اولویت اول: کیفیت خرید
به‌صورت معمول روند کاری فروشگاه‌های آنلاین فعال در حوزه FMCG یا محصولات تُندمصرف به این صورت است که پس از ثبت سفارش، پیک موتوری به فروشگاه فیزیکی مراجعه می‌کند و بسته را از فروشنده تحویل می‌گیرد و به مشتری می‌رساند. اما در روش جدیدی که این استارتاپ تازه‌نفس به‌کار گرفته، کار انتخاب و دستچین‌کردن محصولات برای مشتری در فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا میادین میوه و تره‌بار تهران و کرج برعهده دستیاران خرید است. در ساده‌ترین تعریف، کالاهای تُندمصرف را کالاهایی می‌دانند که با سرعت بیشتری فروخته می‌شوند و قیمت فروش آنها نسبتا پایین است. هرچند این استارتاپ، اوایل با 6-5نفر کارش را شروع کرد، اما اکنون در حال رشد و گسترش جدی فعالیت خود است. هم‌اکنون این پلتفرم با داشتن بیشتر از 200هزار کاربر توانسته است بیشتر از 200نفر را در شهرهای تهران و کرج به‌عنوان دستیار‌خرید و عوامل تحویل استخدام کند و آنها را تحت آموزش ویژه خود قرار دهد. درواقع در این شغل جدید، دستیاران خرید به‌جای مشتری تلاش می‌کنند تا بهترین کالاها را که آنلاین سفارش داده‌شده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا میادین میوه و تره‌بار انتخاب کنند و به‌وسیله عوامل تحویل به‌دست مشتری برسانند. بخش زیادی از دستیاران خرید را دانشجویان و زنان سرپرست خانوار تشکیل می‌دهند. فروشگاه‌ها برای فعالیت شغلی زنان، محیطی امن است و این استارتاپ برای بازگشت آنها به خانه هم در شیفت‌های دیروقت از تاکسی‌های اینترنتی استفاده می‌کند.
اشتغال‌زایی در زمان تعدیل‌ها
شرایط اقتصادی دوران کرونا باعث شده تا خیلی از کسب‌وکارها دست به تعدیل نیرو بزنند. اما این استارتاپ جدید برای خرید آنلاین، با این شغل جدید توانسته اشتغال‌زایی بالایی را در نوع خود ایجاد کند. شاید برخی این تصور را داشته باشند که خریدکردن علم خاصی نیاز ندارد، اما واقعیت این است که مهارت‌های بسیاری برای یک خرید خوب و با کیفیت لازم است. این موضوع درباره همه خریدها ازجمله برای دستچین‌کردن میوه هم صدق می‌کند. احمد آبنیکی، مدیرعامل این استارتاپ، در رابطه با این مسئله می‌گوید: وقتی مثلا استارتاپ‌های تاکسی اینترنتی آمدند، شغلی به‌عنوان راننده تاکسی یا راننده آژانس وجود داشت؛ یعنی به هر کسی می‌گفتید این شغل را می‌شناخت. اما کسی که ما به‌عنوان دستیار‌خرید معرفی کردیم در هیچ‌کدام از دسته‌بندی‌های شغلی که پیش از این مردم با آن آشنا بودند قرار نمی‌گیرد. ما مجبور بودیم شغل و فرهنگ آن را خودمان به‌وجود آوریم. ما شغل جدیدی معرفی کردیم و کار سختی بود و هنوز هم نیاز به‌کار و تلاش بیشتری برای تخصصی‌کردن آن وجود دارد. مدیرعامل این استارتاپ درباره چالش‌های ایجاد شغلی جدید می‌گوید: ما یک تلاش دائمی داشتیم تا بهترین افراد را برای این شغل انتخاب کنیم. دوره‌های آموزشی داریم که برای دستیاران خرید برگزار می‌شود؛ یعنی وقتی یک فرد جدید قرار است این شغل را شروع کند دستیاران خرید قدیمی و باتجربه ما او را تحت آموزش اولیه قرار می‌دهند. از اینکه چطور بهترین خرید را برای مشتری داشته باشند تا مهارت‌های ارتباطی نکاتی است که آنها در دوره آموزشی فرامی‌گیرند. فیلم‌ها و محتواهای آموزشی برای آنها تهیه شده و به‌صورت مرتب با آنها از طریق کانال‌های ایجادشده در ارتباط هستیم. دستیاران خرید همانطور که برای خانه خودشان خرید می‌کنند، در خرید کاربران هم نکات بهداشتی را رعایت کرده و برای حفظ سلامتی خود و مشتری از ماسک و دستکش استفاده می‌کنند. آبنیکی که دانشجوی دکتری هوش‌مصنوعی در دانشگاه شریف است، در این باره تأکید می‌کند: با امتیازی که کاربران به دستیارهای خرید می‌دهند ما می‌توانیم کیفیت کار آنها را سطح‌بندی کنیم تا برای حل مشکلات احتمالی تلاش شود. بحث ما درباره دستیار‌خرید کاملا تخصصی است و تلاش داریم مسئله آموزش و کنترل کیفیت را به‌صورت جدی پیگیری کنیم. ما می‌خواهیم شغل و فرهنگ جدیدی را به‌صورت تخصصی بسازیم. پیش‌بینی صورت‌گرفته این است که به‌زودی کل نیروهایی که این استارتاپ باعث اشتغال مستقیم و غیرمستقیم آنها شده به بیشتر از 2000هزار نفر برسد و 6-5 شهر بزرگ دیگر کشور تحت پوشش سرویس آن قرار گیرند. به گفته آبنیکی با استفاده از فناوری‌های جدید این استارتاپ به‌زودی فعالیت خود را به‌سرعت در شهرهای بزرگ دیگر کشور گسترش می‌دهد تا کاربران بیشتری بتوانند خرید باکیفیت به‌وسیله دستیاران خرید را تجربه کنند.
رشد در دوران سخت کرونا
بدون شک شیوع نوع جدید ویروس کرونا برای مردم و بسیاری از کسب‌وکارها سختی‌های بسیاری به همراه داشته است، اما در این دوران، این پلتفرم خرید آنلاین توانست بیشتر دیده شود و در این ایام، روزهای شلوغی را پشت سر گذاشته است. خیلی از کسانی که خرید فروشگاهی و میوه را پیش از این آنلاین انجام نمی‌دادند در این شرایط به سراغ آزمایش پلتفرم‌های مختلف رفتند.
مدیرعامل این استارتاپ درباره این دوران می‌گوید: وقتی هرکدام از استارتاپ‌های جدید آمدند، تلاش و هزینه زیادی برای جذب تجربه اول کاربران داشتند. حجم زیادی از هزینه‌ای که معمولا یک استارتاپ دارد برای این مورد است.
وقتی مسئله کرونا پیش آمد عملا بسیاری از مردم بدون این هزینه به سراغ استفاده از استارتاپ‌ها رفتند. مثلا در مورد ما شاید تا قبل از این جریان مردم می‌دانستند که می‌توانند محصولات سوپرمارکتی را آنلاین بخرند، اما شاید نمی‌دانستند که از طریق سرویس ما می‌توانند میوه را هم از میادین میوه و تره‌بار با قیمتی بسیار خوب بخرند و جلوی خانه تحویل بگیرند. خیلی‌ها در این مدت مثلا خرید میوه را به‌صورت آنلاین تجربه کردند و دیدند می‌شود این کار را راحت‌تر انجام داد و کیفیت خوبی را هم با دستچین کردن میوه‌ها توسط دستیاران خرید ما تجربه کردند.
به عقیده آبنیکی کرونا با وجود آنکه مشکلات بسیاری را برای مردم کشور به‌وجود آورد اما باعث شد تا بسیاری از مردم که پیش از این تجربه خرید آنلاین این‌چنینی را نداشتند آن را تجربه کنند و حتی از آن لذت ببرند. این مسئله باعث شده تا به نوعی سبک‌زندگی مردم عوض شود و شیوه‌های سنتی خود را تغییر دهند.
او می‌گوید: کرونا برای مردم کشور ما مشکلی اساسی و جدی بوده است که باعث تأسف و ناراحتی است. اما در عین حال فرصتی را به برخی استارتاپ‌ها استارتاپ‌ها داد که در این شرایط سخت بتوانند در کنار مردم عزیز باشند و با خدمات خود باعث حفظ سلامتی آنها شوند.
وقتی استارتاپ‌ها می‌خواهند در حوزه‌ای جدید مثل خرید فروشگاهی و میوه به‌صورت آنلاین کار کنند، باید دست به فرهنگسازی یا تغییر عادت بزنند که هزینه زیادی هم دارد. این کار را کرونا با شرایطی که برای مردم به‌وجود آورد برای اکوسیستم FMCG انجام داد.
پیاده‌سازی مدل‌های موفق بین‌المللی
مدل جدید استفاده از شاپر یا دستیار‌خرید در بسیاری از کشورهای جهان پیاده‌سازی شده و نتایج موفقی هم داشته است. در برخی شهرهای کوچک دستیار‌خرید کار رساندن سفارش تا خانه یا محل کار مشتری را هم برعهده دارد. اما به‌صورت معمول در شهرهای بزرگ و پرترافیک دستیار‌خرید تنها کار دستچین و انتخاب محصولات را انجام می‌دهد و وظیفه تحویل سفارش به‌عهده فرد دیگری است.
Instacart
این استارتاپ کارش را از حدود سال 2012 در آمریکا شروع کرده و به‌تازگی توانسته در دوران شیوع کرونا 225 میلیون دلار سرمایه جدید جذب کند و ارزش آن به 13.7 میلیارد دلار رسیده است. آپوروا مهتا، مدیرعامل هندی‌الاصل اینستاکارت، قبلا در بخش بازاریابی آمازون فعال بود، اما از 8 سال قبل تصمیم گرفت کسب‌وکار خودش را راه بیندازد. ایده استفاده از دستیار‌خرید، بسیار در شهرها و ایالت‌های مختلف آمریکا مورد توجه قرار گفت. 3سال بعد از استارت کار در ژانویه 2015، کل بودجه این شرکت حدود 275میلیون دلار بود. در آن زمان، فوربس این استارتاپ را خوش‌آتیه‌ترین کسب‌وکار در آمریکا نامید. در سال 2016، شرکت هول فیدز مارکت با همکاری شرکای خود روی اینستاکارت سرمایه‌گذاری کرد و رشد این استارتاپ بسیار سریع‌تر شد.
Shipt
این استارتاپ هم در آمریکا مدل مشابهی دارد. تفاوت اصلی این استارتاپ، مالکیت آن توسط مجموعه بزرگ فروشگاه کالاهای خرد تارگت است که فروشگاه‌های ویژه خود را دارد. در دسامبر 2017 درواقع مجموعه تارگت این استارتاپ را با پرداخت 550میلیون دلار خریداری کرد.
getir
استارتاپ getir در کشور همسایه، یعنی ترکیه فعالیت دارد. این استارتاپ مزیت اصلی خود را سریع‌ترین تحویل می‌داند. این استارتاپ برای کوتاه‌کردن زمان تحویل کالاهای تُندمصرف در سطح شهرهای بزرگ ترکیه، ون‌هایی دارد و پس از ثبت سفارش، پیک‌های آن از نزدیک‌ترین ون به محل کاربر سفارش را تحویل می‌گیرند و تحویل می‌دهند. در واقع ون‌های این استارتاپ انبارهای سیار آن هستند. getir ادعا می‌کند که می‌تواند در عرض 15دقیقه از ثبت سفارش و پرداخت، کالا را به‌دست مشتری برساند. مشخص است که استفاده از ون محدودیت‌های زیادی برای انتخاب کالا دارد.
یک روز با «دستیار‌خرید»
«زمانی که همه به‌خاطر کرونا در خانه بودند ما کارمان 3برابر شده بود»؛ این جمله ملیحه بختیاری است که بیشتر از یک سال است مشغول رسته شغلی جدید در یک استارتاپ خرید محصولات فروشگاهی و تُندمصرف شده که روش کارش پیش از این در کشور وجود نداشته و بی‌سابقه است.
پلتفرم‌های خرید آنلاین محصولات فروشگاهی در کشور حالا دیگر کم نیستند، اما خانم بختیاری به‌عنوان جوانی سی‌ساله که از دانشگاه مدرک لیسانس فیزیک گرفته، کار و شغل جدیدی به‌عنوان دستیار‌خرید یا در اصطلاح بین‌المللی‌اش شاپر، دارد. ملیحه بختیاری درباره شرایط خرید در اوج شیوع کرونا می‌گوید: در ایام کرونا، به‌ویژه هفته‌های اول آن، ما هم مثل همه آدم‌های دیگر استرس و نگرانی داشتیم، اما تصمیم گرفتیم که با رعایت اصول بهداشتی، مثل ضدعفونی دست‌ها و زدن ماسک، کارمان را انجام دهیم. کار ما باعث می‌شد که مشتری‌ها خریدی باکیفیت مثل زمانی که خودشان برای خرید در فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا میادین میوه و تره‌بار رفته‌اند را تجربه کنند. خدارا شکر که مشکلی را هم تجربه نکردیم.
او درباره شرایط هفته‌های اول شیوع کرونا می‌گوید: ما نه‌تنها مثل خیلی از مشاغل، تعطیلی و دورکاری نداشتیم بلکه کارمان چندبرابر شده بود. جدول زمانی خرید و ارسال‌مان از چند روز قبل پر می‌شد و واقعا وقت خالی نداشتیم. همزمان تلاش می‌کردیم که کیفیت خرید را هم حفظ کنیم.
سفارش یک خودرو پر از دستمال کاغذی!
ملیحه بختیاری، دستیار‌خرید این استارتاپ که حوزه کارش یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهرک اکباتان است خاطرات جالبی از این ماه‌ها دارد. در ایام شیوع کرونا محصولات خاصی مثلا آرد و کالاهای بهداشتی و ضدعفونی درخواست بسیار زیادی داشت. او می‌گوید: مشتری‌ها خیلی درخواست داشتند که حتما برایشان مثلا آرد که در بازه‌ای کم‌شده بود پیدا کنیم. وقتی این کالاها و موارد مشابه را به دست‌شان می‌رساندیم خیلی خوشحال می‌شدند و تشکر می‌کردند، چون خیلی از فروشگاه‌های کوچک مثلا در مقطعی با تمام‌شدن موجودی محصولات خاص مواجه بودند، اما ما خریدها را از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در منطقه سکونت مشتری‌ها انجام می‌دادیم.
یکی از خاطرات این دستیار‌خرید جوان هم در این رابطه شنیدنی است. خانم بختیاری می‌گوید: اوایل دوران کرونا یکی از کاربران حدود 5/1میلیون تومان دستمال کاغذی از انواع مختلف سفارش داده بود و آن‌قدر حجم خریدش زیاد بود که با زحمت در خودروی مسئول تحویل جا دادیم و به دستش رساندیم!
خرید آنلاین مثل به بازار‌رفتن خودتان
کار شاپر یا دستیار‌خرید هر روز پر از جذابیت‌های جدید است. بختیاری می‌گوید: هروقت درباره سفارشی لازم باشد با مشتری تماس می‌گیریم. اگر مثلا جنسی موجود نباشد یا کیفیت لازم را تامین نکند، مثلا پیشنهاد جایگزین می‌دهیم یا در صورت تمایل مشتری آن را از لیست خرید حذف می‌کنیم.
به‌نظر می‌رسد، به‌ویژه در خرید میوه و تره‌بار این مسئله بسیار جدی‌تر است. به گفته بختیاری در خرید این محصولات چون استاندارد خاصی وجود ندارد خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که مثلا جنسی کیفیت لازم مدنظر مشتری را نداشته باشد و ما با مشتری تماس می‌گیریم و شرایط را با او در میان می‌گذاریم تا تصمیم لازم را بگیرد. در فروشگاه‌های زنجیره‌ای هم پیش می‌آید که مثلا بعضی محصولات سفارش مشتری موجود است، ولی مثلا تاریخ انقضایش نزدیک است. به مشتری که دارد برای خرید هزینه می‌کند اطلاع می‌دهیم تا با صلاحدیدش محصولی جایگزین انتخاب کنیم یا خرید کنسل شود.
حتی در محصولاتی مثل گوشت و مرغ که باید تاریخ روز باشند اگر تاریخ تولیدش مثلا روز قبل باشد به مشتری اعلام می‌کنیم. حتما شما هم خیلی وقت‌ها شوخی‌های مربوط به تفاوت محصول مدنظری که آنلاین سفارش داده‌اید با کالایی که تحویل‌شده را دیده‌اید. در خرید فروشگاهی و میوه و تره‌بار کیفیت، حرف اول و آخر را می‌زند. بختیاری به‌عنوان دستیار‌خرید می‌گوید: ما همیشه خرید را با حس اینکه خریدی برای خودمان است، انجام می‌دهیم.
همین الان هم وقتی شغل خودم را به خیلی‌ها می‌گویم متوجه کارم نمی‌شوند و باید آن را توضیح دهم، به‌ویژه در دوران شیوع کرونا که کار ما به‌شدت زیاد شده بود خیلی پیش می‌آمد که باید توضیح می‌دادیم شغل جدید دستیار‌خرید چه کارهایی انجام می‌دهد.
