فضاهای ایرانی و اسلامی: بناهای باشکوه ایرانی همواره با تزئینات و زیبایی هایی عجین بوده اند که آن ها را به شاهکارهایی جهانی بدل کرده است، تزئیناتی از جنس خاک مثل آجر و کاشی که باعث می شد بناها پیوند عجیب اما ناگسستنی با بستر خود داشته باشند، ظرافت و زیبایی هنر کاشی کاری و آجر کاری را نمی توان در بناهای ایرانی ندیده گرفت، اما این تزئینات منحصر به فرد تنها به بیرون ساختمان محدود نمی شد و معماران ایرانی در تزئین داخل ساختمان ها هم به اندازه نمای بیرونی ساختمان، زبردست و چیره بوده اند.
دیوار نگاره ها، طاق ها گچبری ها، همه و همه جزو تزئیناتی بوده اند که به محض ورود به فضا چشم ها را خیره و لب ها را به ستایش وا می داشتند. اما در میان این همه تزئینات داخلی آینه کاری های چیز دیگری بودند. آن ها آمیزه ای از هنر و زیبایی را به مدد ذوق اندیشه به نمایش می گذاشتند، آینه کاری ها واپسین ابتکار هنرمندان ایرانی درتزئین بناها بوده اند، با چیدانه همراه باشید تا در این مطلب سفر کنیم به سرزمین نور و آینه ها در معماری ایرانی.
زهی فرخ بنای عالم آرای
که در عالم ندیدی کس چنان جای
به هر یک جا نبش ایوان دیگر
جهان آرا نگارستان دیگر
به هرایوان که آید در مقابل
شود آینه بخشش مقابل
آینه ها جلوه زیبایی را در خانه های ایرانی تمام می کردند و باعث انعکاس دادن و پخش نور در فضا می شدند و زیبایی و شکوه آن را دوچندان می کردند. فضاهای آینه کاری شده حس رویا گونه ای داشتند، بی اختیار از حضور در فضای آینه خانه ها لذت می بری، ظرافت چیدمان قطعه های ریز و شکسته آینه ها مجذوبت می کند، با خود فکر می کنی که چه دقت و حوصله ای پشت این کار بوده که آن را بدل به چنین اثر هنری فاخری کرده است. آن قدر فکر می کنی و نگاه می کنی که گذر ساعت فراموشت می شود.
از میان تمام آینه کاری ها، آن هایی که بر سقف بلند ایون ها نشسته اند، بیشتر جلوه گری می کنند. در نگاه اول که پا به ایوان ها می گذاری محو ابهت ستون ها و سقف های بلند آن می شوی، همان طور که رد نگاهت تزئینات روی ستون ها را دنبال می کند و کم کم به سوی سقف پیش می رود، تازه زیبایی اصلی را پیدا می کنی، آینه کاری های روی سقف ایوان ها که ساکت و ارام نشسته اند تا تو پیدایشان کنی و خودت را در میان آن همه تکه های ریز و درشتی که با دقت در کنار هم چیده شده اند ببینی، حس هیجان سرتاسر وجودت را پر می کند و زیر لب تحسین می کنی آن همه زیبایی را.
هر پارۀ دلم چمنی از نگاه اوست
آینه چون شکسته شد آینه خانه است
ایوان های بلند آینه کاری شده را پشت سر می گذاری، می رسی به اندرونی ها و اتاق ها، باز هم تلالو نور و حضور آینه ها را می بینی، اصلا انگار اینه عضو جدا نشدنی از خانه های قدیمی ایرانی بوده، دریغا که امروزه آینه کاری این هنر زیبا را دیر در خانه ها نمی بینیم و از نعمت وجود روشن شان در خانه ها یمان بی نصیبیم.
به هر طرف که می چرخی خودت را می بینی که در لابلای تکه های آینه گم و دوباره پیدا می شوی. از بازی ای که میان تو و نور و آینه ها شکل گرفته لبریز شادی می شوی. دلت می خواهد این بازی تا ابد ادامه پیدا کند، آن قدر که در تمام وجودت در تلالو نورها حل شود و با آن ها یکی شوی و تازه متوجه می شوی که این آینه ها هستند که به بنا شکوه و جلال بخشیده اند.
عشرت سرای شاه صفی دان کز او بود
روشن چراق اختر چشم هر آینه
آینه و انعکاس نور در آن ها تمثیلی از حضور و وجود خداوند در خانه بوده است به همین دلیل است که وقتی خانه ای را تازه می ساختند، اولین نفری که وارد خانه می شد، آب و آینه و قرآن به دست داشت چرا که هر کدام از این عناصر یادآوری بخشی ازوجود خدا در خانه بودند، و شاید به همین دلیل هم هست که در بیشتر بناهای مذهبی شاهد استفاده از اینه کاری ها به عنوان تزئینات اصلی هستیم.
آینه کاری با ایجاد اشکال و طرح های تزئینی منظم و بیشتر هندسی از قطعات کوچک و بزرگ، در سطوح داخلی بنا فضایی درخشان و پر تلألو پدید می آورد که حاصل آن باز تاب پی در پی نور در قطعات بی شمار آینه و ایجاد فضایی پر نور دل انگیز و رویایی است.
حالا شاید بیشتر در بیابیم که چرا در روبروی عمارت های قدیمی مانند چهلستون اصفهان، حوض یا استخر بزرگی می ساختند. شاید فلسفه این کار این بوده است که می خواستند آینه ای به بزرگی نمای ساختمان بسازند تا نمای بیرونی را در آن ببینند. آینه ای از جنس آب.
خواندن مطالب زیر هم خالی از لطف نیست:
درب چوبی قدیمی دریچه ای زیبا به خانه ایرانی
گل های رنگارنگ جلوه ای تماشایی در طراحی نمای ساختمان
کاشی ها، نقش زیبایی بر پیکره معماری
خودنمایی گره چینی ایرانی در دکوراسیون خانه های امروزی
نویسنده : شمیم آقازاده ؛ تحریریه چیدانه
