یادکردی از بنیانگذار حوزه/ حوزه امروز مدیون مجاهدت‌های توست

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) اگرچه حوزه علمیه شیعه سابقه‌ای به اندازه تاریخ اسلام دارد و موسس آن به معنای حقیقی نبی مکرم اسلام(ص) است، ولی ایجاد حوزه علمیه قم نقطه عطفی در تاریخ اسلام و رشد و نمو آن محسوب می‌شود که بدون تردید انقلاب اسلامی و سازمان روحانیت امروز مرهون و مدیون مجاهدت‌های بنیانگذار آن است.

تولد

آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال 1276 ق در قریة مهرجردِ میبد از توابع اردکان یزد، واقع در دوازده فرسخی یزد دیده به جهان گشود. شیخ عبدالکریم (در سال 1294) بعد از زیارت قبور ائمه اطهار (علیهم السلام) برای ادامه تحصیل در کربلا ماندگار شد و از محضر ملامحمدحسین فاضل اردکانی معروف به آخوند اردکانی (1235 ـ 1302 ق) استفاده می نمود تا اینکه به حوزه سامراء متوجه شد.

شیخ عبدالکریم بر علوم آنچنان مسلط بود که در میان همه شاگردان مورد توجه آیت الله سیدمحمدکاظم یزدی صاحب عروة الوثقی و آیت الله شیرازی دوم واقع گردید که آیت الله محمدتقی شیرازی در احتیاطات، مقلدانش را به ایشان ارجاع می داد. شیخ عبدالکریم در یکی از سفرهای زیارتی به کربلا، متوجه حوزه علمیه کربلا شد که بعد از ارتحال آیت الله فاضل اردکانی رو به سردی نهاده و بی رونق شده بود. لذا برای رونق این حوزه از نجف اشرف مهاجرت کرد و در کربلا ساکن شد، به همین جهت ملقب به حائری گردید، و در مدت کمی حوزه علمیه کربلا را رونق داد. سال ها بعد به حوزه اراک روی آورد؛ امام خمینی در سال 1339 ق 1300 ش تصمیم داشتند برای ادامه تحصیل به حوزه اصفهان بروند که آوازه حوزه اراک ایشان را به سوی این حوزه کشاند و یک سال در این حوزه به تحصیل اشتغال داشتند.

دعوت به قم

حوزه علمیه قم که بعد از ارتحال میرزای قمی (م 1231 ق) صاحب قوانین الاصول رو به سردی گراییده بود تا جایی که مدرسه فیضیه و دارالشفا محل اسکان گدایان و دیوانگان، انباردر شرایطی که ایران به سوی تباهی می رفت، علما به فکر ایجاد حوزه ای در قم افتادند که علمش به عالم اضافه شود مغازه داران و محل عبور و مرور مردم گردید. علمای آن زمان، زمزمه این داشتند که چرا کسی اقدام نمی کند که حوزه علمیه قم مرکز علم شود و حدیث امام صادق(ع)، افول علم از کوفه و طلوع آن در قم تحقق یابد. آیت الله بافقی به همین امید از عتبات به قم آمده بود و به علمای بزرگ قم اصرار داشت که اقدامی بکنند که علما در جواب می گفتند؛ مردم حامی ما نیستند، اگر فرد استخوان داری باشد کمکش خواهیم کرد. آیت الله بافقی گفتند: در نزدیکی قم (اراک) آیت الله حائری هستند که در حد آیت الله نائینی و آیت الله ابوالحسن اصفهانی هستند و مورد توجه و وثوق آیت الله سیدمحمدکاظم یزدی و آیت الله سیدمحمدتقی شیرازی می باشند. علمای قم که آیت الله حائری را عالمی بزرگ و مملو از عقل و کیاست و علم و فضل یافتند و متوجه شدند که می تواند حوزه علمیه قم را تأسیس کند، برای آوردن ایشان به قم تدارک دیدند. بالاخره ایشان برای زیارت ایام عید سال 1301، همراه با آیت الله محمدتقی خوانساری (م 1371 ق)، آیت الله میرزامهدی بروجردی (م 1388 ق)، شیخ احمد مهرجردی یزدی و فرزند شش ساله اش آقا مرتضی در 22 رجب 1340 از اراک عازم قم شدند. علمای شهر از آیت الله حائری خواستند که در حرم حضرت معصومه(س) در صحن نو، نماز مغرب و عشا را اقامه نمایند. بعد از نماز، شیخ محمد سلطان الواعظین، از وعاظ بزرگ تهران، به توصیة علما به منبر رفت و مردم را تهییج کرد که از شیخ بخواهند در قم اقامت نمایند.

تأسیس حوزه علمیه قم

در این شرایط که ایران کاملاً به سوی تباهی می رفت، علما به فکر ایجاد حوزه ای در قم افتادند که علمش به عالم افاضه شود، و این مهم محتاج به عالم قدرتمندی که بتواند زعامت آن را بر عهده بگیرد، و بودجه ای که آن را اداره کند، و مهمتر از همه به صبر و بردباری و زیرکی محتاج بود. علمای بزرگ ایران، این همه را در آیت الله حائری می دیدند، و ایشان در بهار 1301 ش حوزه علمیه قم را رسماً تأسیس کرد. علما و مردم متدین از شهرهای مختلف برای عرض تبریک به حضور می رسیدند. حتی رجال سیاسی نیز به استقبال شتافتند. احمد شاه نیز به قم آمد و به آیت الله تبریک گفت.

آیت الله موسس

آیت الله حائری که با تأسیس حوزه علمیه قم به آیت الله مؤسس ملقب شد، درس خارج فقه را صبح ها در مسجد بالاسر که الآن مقبره ایشان در آنجاست شروع کردند تا اینکه در سال 1314 بعد از بهبودی از بیماری شدید قلبی، درس فقه را به مسجد عشقعلی انتقال دادند؛ و خارج اصول را عصرها در مدرسه فیضیه می گفتند. علمای مقیم قم در این درسها شرکت می کردند. علمای اراک و شهرهای دیگر به قم مهاجرت نموده و در این درسها شرکت می کردند.43 حوزه علمیه قم رونق گرفت. از سراسر ایران، طلاب به قصد تحصیل علوم حوزوی به قم می آمدند. امام خمینی که از طلاب اراک بودند، در 1301 ش (1340 ق) به قم آمدند و در مدرسه دارالشفاء سکونت یافت و تا سال 1306 ش (1345 ق) موفق شد سطوح عالی را به اتمام رسانده به درس خارج فقه و اصول آیت الله حائری راه یابد و پایه های علمی و مبانی فقهی و اصولی خود را تحکیم بخشد و به اجتهاد نائل آید. آیت الله حائری در بهار 1301 شمسی حوزه علمیه قم را رسماً تأسیس کرد. آیت الله مؤسس برای حفظ حوزه علمیه قم آنقدر صبر و حوصله به خرج داد که رضا شاه می گفت: تمام علما را از بین بردم جز این یک نفر (حائری) این را هم اگر برمی داشتم، اسلام را برمی‌داشت.

تقوا و ساده زیستی

امام خمینی دربارة ایشان می‎نویسد: استاد معظم و فقید مکرم جناب حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سیره اش تالی تلو سیرة رسول اکرم(ص) بود.

در تشییع جنازه ایشان در حالی که هرگونه عزاداری ممنوع بود و زنان از ترس کشف حجاب نمی توانستند بیرون بیایند همه زنان با حجاب کامل به همراه سایر اقشار مردم در تشییع و عزاداری شرکت کردند. نهایت زهد و سادگی زندگی می کرد. در مخارج زندگی بشدت احتیاط می کرد که بعد از رحتلش مقداری مقروض بود. ایشان به طلاب علاقه شدید داشت و نسبت به وضع مالی آنها حساس بود. با وجود امکانات کم به زغال زمستان، پرداخت قرض، تأمین مخارج معالجه و تشکیل خانواده آنها توجه داشت، به یتیمان و بی سرپرست ها و فقیران نیز توجه داشتند، به فقیران شهریه می دادند. در زمانی که نان گران شده بود، دارالاطعام ایجاد نمود و فقیران را جمع کرده اطعام می نمود.

آثار فرهنگی اجتماعی

تأسیس حوزه علمیه قم، تعمیر مدرسه فیضیه و دارالشفاء و بناء طبقه دوم آنها، کتابخانه مدرسه فیضیه، مریضخانه برای فقرا و آوردن سیدالاطباء کمکی برای درمان فقیران، دارالاطعام برای فقیران، بیمارستان سهامی، بیمارستان فاطمی با کمک آقای فاطمی، سد رودخانه قم رود، منزل برای سیل زدگان خرداد 1313، احداث قبرستان قم نو و غسالخانه آن از جمله خدمات ایشان است.

آثار علمی

تقریرات درس آیت الله سید محمد طباطبائی فشارکی اصفهانی، دُررالفوائد در دو جلد، کتاب الرضاع، کتاب الصلوة، کتاب المواریث، کتاب النکاح، حاشیه بر عروة الوثقی، کتاب مناسک حج، منتخب الرسائل، حاشیه انیس التجار و کتاب ذخیرة المعاد از جمله آثار و خدمات علمی آن مرحوم است.

شاگردان

دامنه تاثیرگذاری شیخ به حدی است که بسیاری از علما و زعمای بزرگ معاصر شاگرد وی بوده‌اند؛ امام خمینی، آیت الله محمدرضا گلپایگانی، آیت الله شهاب الدین مرعشی، آیت الله میرزا هاشم آملی، آیت الله سیدصدرالدین صدر، آیت الله سیدمحمد حجت، آیت الله سیدمحمد تقی خوانساری، آیت الله میرزامهدی بروجردی، آیت الله محمد ثقفی، آیت الله محمدعلی اراکی، آیت الله محمود طالقانی، آیت الله سیدمحمد محقق داماد یزدی، آیت الله سیدمهدی انگجی، آیت الله روح الله کمالوند، آیت الله سیدعلی یثربی، آیت الله سیداحمد لواسانی، آیت الله ابوالحسن رفیعی قزوینی و...  از جمله شاگردان ایشان محسوب می‌شوند.