کاستی‌های زیاد شبکه آموزشی «شاد» به‌عنوان پلت‌فرم رسمی آموزش و پرورش برای پاسخ به نیاز آموزشی دانش‌آموزان در دوران پاندمی کرونا، باعث این پرسش شده که آیا تجربه موفقی در داخل یا خارج از کشور در زمینه آموزش مجازی وجود داشته که بتوان از آن الگو گرفت؟ در مدت کمتر از یک‌سالی که آموزش و پرورش به‌عنوان نهاد رسمی آموزش کشور، سامانه شاد را به‌عنوان پلت‌فرمی برای پیشبرد اهداف آموزش آنلاین دانش‌آموزان در این دوران معرفی کرد، این سامانه مورد انتقادهای زیادی قرار گرفته است. از انتخاب یک پیام‌رسان به‌عنوان پلت‌فرم آموزش مجازی گرفته، تا فقر محتوایی و مشکلات زیرساختی این شبکه، همه و همه دست به دست هم داده و باعث شده‌اند تجربه آموزش رسمی مجازی کشور در این مدت، تجربه چندان موفقی نباشد و عمده مخاطبان این سامانه از نواقص موجود ابراز نارضایتی کنند. باید پذیرفت که کشور ما در زمینه کسب و کارهای مجازی حوزه آموزش بسیار نوپاست و با وجود ظهور استارت‌آپ‌های موفق در حوزه‌های دیگر طی سالیان اخیر، استارت‌آپ‌های آموزشی، انگشت‌شمار و کوچک‌اند. این در حالی است که در روند جهانی استارت‌آپ‌های آموزشی با رشد خوبی مواجه است و مجموعه‌هایی مانند EDX، Kahoot، Unacademy، Coursera، Lynda و khanacademy تجربه‌های شناخته‌شده و مشهور در این زمینه به شمار می‌روند. این استارت‌آپ‌های جهانی در قالب‌های مختلفی از جمله کلاس‌های آنلاین گرفته تا شبکه‌های اجتماعی آموزشی فعالیت می‌کنند و هر کدام بخشی از نیاز آموزشی کاربران مختلف را پوشش می‌دهند.
مثلا استارت‌آپ آموزشی آن‌آکادمی (Unacademy) که توسط یوتیوب راه‌اندازی شده است، در تلاش است تا ویدئوهای آموزشی را باکیفیت بالا و به‌طور رایگان در اختیار همه قرار دهد و هدفش نیز این است که سیستم آموزشی کل جهان را در اختیار بگیرد و از همه زبان‌ها پشتیبانی کند. یا استارت‌آپ گودوال (Goodwall)، یک شبکه اجتماعی برای دانش‌آموزان دبیرستانی است و آنها را تشویق می‌کند تا یک پروفایل حرفه‌ای برای خود بسازند و از طریق آن داستان خود را تعریف کنند، فرصت‌ها را پیدا و بورس تحصیلی بگیرند. در این پلت‌فرم دانش‌آموزانی که در کالج درس می‌خوانند برای یافتن شغل و استخدام به کارفرمایان متصل می‌شوند و دانش‌آموزان دبیرستانی نیز به کالج‌ها متصل می‌شوند. استارت‌آپ کاهوت (Kahoot) یک پلت‌فرم مبتنی بر یادگیری مطالب همراه با بازی است که با ترتیب دادن مسابقه بین کاربران یا دانش‌آموزان در سر کلاس درس، رقابت ایجاد می‌کند. استارت‌آپ دولینگو (Doulingo) در زمینه آموزش زبان از طریق بازی؛ تینکی‌فیک (Thinkific) با شعار: یاد بدهید، یاد بگیرید، پول دربیاورید و استارت‌آپ کلَس‌دوجو (ClassDojo) برای مدیریت روند تحصیل از دیگر استارت‌آپ‌های آموزشی مشهور و موفق در جهان به شمار می‌روند.
تجربه استارت‌آپ‌های آموزش آنلاین ایرانی
یکی از اولین پلت‌فرم‌هایی که در فضای آموزشی کشور مورد توجه قرار گرفتند، پلت‌فرم‌های ارائه دوره‌های آموزش ویدئویی مانند فرانش، فرادرس و مکتب‌خونه با هدف تسهیل دسترسی کاربران به محتوای آموزشی باکیفیت و در قالب چند رسانه‌ای بودند. این پلت‌فرم‌ها شباهت زیادی به استارت‌آپ‌های جهانی Coursera، Lynda و khanacademy دارند. «مکتب‌خونه» که توسط جمعی از دانشجویان دانشگاه‌های برتر کشور راه‌اندازی شد، یکی از نخستین تجربه‌های آموزش آنلاین ایرانی بود که با ضبط تدریس استادان در کلاس‌های دانشگاه‌های تراز اول و بارگذاری آنها در قالب فایل‌های ویدئویی روی سایت این پلت‌فرم، کار خود را آغاز کرد و توانست بیش از 400 درس و 15 هزار ساعت ویدئوی آموزشی تولید کند. دوره‌های مهارت‌محور و تعاملی از دیگر دوره‌هایی بودند که بعدها به مجموعه آموزش‌های این پلت‌فرم اضافه شدند. «فرانش» از دیگر کسب و کارهای اینترنتی حوزه آموزش است. به گفته بنیان‌گذاران «فرانش»، این پلت‌فرم در واقع کتابخانه‌ای ویدئویی است که بر استفاده از رسانه، برای انتقال اطلاعات تمرکز کرده است.
فرانش با استفاده از داده‌های حاصل از فعالیت کاربران در سایت، رفتار آنها را پیش‌بینی و محصولات متناسب با نیاز به آنها معرفی و از همین استراتژی برای تولید دوره‌های آموزشی جدید متناسب با نیاز کاربران نیز استفاده می‌کند. در پلت‌فرم فرانش، اکنون نزدیک به 5 هزار دوره آموزشی بالغ بر حدود 750 هزار دقیقه آموزش کاربردی قرار دارد. پلت‌فرم «فرادرس» دیگر پلت‌فرم مشابهی است که حدود 700 هزار دقیقه محتوای آموزشی، عمدتا در حوزه مهارت‌های نرم‌افزاری و فنی مهندسی به مخاطبان ارائه می‌کند. «فیلیمو» که حالا یکی از پلت‌فرم‌های شناخته شده VOD (ویدئو بر اساس درخواست) در ایران است نیز به تازگی خبر از برنامه آموزشی جدید خود تحت عنوان «مدرسه فیلیمو» داده است که قرار بوده از اول مهر کار خود را آغاز کند. در این طرح، برای تولید محتوای آموزشی نوین و خلاقانه مطابق با سرفصل‌های آموزشی موجود در کتب درسی، از بیش از 150 معلم و دبیر آموزشی زبده کمک گرفته شده است.
یکی دیگر از پلت‌فرم‌های آموزشی که در دهه اخیر مورد توجه کاربران بوده و بر تولید محتوا در راستای توسعه مهارت‌های فردی تمرکز دارد، وب‌سایت «متمم» است. این وب‌سایت که به سرپرستی محمدرضا شعبانعلی فعالیت می‌کند، در زمینه‌های مختلفی از آموزش مهارت‌های ارتباطی و زبان انگلیسی تا دوره‌های آموزش کسب و کار، محتوای آموزشی ارائه می‌دهد. یکی دیگر از پلت‌فرم‌های آموزشی بومی که می‌تواند در آموزش مجازی مورد استفاده قرار گیرد «اسکای روم» است. اسکای روم پلت‌فرمی ایرانی است که توسط مرکز رشد دانشگاه علم و صنعت توسعه داده شده و برای برگزاری وبینار، آموزش آنلاین و جلسات مجازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از قابلیت‌های این پلت‌فرم می‌توان به ارتباط شنیداری و دیداری، اشتراک دسک‌تاپ، پخش فایل‌های صوتی و تصویری، نمایش اسلاید، وایت‌برد و اشتراک فایل اشاره کرد. این پلت‌فرم با برقراری ارتباط صوتی و تصویری میان افراد حاضر در کلاسِ تعریف شده، حس حضور در فضای کلاس و تعامل زنده با معلم را القا می‌کند.
با توجه به گستردگی و تخصصی بودن موضوعات درسی دانشگاهی، تهیه محتوای سراسری و پخش آنها کار ساده‌ای نیست و برگزاری مجازی کلاس توسط شخص استاد، با حضور آنلاین دانشجویان، از طریق پلت‌فرم‌هایی مانند اسکای روم، روش موثرتری است. برگزار‌کنندگان رویدادهای مجازی مانند «ایوند» و «ایسمینار» از این پلت‌فرم برای برگزاری رویدادهای خود بهره می‌گیرند. با توجه به چالش‌های اینترنت کشور و محدودیت‌های کاربران مناطق محروم، مدیران پلت‌فرم اسکای روم معتقدند، با به کارگیری روش‌هایی برای کاهش پهنای باند موردنیاز و ارائه کیفیت تصویر متغیر با اینترنت کاربر، چالش قطعی و عدم‌دسترسی به منابع آموزشی را تا حد زیادی حل کرده‌اند. سرعت اینترنت موردنیاز برای دریافت یک تصویر زنده وب‌کم از 10Kb/ s تا 2 هزار Kb/ s متغیر است. غیر از استارت‌آپ‌های ذکر شده، استارت‌آپ‌های کوچک دیگری نیز در فضای آموزش مجازی کشور فعالند که از جمله آنها می‌توان به استارت‌آپ «شاگردانه» اشاره کرد که یک ابزار تعاملی بین استاد و دانشجو است. استارت‌آپ «جغد دانا» در زمینه ارائه مشاوره تحصیلی، «استاد بانک» سامانه تدریس آنلاین خصوصی، «استاد تی‌وی» در زمینه کسب درآمد از طریق آموزش مهارت‌ها به دیگران و «لرنیتو» به‌عنوان بانک سوالات امتحانی از دیگر استارت‌آپ‌های آموزشی نوپای کشور هستند.
