درباره رئیس سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه که وزیر خارجه شد: هاکان فیدان کیست؟

عصر ترکیه در گزارشی به بررسی سوابق و رویکردهای وزیر خارجه جدید ترکیه پرداخته است که می خوانید:

انتصات عالی ترین مقام امنیتی ترکیه به سمت وزارت خارجه این کشور، توجه تحلیلگران را به خود جلب کرده است.
هاکان فیدان که دیروز در کابینه جدید رجب طیب اردوغان به عنوان وزیر خارجه معرفی شد، در 13 سال اخیر رئیس سازمان اطلاعات ملی (MIT) بود.

او اولین رئیس MIT است که رئیس دستگاه دیپلماسی می شود. اردوغان پیشتر او را "صندوق اسرار" معرفی کرده بود.

فیدان در سال 1968 در آنکارا به دنیا آمد، از مدرسه رزمی و مدرسه زبان های خارحی نیروی زمینی ارتش فارغ التحصیل شد و مدرک کارشناسی خود را در رشته مدیریت و علوم سیاسی از دانشگاه مریلند آمریکا و کارشناسی ارشد و دکتری خود را از دانشگاه بیلکنت دریافت کرد.

محور مطالعات دانشگاهی هاکان فیدان جایگاه اطلاعات در سیاست خارجی بود. عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد وی «اطلاعات و سیاست خارجی: مقایسه نظام های بریتانیا، آمریکا و ترکیه» و عنوان پایان نامه دکتری وی «دیپلماسی در عصر اطلاعات: استفاده از فناوری اطلاعات در راستی آزمایی معاهدات» بود.

فیدان به خصوص در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تاکید کرد که ترکیه باید اطلاعات خود را برای سیاست خارجی قوی تر تقویت کند چون وابستگی به اطلاعات آمریکا و سایر کشورهای ناتو مشکل ساز است.

او معتقد است: اطلاعات خوب همیشه به تصمیم خوب منتهی نمی شود ولی اطلاعات نادرست یا ناقص حتما باعث شکست در سیاست خارجی است.

از سوابق کاری وی می توان به عضویت در هیئت مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی و خدمت در مقر نیروهای واکنش سریع ناتو در آلمان اشاره کرد.

زمانی که فیدان رئیس سازمان میت شد، ایهود باراک، نخست وزیر وقت اسرائیل گفت که این انتصاب تحولی نگران کننده است چون فیدان در سال‌های 2008 تا 2009 که در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خدمت می‌کرد، موضعی طرفدار ایران داشت.

در واکنش به این موضع گیری، فیدان در یکی از اظهارات نادر خود در سال 2013 به روزنامه خبرتورک گفت: برای اولین بار در جهان، یک دولت (اسرائیل) به انتصاب در سازمان اطلاعات یک کشور دیگر واکنش نشان داد چون آنها نمی خواستند من رئیس MIT شوم.

فیدان و رنجش اردوغان

در سال 2015 احمد داوود اوغلو، نخست وزیر وقت ترکیه، فیدان را به عنوان نامزد پارلمانی از آنکارا معرفی کرد.

اردوغان در واکنش به استعفای فیدان از MIT و تصمیم وی برای ورود به سیاست بدون اطلاع وی، با داوود اوغلو و فیدان دیدار کرد و مانع خروج وی از MIT شد.
او گفت: MIT یک نهاد معمولی نیست. مهم ترین نهاد دولت است. اگر سازمان اطلاعات کشور ضعیف باشد، امکان زنده ماندن آن کشور وجود ندارد. من فیدان را به این سمت آوردم و نباید بدون اجازه از این سازمان برود. بنابراین من ناراحت هستم.

فیدان و کودتای 2016

یکی از بزرگترین بحران های تاریخ اخیر ترکیه، کودتای 15 جولای 2016 بود. در پی این کودتای البته نافرجام، سازمان طلاعات ترکیه به شدت مورد انتقاد قرار گرفت که چرا متوجه نشد گروهی در نیروهای مسلح ترکیه اقدام به کودتا خواهند کرد؟

عدم حضور فیدان در کمیسیون ویژه پارلمان ترکیه برای بررسی کودتا، باعث افزایش انتقادها علیه وی شد.

کمال قلیچداراوغلو، رهبر حزی جمهوری خواه خلق (CHP) ، با استفاده از عبارت "کودتای کنترل شده" مدعی شد که آنچه در 15 جولای رخ داد در واقع یک توطئه برنامه ریزی شده توسط اطلاعات و دولت بود؛ ادعایی که دولت آن را رد کرد.

تسلط بر سیاست خارجی

دوره پس از کودتای 15 جولای را می توان دومین دوره هاکان فیدان به عنوان رئیس MIT دانست چرا که دایره فعالیت های بین المللی MIT گسترش یافت و کشورهای حوزه قفقاز، سوریه، عراق، لیبی و ... را دربر گرفت و به تمعیق نفوذ خارجی ترکیه کمک کرد.

اولویت سیاست خارجی در رویکرد جدید MIT به حدی بود که فیدان در تمام سفرهای خارجی اردوغان حضور داشت و رابطه ای تنگاتنگ بین MIT و وزارت خارجه ترکیه ایجاد شده بود.

گفته می شود MIT نقشی اساسی در عادی سازی روابط ترکیه با کشورهایی مانند امارات، عربستان سعودی، مصر و اسرائیل داشت. در ماه های اخیر نیز روند عادی سازی روابط ترکیه و سوریه نیز تحت نظر فیدان جلو رفته است.

از این رو می توان گفت که اردوغان فردی را به عنوان وزیر خارجه به کار گرفته است که اشراف کاملی بر حوزه سیاست خارجی کشورش دارد. باید دید که عملکرد این مقام ارشد اطلاعاتی در جایگاه دیپلماتیک، چگونه خواهد بود و آیا رویکرد عادی سازی روابط خارجی را ادامه خواهد داد یا خیر؟