«آن کتاب جوری تمام می شود که انگار جلد دومی دارد!» این را آقا به امیرحسین فردی می گوید. لبخندی روی چهره متین فردی می نشنید، پاسخ مثبتی می دهد و می گوید: «مشغول نوشتنش هستم!» با همه اینها عمر امیرخان قد نداد که انتشار گرگسالی - جلد دوم کتابش - را ببیند. پنجم اردیبهشت بود که خبر درگذشت ناگهانی فردی رفت روی تیتر فرهنگی رسانه ها! چهره آرام و متین و بی حاشیه ادبیات انقلاب که یک نسل از بچه های ایران با کیهان بچه هایش خاطره داشتند.
روستایی زاده اردبیلی که سرنوشت اینطور رقم زده بود که روزهای جوانی و نوجوانی اش را در پایتخت بگذارد در دهه 50 و وسط آن هیاهوهای سیاسی، دل مشغولی دیگری داشت: «پیش از انقلاب کارهای فرهنگی مذهبی و انقلابی رونقی نداشت. به همین دلیل نیاز شدیدی به چنین جریانات فرهنگی و مذهبی در دل محل و اجتماع دیده می شد. با همین نگاه بود که مرحوم فردی و نویسندگان دیگری همچون مرحوم فرج الله سلحشور دست به برپایی گروه های سرود و نمایش زدند.» اینها را حمید ریاضی از دوستان مرحوم فردی می گوید.
در اواسط دهه 50 شمسی که رژیم پهلوی در پی انتقال و گذر دادن جامعه ایران از دروازه به تعبیر خودشان تمدن بزرگ بود، عده ای در یکی از مساجد محروم در جنوب غرب تهران دور هم جمع شده بودند و فعالیت های فرهنگی و تربیتی داشتند. نبض همه این فعالیت ها هم شده بود کتابخانه مسجد. خود مرحوم امیرحسین فردی در مورد این دوره چنین می نویسد: «در برنامه ریزی کتابخانه برای جذب بیشتر اعضا و نیز تعمیق روابط، برگزاری اردوهای مختلف کوهنوردی و تشکیل تیم فوتبال پیش بینی شده بود. برنامه های اردو که تعداد بیشتری می توانستند در آن شرکت کنند، از جذابیت خاصی برخوردار بود. بعد از هر برنامه اردویی و حضور در کوهستان، از شرکت کنندگان خواسته می شد خاطره حضور خود را بنویسند تا در میان جمع خوانده شود. این مشاهدات و تجربیات در باروری حس هنرمندانه اعضا تأثیر مثبتی می گذاشت و با تشویق و ترغیب مسئولان کتابخانه، برای درج خاطرات و سفرنامه ها، توان نویسندگی آن ها تقویت می شد.»
هوای روزنامه دیواری نویس ها را داشته باش!
حمید ریاضی از دوستان مرحوم امیرحسین فردی درباره یکی دیگر از فعالیت های فرهنگی بچه های مسجد جوادالائمه(ع) روایت جالبی دارد: «پیش از انقلاب یکی از تکالیف دانش آموزان تهیه روزنامه دیواری بود. یکی از فعالیت های مسجد، نصب این روزنامه دیواری ها بود هرچند گاهی به سبب سبک و کششی که سمت دستگاه شاهنشاهی داشتند از نصب آن ها در مسجد جلوگیری می شد. این ممانعت ها بعضا موجب دوری بچه ها از مسجد می شد. این برای مرحوم فردی اتفاق خوشایندی نبود. برنامه ای تدارک دید که بجای توقف این فعالیت ها در مسجد، دانش آموزان را بیشتر ترغیب کند. قرار شد با نویسنده این نوشته ها با زبان خودشان صحبت کنیم، انتقاد آن ها را بشنویم و پاسخ گفته های آنان را با فهم و زبان خودشان بدهیم. بعدها از قِبل این رویکرد، آدم های انقلابی و فهمیده ای تربیت شدند.»
باید داستان نویس شویم
بین همه این فعالیت ها از اردو و کتاب و نقد و بررسی کتاب گرفته تا کوهنوردی اما حوزه ادبیات داستانی و ادبیات کودک و نوجوان برای فردی اهمیت بیشتری داشت. همین هم باعث شده بود که رویکرد دینی و انقلابی به این موضوع برای مرحوم فردی جدی شود. رسول فلاح پور از سردبیران سابق کیهان بچه ها که از دوستان ایشان هم محسوب می شد روایت جالبی از این دغدغه مرحوم فردی دارد: «قبل از انقلاب در ادبیات کودک و نوجوان به ندرت اثری بود که دغدغه اعتقادی و دینی با خود حمل کند. هدف و غرض مرحوم فردی از ایجاد کتابخانه مسجد جوادالائمه(ع) هم کشف استعدادهای نو و شکوفا کردن آثار آنان و جهت دهی به افکار و اندیشه های نویسندگان کودک و نوجوان بود. رسیدن به چنین هدفی نیاز به صبر، دلسوزی های پدرانه و محبت های پیاپی و پیگیری های مُجدّانه داشت که در ایشان به خوبی مشهود بود و همین هم سبب ایجاد جذابیت بی حد و حصر در ایشان شده بود.»
با پیروزی انقلاب دور تازه ای از فعالیت های فرهنگی بچه های مسجد جوادالائمه شروع شد. فرهنگی کارهای مسجد جوادالائمه به این بلوغ رسیده بودند که باید از حالت مصرف فرهنگی بیرون بیایند و خود وارد تولید محتوای فرهنگی شوند. خود فردی در مورد شرایط آن روزها چنین نوشته است: «هنرمندان متعهد و مسلمان، جوانانی بودند که از اوایل دهه پنجاه به هنر انقلابی روی آورده بودند. تعداد آن ها به نسبت نیازی که یک انقلاب بزرگ به هنر و زبان هنری دارد، بسیار کم بود. انقلاب اسلامی یک پدیده منحصر به فرد بود، به همین دلیل نیز هنر خاص خود را می طلبید و این زبان هنری می بایست خلق می شد. در حالی که گروه های مارکسیستی فعال در عرصه سیاست کشور که از نظر فکری مخالف انقلاب اسلامی بودند، بر انبوهی از میراث هنری، چه در سطح داخلی و چه منطقه ای و جهانی تکیه داشتند و به راحتی می توانستند عقاید خود را از این طریق بیان کنند. جریان سومی هم در این میان بود که گرایش های غربی، به معنای لیبرالی داشتند. آن ها هم دوستان انقلاب اسلامی نبودند، اما پیروزی پر شکوه انقلاب و تفکر غالب بازگشت به خویشتن، آن ها را گیج و کرخت کرده بود و اعتماد به نفس و تعادلشان را از دست داده بودند.»
جنگیدن در جبهه، قصه خوانی در مسجد
فردی و دوستانش تشخیص درستی داده بودند. همین هم باعث شد که دوره تازه فعالیت ادبی مسجد جوادالائمه(ع) را از تابستان سال 1358 کلید بزنند. در این مرحله با توجه به شرایط سنی شرکت کنندگان و تحولات سیاسی، نگاه به ادبیات داستانی، با آنچه که پیش از پیروزی انقلاب بود، فرق می کرد. هدف در این دوره، آموزش داستان نویسی و پرداختن به مؤلفه ها و سازوکارهای یک داستان بود. فردی و دوستانش می خواستند داستان نویس شوند و خودشان داستان خودشان را روایت کنند. در آن روزهای وانفسای شلوغی و هیجان ابتدای انقلاب، درست تشخیص داده و سنگر خودشان را پیدا کرده و سفت به آن چسبیده بودند. روایت خود فردی از این پشتکار و انگیزه خواندنی است:
«دوستان تنگاتنگ هم می نشستند، قصه می خواندند و گپ می زدند. جلسات تعطیل بردار نبود. حتی در شب های سرد و یخ بندان زمستان و خاموشی های خوفناک موشک باران دشمن. زمانی که برق می رفت، چراغ گردسوز کوچکی روشن می شد، اعضا گرد آن جمع می شدند و تا پاسی از شب گذشته و گاهی تا نیمه های آن، داستان می خواندند و چراغ ادبیات انقلاب اسلامی را روشن نگه می داشتند. در همان موقع نیز اعضای جلسه، به تناوب به جبهه می رفتند و در لباس بسیجی علیه متجاوزان می جنگیدند و در اولین فرصت خود را به مسجد می رساندند. از اعضای جلسه کسانی هم بودند که به جبهه ها رفتند و دیگر برنگشتند، مثل شهید حبیب غنی پور، شهید رضا کیانی، شهید حسن جعفربیگلو که جایشان برای همیشه در آن اتاقک کوچک روی بام شبستان مسجد جوادالائمه(ع) خالی ماند.»
تشخیص فردی و دوستانش در آن مقطع تشخص درستی بود. او راهش را پیدا کرد. از ابتدای دهه 60 هم که بر مسئولیت سردبیری کیهان بچه ها تکیه زد تا آخر عمرش از راهش بازنگشت. زرق و برق های دنیا حالا 4 دهه از زمانی که فردی و دوستانش تشخیص دادند باید دور نهال فرهنگ و هنر انقلاب را بگیرند گذشته است. نهال نحیف آن روزها حالا تبدیل به درخت تناوری شده که دیگر نمی شود بی تفاوت از کنارش گذشت. این درخت تناور مدیون ایستادگی کسانی است که وقتی از درستی مسیر و انتخابشان مطمئن شدند تا آخر عمر پایش ماندند و کم نیاوردند.
رحمت خدا بر او و تلاش صادقانه‌اش
زندگی مرحوم فردی را می توان در بخش هایی از پیام تسلیت رهبر انقلاب خلاصه کرد. آنجا که می نویسند: «این هنرمند مؤمن و سختکوش، از پیشکسوتان در عرصه ی فعالیت های ادبی دوران انقلاب و از بنیان گذاران هسته های جوانان هنرمند انقلابی و در شمار برجستگانی بود که نهال پرطراوت هنر انقلاب را در برابر دشمنان عَنود و همراهان سست عنصر، با انگیزه و ایمان راسخ خویش پاسداری کردند و به شکوفایی و باروری امروز رساندند. رحمت خدا بر او و بر تلاش صادقانه اش.» رحمت خدا بر همه کسانی که می خواهند خودشان، قصه خودشان را روایت کنند.
