به قلم : دکتر مهدی شادنوش ، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : سوء تغذیه نوعی بیماری محسوب می شود که در اثر مصرف ناکافی مواد غذایی به وجود می آید. این بیماری به موقعیتی مربوط می شود که در آن در رژیم غذایی فرد ، مواد مغذی کافی تامین نشده یا تعادل درستی بین مواد مغذی برای رسیدن به سلامت بهینه وجود ندارد. علل آن ، شامل گزینه های رژیمی نامناسب ، درآمد پایین ، سخت بدست آوردن غذا و وضعیت سلامت روحی و جسمی مختلف می باشد. لاغری ناشی از نرسیدن غذا به بدن ، یکی از انواع عدم رعایت تغذیه مناسب می باشد. این زمانی اتفاق می افتد که بدن غذای کافی دریافت نمی کند. این امر باعث به تعویق افتادن رشد ، کاهش وزن یا ضعیف شدن می شود. اگر دریافت مواد مغذی در فرد ، نامتعادل باشد باعث سوء تغذیه می شود. همچنین این بیماری می تواند به بروز چاقی منجر شود. اگر فردی غذای بسیار اندکی بخورد ، رژیم محدودی داشته باشد یا شرایطی پیش آید که تحت آن بدن مواد مغذی متعادل را دریافت نکند ، تاثیر شدیدی بر روی بدن می گذارد. در برخی موارد ، این تهدیدی برای زندگی فرد به شمار می آید.
بیشتربخوانید:
سوء تغذیه چیست ؟
سوء تغذیه زمانی اتفاق می افتد که فرد ، مواد مغذی خاص را بیشتر یا کمتر از حد لازم دریافت کند. رنجوری در اثر نرسیدن مواد غذایی زمانی رخ می دهد که فرد به دلیل خوردن غذای بسیار کم ، دچار فقدان مواد مغذی شود. چنین فردی فاقد ویتامین ها ، مواد معدنی و دیگر مواد الزامی می باشد که بدن برای عملکرد ، به آن ها نیاز دارد.
سوء تغذیه می تواند منجر به عوارض زیر شود
مشکلات سلامتی کوتاه و دراز مدت
بهبود آهسته زخم ها و بیماری ها
خطر بالاتر عفونت
دشواری تمرکز در کار و مدرسه
برخی کمبودها می تواند باعث بروز مشکلات خاصی شود. برای مثال :
کمبود ویتامین A
در سراسر دنیا ، کودکان بسیاری به دلیل کمبود ویتامین A دچار مشکلات بینایی هستند.
کمبود ویتامین C
کمبود ویتامین C می تواند باعث بروز بیماری اسکوربوت شود. در صورتیکه انواع میوه جات و سبزیجات تازه در رژیم غذایی فرد ، گنجانده نشود ؛ این بیماری ایجاد می گردد. افراد مسن ، کودکان ، افرادی که الکل زیاد مصرف می کنند و افراد مبتلا به مشکلات سلامت روحی خاص ، در معرض خطر هستند. کمبود کلی به بروز کواشیورکور ، حالت شدید سوء تغذیه منجر می شود. یکی از علائم این مشکل ، شکم متورم می باشد. ماراسموس ، نتیجه بالقوه دیگر کمبود شدید مواد مغذی می باشد. شخص مبتلا به ماراسموس ، دارای عضلات بسیار کوچک و چربی کم در بدن می باشد.
علت بروز بیماری سوء تغذیه چیست ؟
از مهم ترین علل بروز این عارضه در جهان می توان به کمبود مواد غذایی و کیفیت پایین آن ها اشاره کرد.
عواملی همچون قحطی ، کمبود آب و خشک سالی ، آفات محصولات کشاورزی جزء موارد تشدید کنند موارد فوق می باشد.
از طرف دیگر برخی از افراد به دلیل پرخوری و بد خوری ، رزیم غذایی نامناسب نیز دچار سوء تغذیه می شوند.
بیشتربخوانید:
علائم سوء تغذیه در بزرگسالان ، نوجوانان و کودکان
این علائم عبارتند از :
افسردگی
از بین رفتن بافت های چربی موجود در بدن
کاهش گلبول های سفید و ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
افزایش خطر عفونت در بدن و سرماخوردگی
طولانی شدن زمان بهبود زخم و عفونت
کاهش میل جنسی و مشکلات باروری
خستگی ، بی تفاوتی و کج خلقی
کاهش انعطاف پذیری ، رنگ پریدگی ، نازکی ، سردی و خشکی پوست
فرورفتگی گونه ها و چشم ها
خشکی ، کم پشت شدن و افزایش ریزش مو
انواع سوء تغذیه
بهتر است بدانید که سوء تغذیه نه تنها به خاطر کمبود مواد مغذی ، بلکه ممکن است به دلیل مصرف بیش از اندازه یک ماده غذایی نیز به وجود آید، انواع بیماری سوء تغذیه عبارتند از :
سوء تغذیه اختلال رشد
در این نوع سوء تغذیه اختلال فرد در رشد مورد انتظار در قد یا وزن مورد و بر اساس سن و جنسیت مورد نظر می باشد.
سوء تغذیه حاد یا تحلیل برنده : این بیماری بر اثر کاهش وزن ناگهانی و شدید ایجاد می شود و به سه نوع تغذیه بالینی ماراسموس ،کواشیورکور ، ماراسموس-کواشیورکور تقسیم می شود.
ماراسموس زمانی اتفاق می افتد که چربی و بافت بدن برای تامین مواد مغذی مورد نیاز به سرعت تحلیل می شود.
کواشیورکور مشخصه این نوع بیماری اِدِم دو طرفه در پاها و کف پاها می باشد، در نتیجه کودکی که با این نوع کمبود تغذیه مواجه است تپل به نظر می رشد.
ماراسموس و کواشیورکور هر دو علائم فوق را در بر می گیرد.
بیشتربخوانید:
سوء تغذیه مزمن یا سرکوبگر
این نوع بیماری در تغذیه در طولانی مدت اتفاق افتاده و آثار آن ماندگار تر می باشد، این نوع سوء تغذیه قبل از تولد و به خاطر وضعیت سلامتی مادر شروع و به سرکوب رشد کودک به دنیا آمده منجر می شود. در صورتی که کودک دچار این مشکل بود باید سریع تر تحت درمان قرار گیرد چرا که پس از گذشت یک سن و سال معین دیگر قابل درمان نیست.
سوء تغذیه ریز مغذی
این نوع بیمار در اثر کمبود ملایم تا شدید ویتامین های C ,B , A , D و کلسیم ، فولات ، ید ، روی ، آهن و سلنیوم ایجاد می شود.
تشخیص
اگر شخصی متوجه علائم سوء تغذیه شود ، اولین قدم ، یافتن چرایی آن است. اگر پزشک به بیماری کرون ، سلیاک یا موقعیت دیگری مظنون باشد ، تست های آزمایشگاهی را برای تائید آن تجویز می کند. این تست ها عبارتند از :
تست خون برای غربالگری و کنترل عمومی
تست مواد مغذی خاص مثل آهن و ویتامین ها
تست پریآلبومین ، چون سوء تغذیه عموما سطوح این پروتئین را تحت تاثیر قرار می دهد.
تست آلبومین که نشان دهنده بیماری کبد یا کلیه است.
درمان سوء تغذیه
پس از تشخیص سوء تغذیه در فرد و بررسی علائم و علت ایجاد این بیماری متخصص تغذیه یک برنامه غذایی مناسب برای بیمار تهیه می کند و در دوره درمانی همراه او بوده و در صورت نیاز به مشاوره با او صحبت می کند. در درمان سوء تغذیه همچنین بهترین متخصص تغذیه به سن و شرایط روحی بیمار نیز توجه می کند.
درمان به شدت و وجود موقعیت ها یا ناهنجاری های اصلی بستگی دارد. درمان شامل موارد زیر می باشد :
غربالگری و کنترل به موقع
تهیه یک برنامه رژیمی حاوی مکمل ها
درمان علائم خاص مثل تهوع
درمان عفونت های موجود
کنترل مشکلات دهانی یا بلعی
در موارد حاد ، شخص به خدمات زیر نیاز دارد :
بستری شدن در بیمارستان
مصرف تدریجی مواد مغذی طی چند روز
دریافت مواد مغذی مثل پتاسیم یا کلسیم به صورت تزریق وریدی
تیم درمان برای اطمینان از دریافت مواد مغذی مورد نیاز فرد ، به کنترل و نظارت ادامه می دهد.
سوءتغذیه در کودکان چیست ؟
زمانی که بدن کودک به میزان کافی مواد مغذی، کالری و مواد معدنی را دریافت نکند، کودک دچار سوءتغذیه می شود و روند رشد او را تحت تاثیر قرار می دهد. دریافت مواد مغذی موجب افزایش ایمنی بدن و محافظت در برابر عفونت ها خواهد شد. علاوه بر عدم دریافت مواد مغذی، دریافت بیش از حد کالری نیز موجب بروز سوء تغذیه در کودکان می شود.
فقر مواد مغذی، بر سلامت جسمی، رفتاری، خلق و خو، فرآیند های رشدی و سایر وظایف بدن تاثیر گذار می باشد.
انواع سوء تغذیه در کودکان
سوء تغذیه انرژی پروتئینی ( PMD )
زمانی که در رژیم غذایی کودک کمبود پروتئین و گلوکز وجود داشته باشد، کودک مبتلا به این نوع سوءتغذیه خواهد شد.
PMD دارای سه زیر شاخه است :
سوء تغذیه حاد، سوء تغذیه مزمن و ترکیبی از این دو.
سوء تغذیه حاد موجب لاغری و کاهش وزن شدید کودک خواهد شد.
در سوء تغذیه مزمن کودک رشد کمی دارد و زمانی که کودک از هر دو نوع رنج ببرد علاوه بر کاهش وزش، دچار مشکلات سلامتی دیگری نیز خواهد شد.
کمبود ریز مغذی ها ( ویتامین و مواد معدنی )
کمبود ریز مغذی هایی چون مواد معدنی و ویتامین ها می تواند در نهایت منجر به سوء تغذیه در کودک شود. کودک برای کارکرد بدن و فرآیند های رشد به ریز مغذی ها نیاز دارد.
علل سوء تغذیه در کودکان
به طور کلی شرایط زندگی در رشد کودک تاثیر گذار می باشد و کمبود مواد مغذی ضروری و مواد معدنی در رژیم غذایی کودک موجب بروز سوء تغذیه خواهد شد و در رشد و سلامتی کودک تاثیر منفی خواهد گذاشت. برخی از دلایل بروز سوء تغذیه در کودکان عبارتند از :
رژیم غذایی ضعیف
زمانی که رژیم غذایی کودک حاوی مواد مغذی و معدنی به میزان کافی نباشد، کودک دچار این عارضه می شود و با مشکلات سلامتی و رفتاری مواجه خواهد شد. همچنین هنگامی که کودک به دیسفاژی ( مشکل در بلع ) مبتلا باشد، منجر به سوء تغذیه خواهد شد؛ بنابراین کودک در هضم مواد خوراکی با مشکل مواجه می شود و در دریافت مواد ضروری ناتوان است.
مشکلات سلامت روانی
در کودکان عقب مانده ذهنی، احتمال بروز سوء تغذیه بیشتر از سایر کودکان است، چرا که در چنین شرایطی کودک قادر به دنبال کردن یک رژیم غذایی مناسب نیست. اغلب در کودکان مبتلا به بیماری های روانی، بی اشتهایی عصبی یا پر خوری موجب بروز سوء تغذیه خواهد شد.
اختلالات دستگاه گوارشی و معده
زمانی کوک با اختلالات گوارشی همراه است، قادر به جذب مواد مغذی نیست و به دلیل اینکه بدن از مواد مغذی حیاطی محروم می شود، دچار سوء تغذیه خواهد شد. همچنین کودکان مبتلا به بیماری کرون با کولیت اولسراتیو بیشتر در معرض ابتلا به سوء تغذیه هستند.
دیابت
افزایش میزان قند خون موجب می شود تا بدن کودک قادر به جذب مواد مغذی حیاطی نباشد و در نهایت پانکراس او نیز آسیب خواهد دید. بنابراین بدن را در هضم و جذب مواد مغذی با مشکل مواجه خواهد کرد. در نتیجه کودکان دیابتی به بیماری سوء تغذیه نیز دچار می شوند.
فقدان شیردهی
زمانی که نوزادان از شیر مادر خود استفاده می کنند، نسبت به بسیاری از بیماری ها ایمن می شوند، اما گاهی بنا به دلایل مختلف نوزاد قادر به تغذیه از شیر مادر خود نیست و احتمال بروز سوء تغذیه در نوزاد وجود دارد.
بیماری های ناشی از سوء تغذیه
سوء تغذیه تنها به کمبود ویتامین در بدن اطلاق نمی شود. بلکه این بیماری می تواند به کم بودن مواد غذایی و همچنین نامتوازن بودن گروه های غذایی مصرف شده نیز گفته می شود در نتیجه این مشکل می تواند زمینه ساز بروز بسیاری از بیماری ها باشد.در اینجا می توان به شرح متخصص تغذیه به ادامه متن دقت کنید که بتوانید بیماری هایی که به دلیل ابتلا به سوء تغذیه به آن دچار می شوید. این بیماری می تواند به دلیل کاهش برخی ویتامین ها در بدن باشد ؛ که هر کدام باعث نمایان شدن برخی بیماری ها نیز بشوند. عبارتند از :
کمبود ویتامن آ می تواند باعث به وجود آمدن خشکی چشم ، شب کوری و غیره می شود.
کمبود روی در بدن : عدم اشتها ، درمان دیرتر زخم ها
کاهش آهن : اختلال معده ، ایجاد برخی نواقص در عملکرد مغزی
کواشیورکور : یکی از بیماری های سوء تغذیه است که شدت بیشتری به نسبت دیگر انواع خود دارد. این عارضه به سبب کاهش پروتئین در برنامه غذایی می باشد. کواشیورکور مشکلی است که از راه آزمایش خون و حتی سطح آلبومین نیز روشی برای تشخیص این نوع از سوء تغذیه نیست.
پیشگیری از سوء تغذیه
این بیماری همانطور که می دانید به دلیل کاهش میزان مواد غذایی مفید دریافتی بدن می باشد که سبب عدم رعایت تغذیه مناسب می شود. اما برای مقابله برای ابتلا به این بیماری می توانید به مشاور و متخصص تغذیه مراجعه کنید که با ارائه یک برنامه غذایی مناسب می تواند برای مقابله از بروز سوء تغذیه بهترین راه کار به شمار بیاید. اگر قصد لاغر شدن یا خوش فرمی اندام خود را دارید بهتر است که با مراجعه به متخصص تغذیه و یا حتی دریافت رژیم اینترنتی بهترین برنامه غذایی موجود را دریافت کرده و به نحو اصولی روند کاهش وزن را تجربه کنید.
