پیشگفتار
دین مقدس اسلام برای کسانی که دوران زندگی خود را با تمام فراز و نشیب ها با عطر دلاویز علم و دانش معطر می کنند والاترین ارزش ها را قائل شده و به هیچ چیزی بعد از تعلیم و تربیت، به اندازه آن ثواب مترتب ننموده است. و بر خلاف آنچه که دشمنان اسلام، این دین مقدس را فقط دین شمشیر و زور معرفی می کنند اسلام عزیز یک دین دانشمندپرور است، این کتابچه گوشه ای از سخنان گهربار پیشوایان دینی را درباره اهمیت کسب علم و دانش بیان می کند. ان شاء الله مورد مرضی پروردگار متعال قرار گیرد.
«و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»
1 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«الا ان الله یحب بغاة العلم» .
اصول کافی ج 1
بحار الانوار ج 1 ص 172
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
آگاه باش همانا خداوند دانش آموزان را دوست دارد.
2 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«یستغفر لهم کل رطب و یابس حتی حیتان البحر» .
بحار الانوار ج 1 ص 171
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر تر و خشکی حتی ماهیان دریا بر دانش آموزان آمرزش می طلبند.
3 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«من افضل الصدقة ان یعلم المرء علما ثم یعلمه اخاه» .
محجة البیضاء ج 1 ص 22
بحار الانوار ج 2 ص 25
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
از برترین صدقات این است که شخص علمی را فراگیرد و سپس به برادر دینی خود یاد دهد.
4 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«من خرج من بیته لیلتمس بابا من العلم لینتفع به و یعلمه غیره کتب الله له بکل خطوة عبادة ألف سنة صیامها و قیامها» .
بحار الانوار ج 1 ص 177
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس از خانه اش بیرون رود تا دانشی یاد گیرد که خود بهره مند شود و به دیگری بیاموزد خدای متعال به هر قدمش ثواب عبادت هزار سال روزه و نماز را به او اعطاء می کند.
5 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«و الذی نفسی بیده ما من متعلم یختلف الی باب العلم الا کتب الله له بکل قدم عبادة سنة و بنی الله له بکل قدم مدینة فی الجنة.
بحار الانوار ج 1 ص 184
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
قسم به خدا، هیچ دانش آموزی به سوی کسب علم و دانش نمی رود مگر اینکه خداوند متعال به هر قدمی عبادت یکسال را بر او می نویسد و شهری در بهشت بر او بنا می کند.
6 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«قیدوا العلم بالکتاب» .
بحار الانوار ج 77 ص 141 و ج 77 ص 124
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
دانش را با نوشتن نگهدارید.
7 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«من طلب العلم فهو کالصائم نهاره و القائم لیله (1) » .
بحار الانوار ج 1 ص 184
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس علم و دانش فراگیرد مثل کسی است که روزش روزه دارد و شب اش به عبادت می پردازد .
8 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«ترغب الملائکة فی خلتهم و باجنحتها تمسحهم» .
بحار الانوار ج 1 ص 166
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
فرشتگان مشتاق دوستی با ایشان (دانش آموزان) می باشند و با بالهایشان آنها را نوازش می کنند.
9 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«من جاءه الموت و هو یطلب العلم لیحیی به الاسلام کان بینه و بین الانبیاء درجة واحدة .
بحار الانوار ج 1 ص 184
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس در حال آموختن علم و دانش از دنیا برود در حالی که هدفش احیاء دین بوده باشد، فاصله اش با انبیاء در بهشت یک درجه خواهد بود.
10 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«یا اباذر من خرج من بیته لیلتمس بابا من العلم اعطاه الله بکل حرف یسمع او یکتب مدینة فی الجنة» .
بحار الانوار ج 1 ص 178
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
ای اباذر هر کس از خانه اش برای تحصیل علم و دانش بیرون رود، خداوند متعال بر هر حرفی که او می شنود یا می نویسد، شهری در بهشت برای او مرحمت می فرماید.
11 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«طالب العلم احبه الله و احبه الملائکة و احبه النبیون و لا یحب العلم الا السعید، فطوبی لطالب العلم یوم القیمة» .
بحار الانوار ج 1 ص 178
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
جوینده علم و دانش محبوب خداوند متعال و ملائکة و پیامبران می باشد و علم و دانش را جز افراد خوشبخت و سعادتمند دوست نمی دارند. پس خوشا به حال ایشان در روز قیامت.
12 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«من احب ان ینظر الی عتقاء الله من النار فلینظر الی المتعلمین» .
بحار الانوار ج 1 ص 184
محجة البیضاء ج 1 ص 18
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس دوست دارد به آزاد شدگان از آتش جهنم نگاه کند به دانش آموزان نظر کند.
13 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«لو کان العلم منوطا بالثریا لتناوله رجال من فارس» .
بحار الانوار ج 1 ص 195
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
اگر علم و دانش به ستاره ثریا آویزان باشد همانا از ایرانیان آن را بدست می آورند.
14 قال علی علیه السلام:
«المتقون فیها هم اهل الفضائل و وقفوا اسماعهم علی العلم النافع لهم» .
نهج البلاغة خطبه همام
امام علی علیه السلام فرمود:
با تقوایان در دنیا اهل فضیلت می باشند و بر دانشی که برای آنها سودمند است گوش جان می سپارند.
15 قال علی علیه السلام:
«ایها الناس اعلموا ان کمال الدین طلب العلم و العمل به» .
بحار الانوار ج 1 ص 175
حضرت علی علیه السلام فرمود:
ای مردم بدانید، همانا کمال دین دانش آموختن و عمل به آن می باشد.
16 قال علی علیه السلام:
«الشاخص فی طلب العلم کالمجاهد فی سبیل الله» .
بحار الانوار ج 1 ص 179
حضرت علی علیه السلام فرمود:
کسی که برای تحصیل علم و دانش سفر می کند مثل مجاهد در راه خداست.
17 قال علی علیه السلام:
«یا معشر الفتیان حصنوا اعراضکم بالادب و دینکم بالعلم» .
جوان ج 1 ص 194
گفتار فلسفی
حضرت علی علیه السلام فرمود:
ای جوانان شرافت انسانی و سجایای اخلاقی خود را با ادب و تربیت و دین خود را با تحصیل علم و دانش محافظت نمائید.
18 قال علی علیه السلام:
«العلم اکثر من ان یحاط فخذوا من کل علم احسنه» .
غرر الحکم
حضرت علی علیه السلام فرمود:
علم و دانش بیش از آن است که بشود همه آنها را فرا گرفت. پس از هر دانشی بهترینش را برگزینید.
19 قال علی علیه السلام:
«من ترک الاستماع من ذوی العقول مات عقله» .
بحار الانوار ج 1 ص 53
حضرت علی علیه السلام فرمود:
کسی که از دانش دانشمندان کسب فیض ننماید رفته رفته عقلش می میرد.
20 قال علی علیه السلام:
«اولی الاشیاء ان یتعلمها الاحداث، الاشیاء التی اذا صاروا رجالا احتاجوا الیها» .
نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 20 کلمه 817
حضرت علی علیه السلام فرمود:
بهترین چیزهایی که شایسته است نوجوانان یاد بگیرند مسائلی است که وقتی بزرگ شدند به آنها نیازمند می شوند.
21 قال علی علیه السلام:
«من تعلم فی شبابه کان بمنزلة الرسم فی الحجر» .
سفینة البحار ص 680
بحار الانوار ج 1 ص 222
حضرت علی علیه السلام فرمود:
آموخته های دوران جوانی مانند نقشی که بر سنگ حجاری شده باشد ثابت و پایدار می ماند .
22 قال علی علیه السلام:
«علی المتعلم ان یؤدب نفسه فی طلب العلم و لا یمل من تعلمه و لا یستکثر ما علم» .
غرر الحکم
حضرت علی علیه السلام فرمود:
بر دانش آموز است که خود را مؤدب به آداب تحصیل علم کند و در امر یادگیری خستگی به خود راه ندهد و دانسته هایش را زیاد نشمارد.
23 قال علی علیه السلام:
«یا مؤمن ان هذا العلم و الادب ثمن نفسک فاجتهد فی تعلمها فما یزید من علمک و ادبک یزید فی ثمنک و قدرک فانت بالعلم تهتدی الی ربک و بالادب تحسن خدمة ربک.
بحار الانوار ج 1 ص 180
حضرت علی علیه السلام فرمود:
ای مؤمن همانا این علم و دانش، و ادب، ارزش واقعی تو است. پس در آموختن آنها تلاش کن . زیرا هر چه دانش و ادب تو افزونی یابد ارزش تو افزون می گردد. به وسیله دانش به سوی خدای سبحان رهنمون می شوی و با ادب خدمت به پروردگارت را به نیکویی انجام می دهی.
24 قال علی علیه السلام:
«من لم یتعلم فی الصغر لم یتقدم فی الکبر» .
غررالحکم ص 697
حضرت علی علیه السلام فرمود:
کسی که در کودکی و اوائل عمرش دانش فرانگیرد در بزرگی پیشگام و رهبر امور نخواهد بود .
25 قال علی علیه السلام:
«کثرة النظر فی العلم یفتح العقل» .
بحار الانوار ج 1 ص 52
حضرت علی علیه السلام فرمود:
مطالعه بسیار و پی گیر در مسائل علمی باعث شگفتگی عقل می شود.
26 قال الحسن بن علی علیه السلام لبنیه و بنی اخیه:
«انکم صغار قوم و یوشک ان تکونوا کبار قوم آخر فتعلموا العلم فمن لم یستطع منکم ان یحفظه فلیکتبه و لیضعه فی بیته» .
منیة المرید ص 196
بحار الانوار ج 2 ص 152
امام حسن مجتبی علیه السلام فرزندان خود و برادر بزرگوارش را خواست و فرمود:
همانا شما نونهالان این زمان و بزرگسالان آینده می باشید. پس از هم اکنون دانش بیاموزید و اگر قدرت حفظ ندارید آن را بنویسید و در جایی نگهداری کنید.
27 قال السجاد علیه السلام:
«لو یعلم الناس ما فی طلب العلم لطلبوه و لو بسفک المهج و خوض اللجج» .
بحار الانوار ج 1 ص 185
امام سجاد علیه السلام فرمود:
اگر مردم می دانستند که در تحصیل علم و دانش چه نهفته است حتما به دنبال آن می رفتند گرچه به ایثار جانشان و رفتن به عمق دریاها می بود.
28 قال الامام السجاد علیه السلام:
«حق سائسک بالعلم التعظیم له و التوقیر لمجلسه و حسن الاستماع الیه و الاقبال علیه و ان لا ترفع علیه صوتک و لا تجیب احدا یسأله عن شی ء و لا تحدث فی مجلسه احدا و لا تغتاب عنده احدا و ان تستر عیوبه و تظهر مناقبه و لا تجالس له عدوا و لا تعادی له ولیا فاذا فعلت ذلک شهد لک ملائکة الله بانک تعلمت علمه لله جل اسمه لا للناس» .
وسائل الشیعة ج 11 ص 134
بحار الانوار ج 2 ص 42
تحف العقول
28 امام سجاد علیه السلام فرمود:
حق معلم و استادت بر تو این است که او را بزرگ و محترم شماری و به مجلس او احترام گذاشته و به بیاناتش خوب گوش دهی و مشتاق او باشی و با نزاکت و احترام با او صحبت کنی. وقتی از کسی سؤال کند جواب ندهی و در مجلس او با کسی سخن نگویی و نزد او از کسی غیبت نکنی . و عیوبش را پوشانده و نیکی هایش را اظهار کنی. با کسانی که با او رابطه نامساعد دارند، همنشین مشوی و با دوستان او به نیکی رفتار کنی. وقتی این امور را رعایت کنی فرشتگان گواهی می دهند که دانش او را برای خدا می آموزی نه مردم.
29 قال الصادق علیه السلام:
«احتفظوا بکتبکم فانکم سوف تحتاجون الیها» .
بحار الانوار ج 2 ص 152
اصول کافی ج 1
امام صادق علیه السلام فرمود:
کتابهایتان را خوب نگهداری کنید زیرا بزودی به آنها نیاز پیدا خواهید کرد.
30 قال الصادق علیه السلام:
«اکتبوا فانکم لا تحفظون حتی تکتبوا القلب یتکل علی الکتابة» .
الکافی ج 1
بحار الانوار ج 1 ص 202
امام صادق علیه السلام فرمود:
دانش را بنویسید زیرا آنها جز با نوشتن نمی توانید نگهدارید. قلب بر نوشته توجه و اطمینان می کند.
31 قال الصادق علیه السلام:
«من تعلم العلم و عمل به و علم لله دعی فی ملکوت السموات عظیما» .
الکافی ج 1 ص 35
بحار الانوار ج 2 ص 27
امام صادق علیه السلام فرمود:
هر کس دانش بیاموزد و به آن عمل کند و برای خدا به دیگران یاد دهد در ملکوت آسمانها به عظمت یاد می شود.
32 قال موسی الکاظم علیه السلام:
«محادثة العالم علی المزابل خیر من محادثة الجاهل علی الزرابی» .
الاصول الکافی ج 1 ص 39 الروایة: 2
امام موسی کاظم علیه السلام فرمود:
گفتگو با شخص عالم و دانشمند در کنار خاکروبه، بهتر از گفتگو با جاهل و نادان روی فرش ها و تکیه داده به بالش ها می باشد.
33 قال الامام الرضا علیه السلام:
«العلم خزائن و مفاتیحه السؤل» .
بحارالانوار ج 1 ص 197
امام رضا علیه السلام فرمود:
علم و دانش گنج های عظیمی است و کلیدهای آن گنج ها پرسش و سؤال کردن است.
34 قال الامام المهدی (عج) :
«اللهم تفضل علی المتعلمین بالجهد و الرغبة» .
مفاتیح الجنان
حضرت ولی عصر امام مهدی (عج) فرمود:
خدایا بر دانش آموزان شوق و تلاش برای تحصیل علم مرحمت بفرما.
35 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«نوم مع علم خیر من صلاة مع جهل» .
بحار الانوار ج 1 ص 185
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
خواب با علم و دانش بهتر از نماز با جهل و نادانی است.
36 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«طالب العلم بین الجهال کالحی بین الاموات» .
بحار الانوار ج 1 ص 181
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
جوینده علم و دانش بین نادانان مثل شخص زنده در بین اموات می باشد.
37 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«طالب العلم لا یموت او یتمتع جده بقدر کده» .
بحار الانوار ج 1 ص 177
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
جوینده علم و دانش نمیرد تا بهره سعی و تلاش خود را به اندازه زحمت خویش ببیند.
38 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة» .
بحار الانوار ج 1 ص 177
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
تحصیل علم و دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.
39 قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
«مرحبا بطالب العلم ان طالب العلم لتحفه الملائکة باجنحتها» .
بحار الانوار ج 1 ص 185
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
آفرین بر جوینده علم و دانش؛ همانا فرشتگان ایشان را با بالهای خویش در برمی گیرند.
40 قال الصادق علیه السلام:
«تواضعوا لمن طلبتم منه العلم» .
الکافی ج 1 ص 36
امام صادق علیه السلام فرمود:
بر کسی که از او علم و دانش فرا گرفتید تواضع و فروتنی کنید.
41 قال علی علیه السلام:
«من اکثر الفکر فیما تعلم اتقن علمه و فهم ما لم یکن یفهم» .
غرر الحکم ج 2 ص 695
حضرت علی علیه السلام فرمود:
کسی که در آموخته های علمی خود زیاد تفکر کند دانش خود را ثابت و استوار نموده و به فهم مطالبی که نمی دانست نائل می گردد.
42 دعاء للمطالعة:
«اللهم اخرجنی من ظلمات الوهم و اکرمنی بنور الفهم، اللهم افتح علینا ابواب رحمتک و انشر علینا خزائن علومک برحمتک یا ارحم الراحمین» .
مفاتیح الجنان
دعای مطالعه:
خدایا مرا از تاریکی های وهم و جهالت بیرون آور، و مرا به نور فهم و دانش گرامی دار، خدایا بر ما درهای رحمت خود را باز کن و گنجینه های دانش خود را بر ما بگستران. ای مهربان ترین مهربان ها.
پی نوشت:
1 کلمه «نهاره» و «لیله» به فتحه و ضمه صحیح است و لیکن با ضمه معنا والاتر خواهد بود.