دکتر عبدالکریم پژومند؛ متخصص مسمومیت‌های دارویی و شیمیایی
مسمومیت‌ها در دنیای پرتلاطم امروزی معضلی است که ابعاد متفاوتی دارد و در مقابل، متاسفانه افق‌های روبه‌رو نگران‌کننده است.
امروز افزایش داروها و تنوع فزاینده آنها، آلودگی محیط‌زیست و همچنین تنش‌ها، مسمومیت‌ها را در صدر حوادث اورژانسی قرار داده و بیماران مسموم شیمیایی و دارویی بیشترین تعداد مراجعه‌کنندگان به این بخش را تشکیل می‌دهند.
صد سال قبل میزان سرب محیط، یک‌دوم میزان امروز بود. از سوی دیگر، میزان آلاینده‌های خطرناک نظیر منوکسیدکربن، دی‌اکسید کربن، No و ترکیبات گوگرد به حدی است که PHباران که باید حدود 6/5 باشد به حدود 6/2 رسیده است.
تنوع مواد دارویی و شیمیایی و صنعتی و غیره که 50 سال پیش حدود 1/2 میلیارد برآورد شده بود، امروز به چند برابر رسیده و احتمال مسمومیت‌زایی را افزایش داده است.
از طرف دیگر ظهور و ساخت داروهای جدید گو اینکه راه درمانی بسیاری از بیماری‌ها را هموار ساخته ولی به جهت ایجاد مسمومیت‌های عمدی یا تصادفی مشکلات مربوط به خود را ایجاد کرده است. امروزه در تمامی جهان حدود 15 تا 20 درصد مراجعان اورژانس را بیماران مسموم تشکیل می‌دهند و در ICUها در بعضی موارد تا 50 درصد تخت‌ها توسط این بیماران اشغال شده است.
مسمومیت در اطفال و سالمندان که به حمایت ویژه نیاز دارند، نیز بسیار با اهمیت است. در این دو طیف سنی مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت بالاتر از بقیه گروه‌های سنی است. در آمریکا بیش از نیمی از استمدادها از مرکز اطلاع‌رسانی مسمومین مربوط به اطفال است که عمدتا با توصیه‌های درمانی در منزل و احیا در مراکز اورژانس درمان انجام می‌گیرد.
در مسمومیت‌های سالمندان اختلال در حافظه، اختلالات قوای بینایی، چشایی و بویایی موجب بسیاری از مسمومیت‌های غیرعمدی در این گروه بیماران است.
وابستگی به چند دارو در سنین سالمندی و کهنسالی و سندرم Automutism (مصرف مکرر دارو) نیز یکی از معضلات مسمومیت‌زایی در این سنین می‌باشد.
در اطفال عمده مسمومیت‌های مواد مصرفی را در خانه انواع کرم صابون، لاک ناخن، عطر و ادوکلن، قرص‌های آهن و ویتامین‌ها و نیز قرص‌های رنگی جذاب مانند قرص‌های قلبی تشکیل می‌دهد. دست به دهان بردن در اطفال نوپا نیز یکی از عمده مشکلات مسمومیت‌های اتفاقی در اطفال است.
در کشور ما مسمومیت و همچنین مرگ و میر در اثر خوردن نفت بسیار شایع است. نگهداری و ذخیره نفت برای فصول سرد هنوز در بعضی نقاط رایج بوده و اطفال در این سنین بیشترین قربانیان هستند.
خوددرمانی در خانواده‌ها نیز یکی دیگر از علل مسمومیت‌زایی کودکان است. اضافه دادن دارو، جابه‌جای کردن دارو و بنابر سلیقه افراد خانواده و از همه سخت‌تر درمان سنتی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها از داروهای ناشناخته و بدتر از آن استفاده از مواد مخدر به عنوان دارو در کودکان در خانواده‌های معتادین بسیار رایج است و مرگ و میر بالای این گل‌‌های نشکفته آمار تاسف‌باری دارد.
مسمومیت حادثه‌ای رایج دیگر ما گاز ذغال یا مونوکسیدکربن می‌باشد که در فصول سرد با استفاده از وسائل گرمازای معیوب و انسداد راه‌های خروجی دود بخاری (اعم از انسداد کامل و یا ناقص) بسیار به چشم می‌خورد و با آموزش‌های مداوم و بسترسازی فرهنگی مناسب می‌توان از این حادثه جلوگیری کرد.
با این اوصاف، آینده را در برابر این مشکل چگونه باید ساخت و وظیفه گروه پزشکی برای این شاخه حیاتی چیست؟ به نظر می‌رسد تاکنون به این شاخه پزشکی علی‌رغم نیاز فراوان و مرگ و میر بالا، توجهی نشده است. اگر دقت شود هنوز در بسیاری از کشورها مراکز خاصی برای پذیرش این دسته بیماران وجود ندارد.
در کشور ما به جز تهران و بعضی از مراکز استان‌ها به صورت معدود و بسیار محدود مراکز تخصصی و نیروی انسانی آزموده‌ای تربیت نشده است و به همین دلیل در بسیاری موارد برای یک مسمومیت خفیف یا متوسط دارویی و شیمیایی باید مسافتی طولانی طی شود که جدا از هدر رفتن منابع مالی تلفات جانی نیز به همراه دارد.
البته در کشورهای توسعه یافته هم پیشرفت مناسب و موازی با سطوح دیگر در این شاخه پزشکی صورت نگرفته یا با تاخیر اتفاق افتاده است؛ مثلا در آمریکا مراکز اطلاع‌رسانی و ایجاد شاخه آموزش تخصصی ویژه عمری حدود 60-70 سال دارد.
بنابراین باید هر چه سریع‌تر در این رشته پزشکی سرمایه‌گذاری مادی و معنوی انجام گیرد که این مهم با کمک و همکاری انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران و نیز مرکز تحقیقات مسمومین جامه عمل پوشیده است.
در این میان از همکاران جوان و پرانرژی نیز استدعا دارد به این رشته نو و نیازمند یاری رسانند و پایان‌نامه‌ها و تحقیقات خود را معطوف به این مساله کنند و مطمئن باشند که بدون اجر نخواهد بود.