محمد رضا دژکام - روان شناس و مشاور خانواده
تحریریه زندگی آنلاین : پرسش مراجع:
پسرم مدتی است که به‌صورت تفریحی قلیان می‌کشد! بارها و بارها او را دیده‌ام که در منزل و یا پس از اتمام کارش به قهوه‌خانه‌ای سنتی می‌رود و با دوستانش دورهم جمع می‌شوند و قلیان می‌کشند. بارها و بارها به او گفته‌ام که این رفتارش را کنار بگذارد، ولی او گوش نمی‌دهد! می‌خواستم از شما بپرسم که آیا قلیان اعتیادآور است یا خیر؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید.
پرویز _کرج
پاسخ روان‌شناس:
پدر گرامی! این پدیده، یعنی قلیان کشیدن که در حال حاضر به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است از آن جهت چهره‌ی منفوری به خود نگرفته است که اغلب آن را بی‌ضرر و غیر قابل اعتیاد می‌دانند یا کم ضررتر از مصرف سیگار قلمداد می‌کنند! آب موجود در قلیان نه‌تنها خاصیت تصفیه کنندگی و محافظتی در مقابل دود ناشی از سوختن تنباکو ندارد، بلکه به دلیل افزایش رطوبت باعث افزایش میزان جذب ریوی آن نیز می‌گردد. مواد سمی قلیان نه‌تنها کمتر از سیگار نیست، بلکه بعضی مواد خطرناک ازجمله: قیر یا دود سرطان‌زا، مونوکسید کربن و نیکوتین موجود در دوده‌ی آن از سیگار بیشتر است. با مصرف قلیان بیش از 600 ماده‌ی سمی و مهلک وارد ریه می‌شود. در صنعت تنباکو، مرغوب‌ترین آن در اختیار کارخانه‌های سیگارسازی قرار می‌گیرد و تفاله‌های تنباکو جهت قلیان مورداستفاده قرار می‌گیرد. در قلیان، نامرغوب بودن تنباکو و درجه حرارت بالا می‌تواند تولید گاز مونوکسید کربن ناشی از سوختن ناقص زغال آتشدان کرده و مکش‌های ریوی عمیق و رطوبت حاصل از آب باعث بروز بیماری‌های ریوی، سرطان‌های مختلف ازجمله: سرطان لب، ریه، معده و مثانه می‌گردد. تنباکوهای تحت عناوین میوه‌ای و اسانس‌دار نه‌تنها بی‌ضرر نیست، بلکه عوارض بیشتری نسبت به تنباکوهای ساده دارد. به‌علاوه مزه و طعم مناسب و سهولت مصرف این‌گونه تنباکوها نسبت به تنباکوهای معمولی، باعث گرایش بیشتر نوجوانان و جوانان به مصرف این قبیل تنباکوها شده است. به‌هرحال، اعتیاد به قلیان کشیدن، بسیار مضر و خطرناک است و امیدوارم همه‌ی جوانان نسبت به آن آگاهی پیدا کنند. موفق و پیروز باشید.
بیشتربخوانید:
عوارض قلیان کشیدن در یک نگاه!
بر اساس تحقیقات انجام شده، یک پک قلیان معادل 100 پک سیگار دود دارد! دود توتون و تنباکو باعث تحریک زیاد بافت‌ها و افزایش ترشحات بزاق دهان می‌شود. ناراحتی‌های دستگاه تنفسی مانند: آسم، برنشیت، تنگی نفس، افزایش فشارخون، ضربان قلب، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ، اسهال، سرگیجه، سردرد، اختلال تنفسی، تشنج، سرطان‌های ریه، گلو، حنجره، مشکلات کلیوی، عوارض قلبی و عروقی، مشکلات گوارشی، ایدز، هپاتیت، سرماخوردگی و کرونا..... ازجمله عوارض و پیامدهای منفی و ناگوار ناشی از مصرف و کشیدن قلیان است....
بحث بیشتر درباره‌ی گرایش نوجوانان و جوانان به قلیان کشیدن!"
قلیان چیست؟ قلیان یک وسیله‌ی مصرف دخانیات دسته‌جمعی است که همه از آن به‌صورت مشترک استفاده می‌کنند. در فرهنگ خانواده‌های ایرانی (البته برخی از آنان)، این‌گونه جاافتاده که برای گشت‌وگذار، یکی از وسایل تفریح، بردن قلیان و وسایل موردنیاز آن است که در استراحت گاه‌ها یا در طول سفر و مناطق خوش آب‌وهوا، از آن استفاده کنند. این فرهنگ از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و اقوام ما این‌گونه نسل به نسل گذشته و اکنون به ما رسیده و نه‌تنها در مسافرت‌ها، بلکه در برخی خانه‌ها نیز قلیان پیدا می‌شود و شیوع آن از بزرگترها به نسل نوجوان و جوان این مرزوبوم سرایت کرده است که نه‌تنها خوشایند نیست، بلکه جای تأسف و نگرانی نیز دارد! .....
آیا قلیان اعتیادآور است یا خیر؟!......
پرسشی که اذهان عمومی را به خود معطوف داشته است، این‌که چرا در عصر امروزی، قشر نوجوان و جوان به سمت‌وسوی کشیدن قلیان در منازل، تفریحگاه‌ها، قهوه‌خانه‌ها یا سفره‌خانه‌های سنتی روی می‌آورند؟ و این مقوله‌ای است که باید تحت بررسی قرار گیرد.
شاید دلایل زیادی را برای این مقوله به توان نام برد. به‌زعم و عقیده‌ی خود جوانان، قلیان نوعی تفریح برای آنان به‌حساب می‌آید و هرگز در این اندیشه نبوده و نیستند که این مصرف و دود کردن می‌تواند آغازی باشد برای رسیدن به ورطه‌ی اعتیاد! شاید باورتان نشود، ولی این حقیقتی است که تلخ و گزنده که اعتیاد از همین قلیان کشیدن‌های ساده و تفننی و سیگار شروع می‌شود و تا سری تکان دهید، می‌بینید اسیر مخدرهایی همچون: حشیش، شیشه، کراک و.... شده‌اید! روی سخن من با جوانان است:" تفریح خوب است اما به چه بهایی؟!" شاید به جوانان در پاره‌ای از موارد بتوان حق داد.
بیشتربخوانید:
آری، آنان نیز حرف‌ها و ناگفته‌هایی دارند که در سینه حبس شده، فرار از تنهایی و نداشتن آرام بخشی بر زخم‌ها و مرهمی بر آلام و دردهایشان! نداشتن یک سنگ صبور، یک مونس، یک همدم، پناه بردن به دودی همراه با خنده‌هایی که پشت آن گریه‌ها نهفته است و اشک‌ها! این واقعیت‌ها را باید بپذیریم. هرگز از حقیقت فرار نکنیم. این‌ها درد دل‌های نوجوانان و جوانان پناه برده به قهوه‌خانه‌هاست که شاید ساعت‌ها از طول روز خود را در آنجا سپری می‌کنند. وقتی می‌پرسی چرا اینجا؟! می‌گویند:" پس کجا برویم؟ تفریحمان چیست؟ به چه دل‌خوش باشیم؟ جوان هستیم و اما جوانی نمی‌کنیم!" این جملات را زیاد شنیدم زمانی که در حال ساختن یک فیلم مستند بودم و گاهی هم دلم می‌گرفت سر ضبط و مصاحبه با آنان! بگذریم. در پاره‌ای از موارد شاید حق با آنان باشد، اما باید علم و آگاهی به آنان داد. نوجوان یا جوان چه می‌داند که عاقبت این قلیان کشیدن و با دوستانش گپ و گفت داشتن چیست؟ و کجاست؟! بی‌تردید هر عقل سلیمی اگر بداند فرجام کارش کجا خواهد انجامید، سراغ هیچ‌چیز مضری نخواهد رفت. آری، نداشتن شناخت لازم و کافی از عوارض و پیامدهای منفی و ناگوار و نداشتن ترس از عواقب اعتیاد، باعث فرورفتن در منجلاب این عادت ناپسند می‌شود. از سوی دیگر، چون کشیدن قلیان در فرهنگ خانواده‌های ایرانی، بسیار رایج بوده، جوان این‌گونه نزد خود تصور می‌کند.
پس مشکلی پیش نخواهد آمد، چرا که از بزرگترها می‌آموزد! (مقوله‌ی یادگیری مشاهده‌ای در علم روانشناسی). ......عوامل گرایش جوانان به قلیان کشیدن:.... امروزه اگر گشت‌و‌گذاری در سفره‌خانه‌های سنتی و قهوه‌خانه‌ها داشته باشیم، با انواع و اقسام قلیان با طعم‌های مختلف ازجمله: سیب، توت‌فرنگی، موز و... مواجه می‌شویم. اما باید به دنبال یافتن عوامل به وجود آورنده و نیز تحریک‌کننده‌ی گرایش نوجوانان و جوانان به قلیان کشیدن باشیم.
از دلایل و عوامل گرایش نوجوانان و جوانان به قلیان کشیدن، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تنهایی، مشکلات بیکاری، شکست‌های عاطفی و عشقی، تفاهم نداشتن با خانواده و نبود درک متقابل از سوی والدین، نداشتن یک سنگ صبور، فرار از برزخ بی‌همدمی، شاید دلایلی باشند بر گرایش جوانان! ......
آیا قلیان فقط برای آقایان است؟!
جالب است بدانید زمانی قلیان کشیدن فقط مختص آقایان بود. اما حالا دختران و زنان نیز خیلی راحت در محافل و مجالس خصوصی، حتی در پارک‌ها و سفره‌خانه‌های سنتی روی می‌آورند به کشیدن قلیان و آن را نوعی کلاس و مد می‌دانند!
چگونه می‌توان این عادت ناپسند را از بین برد؟!
بررسی‌های کارشناسانه نشان داه، تغییر دیدگاه خانواده‌ها، آگاهی و اطلاع‌رسانی درست، علمی و منطقی به نوجوانان و جوانان از طریق رسانه‌های جمعی مانند: صداوسیما، مطبوعات، ... می‌تواند تا حدودی راهگشا باشد. فراهم آوردن محیط‌هایی برای تفریح‌های سالم، ارتباط اجتماعی سالم، به‌کارگیری از روان‌شناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی در پارک‌ها و برگزاری مراسم و همایش‌های آموزش مهارت‌های زندگی سالم می‌تواند نگاه و نگرش نوجوانان و جوانان به قلیان کشیدن را تغییر اساسی دهد.
توصیه روان‌شناس
نوجوانان و جوانان عزیز سرزمین مادری، تفریح و سرگرمی خوب است اما بدانید چه تفریحی برایتان مفید است و چه تفریحی مضر. گرایش پیدا کردن به سیگار و قلیان کشیدن، نمی‌تواند نشانه‌ی بزرگ شدن شما باشد. هر کسی به شما پیشنهاد داد که قلیان بکشید و یا سیگار، به عقل و منطق خود رجوع کنید. این قصه یعنی وارد شدن به یک بازی که فرجام خوشایندی ندارد! حتی یک بار هم خطرناک است. برای آرامش روح و روان و جسم خود، از تفریحات سالم بهره بگیرید. هیچ‌وقت سعی نکنید تابع احساس و وسوسه باشید. در نوجوانی و جوانی باید بتوانید بر افکار تحریک‌کننده و وسوسه‌آمیز غلبه کنید تا آنگاه با سری بلند، به خویشتن خویش ببالید و اعتمادبه‌نفس خود را به رخ دیگران بکشید. از این‌که همسالان به شما چیزی بگویند و حرفی بزنند، هرگز نهراسید! چرا که شما عاقبت کار را می‌بینید ولی آنان آغاز آن را. امیدوارم که با اندیشه و تفکر زندگی کنید و فرداهایی سرشار از عشق و مهربانی در انتظار شما خوبان و آینده‌سازان و آیندگان این مرزوبوم باشد! به امید آن روز.
