هنر بلژیکی حفظ شهرهای میراثی

بافت‌های تاریخی کانون و هسته شهرها به شمار می‌‌آید که رونق و حفظ این بافت‌ها طی سده‌های گذشته، پایه‌‌گذار آداب و رسوم، فرهنگ و رونق اقتصادی شهر و منطقه بوده است. کشورهای پیشرفته، فضاهای شهری تاریخی را با احیا، مرمت و حفظ کالبدی بنا به موجب حفظ تاریخ، هویت عینی و ذهنی شهر انطباق می‌دهند. از جمله نگرانی‌‌های شهرهای معاصر که در حال تغییر هستند نگهداری هسته تاریخی شهرهاست که بتوانند همزمان در روند حرکت به سمت مدرنیته و حفاظت و نگهداری از بافت تاریخی تعادل ایجاد کنند. خارج کردن مناطق تاریخی از حالت ایزوله و اتصال آنها به بخش‌های دیگر شهر و ایجاد کاربری‌‌های جدید به جذابیت‌‌های بخش تاریخی می‌‌افزاید و این امر منجر به جذب گردشگران بیشتر به مناطق شهری و میراث فرهنگی آن می‌شود.

کشورهای بلژیک، بریتانیا، ایتالیا و فرانسه در حفظ و احیای بافت تاریخی از سابقه طولانی نسبت به سایر کشورها برخوردارند که در راستای حفاظت و مستندسازی و آگاهی کامل از میراث تاریخی-فرهنگی خود به فهرست‌‌بندی، طبقه‌بندی و مستندنگاری بافت‌های تاریخی اقدام می‌کنند. این امر با هدف‌‌گذاری، برنامه‌‌ریزی در مراکز مشخص عرصه‌های معماری شهرسازی، تعامل با طبیعت و استفاده بهینه از امکانات زیست محیطی امکان‌پذیر است. در شهرهای تاریخی فعالیت‌‌های فرهنگی افراد بومی برای پذیرش توریست و فراهم کردن وسایل راهنمایی ضروری است. در اروپا «موسسات شهرهای تاریخی»  با ایجاد شبکه‌‌ای جهت همکاری و معرفی تجاری شهرهای تاریخی اروپا در زمینه‌های مدیریت و حفاظت محیط و تشویق فعالیت‌‌های اقتصادی سازگار با کیفیت زندگی و نگهداری از میراث شهری اروپا، کار حفاظت و بهره‌‌برداری سازگار از آثار تاریخی این شهرها را برعهده دارند و در عین حال با همکاری دیگر کشورها میراث خود را در یونسکو به ثبت می‌‌رسانند.

بلژیک کشوری با ساختار آمیخته با طبیعت و معماری قرون وسطی و مجموعه‌‌ای از موزه‌ها، ساختمان‌ها و میدان‌‌های تاریخی با معماری‌‌های قدیمی، یک مقصد مهم برای گردشگران در اروپای غربی به شمار می‌‌آید. بلژیک در سال 2018 با 1/ 9 میلیون گردشگر خارجی و رشد 5/ 9 درصدی به همراه هلند در این منطقه به‌‌لحاظ رشد ورود گردشگر پیشتاز بوده است. «بروژ» یکی از زیباترین شهرهای بلژیک، شهری تاریخی است که از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بسیاری برخوردار است که گردشگران بسیاری را هر ساله به خود جذب می‌کند و بعد از بروکسل بیشترین گردشگر را در خود جای می‌دهد. در بروژ عناصر قدیمی و تاریخی شهر اغلب احیا شده یا به نوعی مورد استفاده قرار گرفته است. کمیته راهبردی حفاظت از بناهای تاریخی بروژ سیاستگذاری‌‌های کلانی در جهت حفاظت، احیا و معاصرسازی، تضمین حیات و ایجاد جاذبه در شهر تاریخی در پیش گرفتند و از فعالیت‌‌های بزرگ مقیاسی که در محدوده تاریخی شهر مزاحم شناخته شدند جلوگیری کرده و برنامه‌‌ریزی جامعی جهت انتقال آنها به حومه شهر پیش‌‌بینی کردند. این امر علاوه بر حفاظت از میراث اجتماعی، معماری، طبیعی و مناظر تاریخی شهر منجر به پویایی در مرکز تجاری شهر تاریخی و رقابت متعادل بین آن شد.

بروژ از سال 1972 با مستند‌سازی و تدوین نظام برنامه‌ریزی حفظ و احیا به حفاظت قانونی بناهای تاریخی شهر اقدام کرد و برای حفظ و احیای بناهای تاریخی بلژیک ابتدا به بررسی آسیب‌‌شناسی در جهت احیا و حفاظت از بافت تاریخی پرداخت و سپس با ارزیابی تجارت جهانی و بررسی روند عمل و اجرا با اقداماتی همچون فهرست‌‌برداری، مستندسازی و سیاستگذاری به برنامه‌‌ریزی مدیریت مالی و اداری و تدوین قوانین شیوه‌های اجرایی احیا اقدام کردند. به گونه‌‌ای که در سال 2002 به همراه «سالامانکا» اسپانیا عنوان پایتخت فرهنگی اروپا را به خود اختصاص داد. اقدامات صورت گرفته تاثیر مستمری بر مراقبت از آثار عمومی معماری معاصر در بافت جدید و توریسم داشته است و با ایجاد بروشورهای مناسب و ابزار سمعی و بصری مناسب و همکاری بین رشته‌های مختلف میراث به عرضه میراث معماری و آثار موجود در موزه‌ها و معرفی تخصصی آن پرداخت.

مسوولیت شورای شهر محلی بر عهده شهرداری است و یک قاضی به عنوان ناظر بر میراث سازه‌های شهری قرار دارد. همچنین کنترل و پیگیری مجوزهای ساختمانی و پاسخگویی به درخواست‌‌های اولیه و امور مربوط به برنامه‌‌ریزی شهری و صدور مجوز به عهده سازمان آثار تاریخی (زیرمجموعه دولت محلی) است. این نهادها مسوول حمایت از فعالیت‌‌های احیا و مرمت  و بهره‌‌برداری از میراث ارزشمند معماری و فرهنگی-تاریخی بناها هستند و همچنین حفاظت از ساختمان‌های جدیدتر را برعهده دارند و توصیه‌های لازم جهت نوسازی اعم از مالکیت دولتی و خصوصی را ارائه می‌دهند.

مسوولان و سیاستگذاران شهر بروژ برای حفظ بافت تاریخی شهر اقدامات بسیاری را برنامه‌‌ریزی کرده و به عمل رساندند. ابتدا در جهت تحقق میراث تاریخی ساختمان‌های جدید با توجه به سبک زندگی شهری موجود دارای هویت و تشخیص قرار گرفتند. همچنین به فهرست‌‌بندی از کاربری ابنیه تاریخی، نوع مصالح جهت مرمت، نوع مالکیت خانه‌ها و بناهای استیجاری و شخصی، سازه بناها و پوشش آنها، شبکه‌های دسترسی سواره و پیاده و فضای باز شهر پرداختند و با سیاستگذاری ترافیکی در جهت حل مشکلات پیاده‌ها و اتومبیل‌‌ها اقدام کردند. برنامه‌های ترافیکی با بافت تاریخی شهر انطباق داده شد و استفاده از حمل و نقل عمومی و ملزومات آن طی برنامه‌‌ای مطالعاتی و تحلیلی و صرف هزینه‌های بسیار در یک دوره 20 ساله اتفاق افتاد. اجرای استراتژی کمربندی به ایجاد شبکه‌‌ای حلقه‌‌ای و امکان احداث پارکینگ در حاشیه شهر منجر شد و با تسهیل و تشویق استفاده از حمل و نقل عمومی و دوچرخه، استفاده از وسایل نقلیه عمومی کوچک برای کاهش آلودگی و عبور و مرور راحت‌‌تر، نظام برنامه‌‌ریزی مربوط به توفقگاه‌های اتومبیل، ساخت پارکینگ‌‌های محلی و زیرزمینی و همچنین کاهش ساخت هتل‌‌های مدرن و تمرکز توریسم در یک بخش خاص از شهر به مدیریت محیط زیست ترافیک دست یافتند. توریسم فرهنگی نیز در اولویت برنامه‌های ساختاری قرار گرفت.

سیاستگذاری‌‌ها و برنامه ساختاری بلژیک موجب پویایی و رونق گردشگری در این کشور شد. در جهت سیاستگذاری‌‌ها و برنامه‌ها اقدامات گسترده‌‌ای صورت گرفت. در نخستین مرحله این اقدامات به بررسی ساختار فیزیکی و کالبدی بناهای موجود و ارزیابی جایگاه شهری هر بنا، ارزیابی نماها و کیفیت ظاهری فروشگاه‌ها، تاریخ و قدمت بناها و همچنین بررسی پوشش گیاهی و درختان موجود پرداختند. سپس با رسیدگی به ساختمان‌های متروکه و ترغیب سکونت دائمی برای ساکنان، تثبیت کاربری‌‌ها در خیابان‌‌های اصلی شهر، توریست‌‌های شبانه و توقف احداث هتل‌‌های جدید، افزایش شبکه‌های دسترسی در شهر و تامین پارکینگ خودرو و سیاست‌های مربوط به حمل و نقل عمومی به وسیله ابزارهای قانونی مالی از طریق وضع قوانین جدید پس از 40 سال توانستند میراث تاریخی را محافظت، مدیریت و نگهداری کنند.

همچنین با شناسایی بناهای فرسوده با کنترل سیستماتیک تمام ساختمان‌های فعال و متروکه مالیات‌‌های بسیاری بر خالی بودن بلندمدت خانه‌ها اعمال کردند و البته مالکان و مستاجران می‌توانستند مشکلات را به کمک یارانه‌های شهری برطرف کنند. بعد از فهرست‌‌بندی ساختمان‌ها و آثار تاریخی با دادن پاداش‌‌هایی جهت نگهداری ابنیه و تسهیل و تشویق صاحبان آن، مالکان مسوول نگهداری اموال خود شده و مراقبت‌های دقیق در حفظ ساختمان دارند. تاسیس سازمان‌های غیرانتفاعی جهت مراقبت از آثار و ابنیه تاریخی که خود مالکان بناها عضو آن هستند مالکان را ملزم به نظارت سالانه و گزارش دقیق آثار می‌کند که به نگهداری مناسب و اقدامات فوری موردنیاز همچون تعمیرات و کنترل آثار بپردازند. این اقدام منجر به آگاهی مالکان از وضع کالبدی ساختمان تاریخی خود می‌شود.

بررسی خانه‌های تاریخی توسط سازمان‌های غیرانتفاعی که منجر به حفاظت قوی‌‌تر از ابنیه می‌شود با برگزاری نمایشگاه‌ها و مسابقات معماری به ارتقای مناظر فرهنگی تاریخی شهر کمک می‌کنند. سیاستگذاران شهری جهت کنترل و نظارت بر حفظ میراث تاریخی، سیاست‌های سختگیرانه درباره مقررات ساختمان‌های شهری اعمال کردند. در طراحی ساختمان‌ها، درختکاری، پوشش گیاهی، ابزارهای کنترل ایجاد فروشگاه‌های جدید منوط به رعایت مقررات بسیار سختگیرانه است. برای تغییر ظاهر نمای ساختمان، نقاشی، پاک‌‌سازی و نوسازی کارهای چوبی اخذ مجوزها ضروری است حتی برای تغییر رنگ بناها نیز موافقت سازمان آثار تاریخی ضروری است و اعمال رنگ‌‌های معدنی جهت خواص حفاظتی مورد تاکید است. استفاده از مصالح ساختمانی تابع قوانین معینی است و مقررات خاصی برای توسعه شهری و طراحی محدوده ابنیه باارزش تهیه شده است.

با توجه به اینکه حفاظت و مرمت میراث تاریخی مستلزم هزینه‌های زیادی است دولت برای مرمت بناهای فهرست شده و همچنین اقدامات مستقل جهت مرمت و نوسازی املاک خصوصی فهرست‌نشده ولی دارای ارزش تاریخی و معماری پاداش‌‌ها و تسهیلاتی را در اختیار مالکان و بخش‌های خصوصی قرار می‌دهد و با ارائه یارانه، 50‌درصد از هزینه‌های مرمت و نمای اصلی رو به خیابان و 30 درصد شامل نمای پشتی و بخش‌های با ارزش داخلی در جهت بهسازی و کاربری ساختمان‌ها را پرداخت می‌کند و پاداش مربوطه تا 40 درصد هزینه‌ها را شامل می‌شود و این امر تاثیرات بسیاری در افزایش استانداردهای بناهای تاریخی داشته است. استراتژی یارانه منجر به کاهش املاک خالی تجاری و مرمت و نوسازی، بازسازی و حفاظت از میراث تاریخی شهر شد. مالکان ساختمان‌های فهرست شده یارانه‌های کمکی از دولت محلی دریافت می‌کنند.میزان یارانه‌های اختصاص یافته بستگی به ویژگی بنا و شرط بازدید آن برای عموم دارد و همچنین جهت تشویق بخش خصوصی و سرمایه‌‌گذاری آنها تخفیف مالیاتی لحاظ شده است.