منیره دادخواه ؛ کارشناس ارشد تغذیه و رژیم‌درمانی، انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور
سیستم ایمنی بدن ما با حفاظت از اندام‌های مختلف در پیشگیری و کنترل بسیاری از بیماری‌ها نقش مهمی را ایفا می‌نماید، ولی با این حال گاهی اوقات به علل ناشناخته به جای سرکوب عوامل بیماری‌زا به بافت‌های بدن حمله‌ور شده و خود سبب ایجاد بیماری می‌شود. این دسته از بیماری‌ها اصطلاحاً به عنوان بیماری‌های اتو‌ایمیون یا خود‌ایمنی شناخته می‌شوند.
آرتریت روماتویید و لوپوس از این دسته بیماری‌ها محسوب می‌گردند.
علل لوپوس:
اینکه به چه علتی سیستم ایمنی بر علیه سلول‌های بدن تحریک می‌شود، مسأله‌ای است که هنوز مشخص نیست، شاید بروز برخی عفونت‌ها، مصرف پاره‌ای از داروها و آنتی‌بیوتیک‌ها، استرس زیاد و زمینه ژنتیکی از عوامل مستعدکننده این بیماری باشند. کما اینکه در تایید این گفته تحقیقات علمی نشان داده‌اند که خویشاوندان نزدیک بیمار در مقایسه با سایر افراد 10 برابر بیشتر مستعد ابتلا هستند.
لوپوس بیشتر در زنان و در محدوده سنی 13 تا 40 سالگی دیده می‌شود.
این بیماری نیز مثل سایر بیماری‌های خود ایمنی گاهی اوقات شدت یافته و زمانی خاموش می‌گردد.
لوپوس چه بیماری است؟
در بیماری لوپوس سیستم ایمنی با حمله به بافت‌های بدن موجب التهاب و آسیب آنها می‌شود. از علائم این بیماری می‌توان به خستگی زیاد، تورم و دردناک بودن مفاصل، بزرگی طحال و کبد، تب و ضعف، زخم‌های دهانی و بثورات پوستی که گاهی اوقات به شکل پروانه‌ای روی گونه‌ها مشاهده می‌شوند، اشاره کرد. البته آسیب‌های کلیوی و مشکلات قلبی نیز از عوارض لوپوس می‌باشند.
رژیم درمانی در لوپوس:
در این بیماری نیز مثل سایر موارد، رژیم غذایی باید مطابق با نیازهای تغذیه‌ای بیمار و تداخلات احتمالی داروها تنظیم گردد. در درجه اول توجه به میزان انرژی دریافتی روزانه به جهت دستیابی به وزن مناسب و حفظ آن حائزاهمیت است.
از آنجایی که در این دسته بیماران مشکلات قلبی و کلیوی از بدترین عوارض جانبی هستند، توجه به میزان دریافت مایعات، برخی از مواد معدنی مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم و مقدار پروتئین و نوع چربی دریافتی روزانه مهم می‌باشد.
کنترل و درمان لوپوس:
در کنترل و درمان لوپوس از داروهای استروییدی برای کاهش درد، التهاب و سرکوب سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود که البته مصرف طولانی مدت این دسته داروها خود عوارضی مثل احتباس آب و سدیم در بدن، بالا رفتن قند خون، تخلیه پتاسیم و کلسیم از بدن، افزایش وزن و پوکی استخوان را به همراه خواهد داشت.
در بسیاری از بیماران مصرف داروهای ضدالتهاب غیر استروییدی مثل آسپرین و استامینوفن در کنار کنترل دریافت‌های غذایی، تا حدود زیادی در بهبود بیماری موثر می‌باشد.
در این افراد استفاده از کرم‌های ضدآفتاب برای محافظت از پوست در برابر پرتوهای مضر خورشید در طول روز ضروری است.
در برخی موارد نیز جهت رفع علائم پوستی و مفصلی در لوپوس از داروهای ضد مالاریا که تقریباً کم عارضه هستند، استفاده می‌گردد.
توصیه می‌شود که این دسته از بیماران جهت کنترل روند درمان، تحت نظر متخصص روماتولوژی قرار گیرند و هر چند وقت یکبار وضعیت کلیه‌ها در آنها با انجام آزمایشات مربوطه بررسی گردد.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای کنترل بیماری:
محدود کردن دریافت چربی‌های اشباع و کاهش مصرف بعضی از غیراشباع‌ها.
دریافت زیاد این دسته از چربی‌ها زمینه ساز بروز بیماری‌های قلبی بوده و در افزایش التهاب و درد تاثیرگذار است. بدین منظور بهتر است میزان مصرف گوشت قرمز (به‌خصوص انواع پرچربی)، روغن حیوانی، کره، خامه، لبنیات پرچرب و روغن نباتی جامد محدود گردد.
حتی از بین روغن‌های مایع گیاهی برخی در تخفیف دادن میزان درد و التهاب بهتر از سایر انواع هستند، به همین دلیل در طبخ غذاها استفاده متعادل از روغن‌هایی مثل روغن زیتون و کانولا را جایگزین سایر انواع نمــایید.
مصرف انواع Fast Food مانند سوسیس، کالباس و سایر فرآورده‌های گوشتی مشابه، علائم بیماری را تشدید می‌نمایند.
میزان دریافت پروتئین و سدیم با توجه به وضعیت کارکرد کلیه‌ها تعیین می‌شود، با این حال برای کمک به سلامت قلب و کلیه‌ها، بهتر است دریافت نمک و غذاهای شور محدود گردد.
برخی مواد غذایی مثل قارچ و حبوبات حاوی ترکیباتی هستند که در تشدید علائم بیماری موثرند.
مطالعات علمی نشان داده‌اند که در این بیماران سطح آنتی‌اکسیدان‌های پلاسما و میزان دریافت رژیمی آنها پایین‌تر از سایر افراد است.
به این منظور مصرف مناسب منابع غذایی این ترکیبات مثل میوه‌ها و سبزی‌های تازه و غنی از ویتامین C و بتاکاروتن (هویج، اسفناج، طالبی، زردآلو، مرکبات و......) توصیه می‌شود.
بسیاری از مغزها و دانه‌های روغنی منبع خوبی از ویتامین E و حاوی سلنیوم هستند که استفاده متعادل از انواع بی‌نمک آنها نیز به تامین این دسته از آنتی‌اکسیدان‌ها کمک می‌کند. استفاده از مغزها و دانه‌های روغنی مثل پسته، گردو و تخمه کدو در برنامه غذایی روزانه به این بیماران توصیه می‌شود.
البته می‌توان از مکمل‌های دارویی این مواد مغذی نیز به مقدار مشخص، زیر نظر پزشک متخصص استفاده کرد.
در برخی موارد جایگزین کردن مصرف ماهی (نه به شکل سرخ شده در روغن) به جای گوشت قرمز و تخم‌مرغ در برنامه غذایی افراد مبتلا به لوپوس به تخفیف علائم بیماری کمک می‌نماید. در بین انواع ماهی، مصرف نوع ساردین، سالمون و ماهی تن اقیانوس که میزان چربی‌های امگا- 3 آنها بالاتر بوده ، بیشتر توصیه می‌شود.
استفاده از مکمل دارویی اسیدهای چرب امگا-3 نیز با نظر پزشک می‌تواند در حفاظت از کلیه‌ها، قلب و کاهش التهاب موثر باشد.
استفاده مرتب از برخی گیاهان مثل دانه بزرک در برنامه غذایی روزانه به تامین درصدی از اسیدهای چرب امگا- 3 کمک می‌کند.
در پایان باید افزود که تامین آرامش، استراحت کافی و دور بودن از شرایط استرس‌زا برای کمک به روند درمان بیمار بسیار موثر می‌باشد.