بعد سیاسى و احیاى عاشورا از منظر فقه(۶)

آداب زیارت
 

زیارت، تشرف به دیدار مزور عنه (امام و یا امام زاده) است. هر دیدارى، بر حسباهمیت، شرایط و آدابى دارد همان گونه که در عرف زمان ما ملاقات و دیدار با بزرگان، با آدابىهمراه است، زیارت ائمه(ع) به ویژه سیدالشهدا نیز آدابى دارد. از آن جا که بحث تفصیلى هریک از این آداب، از موضوع و حوصله این نوشته خارج است، در این جا به بیان اجمالى آن هابسنده مى شود.
1. غسل پیش از ورود به حرم. 2. ایستادن بر آستان حرم و خواندن دعا و طلب اذن ورود. 3. نزدیک ضریح ایستادن، در صورت امکان. 4. رو به ضریح و پشت به قبله ایستادن، بههنگام خواندن زیارت. 5. سپس دست به قبر گذاشتن. 6. بالاى سر ایستادن. 7. خواندنزیارت هاى مأثور (آن چه از ائمه(ع) رسیده است). 8. خواندن دو رکعت نماز زیارت. 9.طلب حاجت پس از نماز. 10. خواندن مقدارى قرآن و هدیه کردن ثواب آن به امام. 11.احسان و احترام به خادمان 12. خواندن دعاى وداع، در آخرین زیارت. 13. صدقه دادن.
آن چه بیان شد، برخى از آداب زیارت است که رعایت آن ها معنویت زیارت رابیش ترمى کند.

اقسام زیارت سیدالشهدا(ع)
 

درباره اهمیت زیارت امام حسین(ع) همین بس که زیارت هاى گوناگونى به حسب زمانو مکان، از سوى ائمه(ع) رسیده است. برخى از زیارت ها براى هر زمان و هر مکانى و براىهمه امامان است؛ مانند زیارت جامعه. برخى دیگر از زیارت ها ویژه یک امام و در زمان و یامکان خاص است.
ه. آب
واژه «آب» در حادثه عاشورا، نقش آفرین و یادآور صحنه هاى تلخ و شیرین فراوانىاست؛ زیرا با شنیدن لفظ آب، گاهى شنونده به یاد لب تشنه سیدالشهدا(ع) و یاران باوفایشمى افتد، گاهى به یاد ایثار و فداکارى قمر بنى هاشم، سقاى لشکر، و گاهى به یاد فریاد«العطش» کودکان. از سوى دیگر با شنیدن این کلمه به یاد بزرگوارى و جوان مردى امامحسین(ع) در سیراب کردن سپاه تشنه دشمن مى افتد.
در هر صورت، مسأله آب در فرهنگ عاشورا از جهات گوناگون، یادآور نهایت شقاوتو بى رحمى سپاه دشمن و مظلومیت امام حسین(ع) و یاران باوفایش است. از این رو، آب،موضوع برخى از احکام شرعى شده است؛ مانند استحباب یاد امام حسین(ع) پس از نوشیدنآب، غسل با آب فرات و برداشتن کام نوزاد با آب فرات.
بى شک، مهم ترین فلسفه و حکمت این احکام، یادآورى صحنه هاى گوناگون واقعهعاشورا و حفظ و استمرار آن است.

1. استحباب یاد حسین(ع) به هنگام نوشیدن آب
 

از جمله مستحبات، یاد امام حسین(ع) و دعا پس از نوشیدن آب است. در این باره،چندین روایت نقل شده است؛ از جمله، امام صادق(ع) به داود رقى مى فرماید:
«انى ماشربت ماءً بارداً اِلّا و ذکرتُ الحسین»؛
[94]
یعنى من هیچ گاه آب سردى را ننوشیدم، مگر این که حسین را یاد کردم.
ابن قولویه بابى را باعنوان «ثواب فى شرب الماء و ذکر الحسین و لعن قاتله»
[95] گشودهاست و در آن، همین روایت داود رقى را با اندکى اختلاف در مضمون، در آن نقل کرده است:
«عن داود الرقى قال کنت عند ابى عبدالله(ع) اذا استسقى الماء... فما من عبد شرب الماءفذکر الحسین(ع) و لعن قاتله الاکتب الله له مأة الف حسنة و حط عنه مأة الف سیئة و رفع له مأئة الف درجة و کانما اعتق مائة الف نسمة...»؛
[96]
یعنى داود رقى مى گوید: در محضر امام صادق(ع) بودم، چون آب نوشید... (فرمود) هیچبنده اى از بندگان خدا نیست که پس از نوشیدن آب، حسین(ع) را یاد و قاتلش را نفرین کندمگر این که خداوند برایش صدهزار حسنه بنویسد و صدهزار بدى را محو سازد و صدهزاردرجه به او بدهد و مانند آن باشد که صدهزار بنده را در راه خدا آزاد کرده است.
روایات و سیره عملى ائمه، به ویژه امام سجاد(ع) نشان گر اهمیت این مسأله است. درسیره و زندگى امام سجاد(ع) آمده است که آن حضرت، هرگاه نگاهش به آب مى افتاد، اشکشجارى مى شد و مى فرمود:
«قتل ابن رسول الله عطشاناً»؛
[97] یعنى فرزند رسول خدا تشنه کشته شد.
و یا هر گاه قصابى را مى دید که مى خواهد گوسفندى را ذبح کند، مى فرمود:«آیا او را آبداده اید؟ او را آب دهید». سپس مى فرمود:«پدرم را با لب تشنه شهید کردند».
در هر صورت، با توجه به وعده اى که در این روایات داده شده، مى توان گفت که یاد امامحسین(ع) پس از نوشیدن آب مستحب است و بى شک از جمله حکمت هاى این حکم، زندهنگه داشتن نهضت عاشورا است.

2. نوشیدن از آب فرات
 

از واژه هاى پر معنا، کلمه «فرات» است. شیعیان با شنیدن کلمه فرات صحنه هاى بسیارحزن آورى به ذهنشان خطور مى کند. از ائمه اطهار علیهم السلام نیز روایات فراوانى در بارهاهمیت و فضیلت رود فرات نقل شده است. صاحب کامل الزیارات بابى را با عنوان «فضلالفرات و شربه و الغسل فیه» گشوده و در آن هفده روایت را در این باره نقل کرده است؛ازجمله:
«عن ابى الجارود، عن ابى جعفر علیه السلام قال: لوان بیننا و بین الفرات کذا و کذا میلاً لذهبناالیه و استشفینا به»؛
[98]
یعنى امام باقر(ع) مى فرماید: اگر میان ما و آب فرات، فاصله زیادى نیز باشد، هر آینه به آن جامى رویم و با آب فرات، طلب شفا مى کنیم.
همان گونه که بیان شد، روایات دراین باره فراوان است. بى گمان، ارزش دادن و اهتمامائمه اطهار(ع) به فرات، بعد سیاسى داشته است و آنان با ترغیب و تشویق به توجه آبفرات،خواسته اند خاطرات فرات و ستم هایى که در سرزمین کربلا به اهل بیت شده است
رازنده نگه دارند.

3. برداشتن کام نوزاد با آب فرات
 

از جمله مستحباتى که در کتاب هاى فقهى نیز به آن اشاره شده است، برداشتن کام نوزاد باآب فرات است.
روایات در این باره فراوان است؛ از جمله:
عن ابى بصیر، عن ابى عبدالله(ع) قال: نهران مؤمنان و نهران کافران نهران کافران. نهر بلخ ودجلة و المؤمنان نیل مصر و الفرات فحنکوا اولادکم بماء الفرات»؛
[99]
یعنى امام صادق(ع) مى فرماید: دو نهر مؤمن و دو نهر کافرند. دو نهر کافر، عبارت از نهر بلخاست و دجله و دو نهر مؤمن، نیل مصر است و فرات. پس کام نوزادانتان را با آب فرات بردارید.
فقها نیز یکى از مستحبات را برداشتن کام نوزادان با آب فرات دانسته اند. محققحلى مى فرماید:
«مستحب است کام نوزادان را با آب فرات و تربت سیدالشهدا بردارند».
[100]
شیخ انصارى نیز همین مطلب را فرموده است.
[101]

4. غسل با آب فرات
 

از مستحبات درباره واقعه عاشورا، غسل با آب فرات است. روایات دراین باره نیز فراواناست. صاحب کامل الزیارات بابى را با عنوان «فضل الفرات و شربه و الغسل فیه»
[102] گشوده ودر آن، هفده روایت را نقل کرده است. و نیز علامه مجلسى بابى را با نام «آداب زیارته صلواتالله علیه من الغسل وغیرها»
[103] گشوده و در آن 38 روایت را نقل کرده است؛از جمله:
«عن صفوان الجمال عن ابى عبدالله(ع) قال: من اغتسل بماء الفرات و زار قبر الحسین(ع) کانکیوم ولدته امه صفراً فى الذنوب ولو اقرفها کبائر»؛
[104]
یعنى امام صادق(ع) مى فرماید: هر کس با آب فرات، غسل و امام حسین (ع) را زیارت کند،مانند روزى که از مادر متولد شده، از گناهان پاک خواهد شد هر چند گناهان کبیره در میانآن ها باشد.
فقها نیز فتوا به استحباب این غسل داده اند؛ از جمله، شیخ به نقل از علامه مجلسى، درمقام جمع روایات گفته است:
«روایاتى که دلالت دارد بر این که زیارت امام حسین غسل ندارد، مقصود غسل واجباست و الا این غسل، غسل مستحب است و داراى فضیلت بسیارى نیز هست».
[105]

5. استحباب لعن قاتلان امام حسین(ع) پس از نوشیدن آب
 

اسلام دین تولى و تبرى است. در برابر محبت و دوستى باخاندان پیامبر(ص) و امامحسین(ع) مسأله برائت و بى زارى از دشمنان و قاتلان آن حضرت قرار دارد.
لعنت، اوج تنفر و انزجار از باطل و ستم و چهره هاى زشت و پلید است. لعنت نشان گربى تفاوت نبودن در برابر جنایت کاران است. لعنت یعنى بغض و کینه مقدس، براى حرکت درمسیر مبارزه با ظالمان.
اهمیت لعن و نفرین قاتلان امام حسین(ع) تا آن جا است که در بسیارى از زیارات ها وادعیه، تقرب به ائمه و سیدالشهدا(ع) با محبت آنان در کنار برائت و نفرت از دشمنان آنان ذکرشده است؛ از جمله، در زیارت عاشورا آمده است:
«یااباعبدالله! انى اتقرب الى الله و الى رسوله و الى امیرالمؤمنین و الى فاطمة و الى الحسنو الیک بموالاتک و بالبرائة ممن اسسّ اساس ذلک».
[106]
در روایات بسیارى بر لعن قاتلان امام حسین(ع) تأکید شده و براى آن، اجر و پاداشتعیین گردیده است؛ از جمله:
«ما من عبد شرب الماء فذکر الحسین و لعن قاتله الا کتب الله له مأة حسنة...»؛
[107]
یعنى هر بنده خدا که به هنگام نوشیدن آب، از حسین یاد و بر قاتلانش لعنت کند، خداوند صدحسنه برایش مى نویسد.
در روایت ریان نیز آمده است:
«عن الرضا(ع) فى حدیث...یا ابن شبیب! ان سرّک ان تسکن الغرف المبنیة فى الجنة معالنبى(ص) فالعن قتلة الحسین»؛
[108]
ریان! پسر شبیب از امام رضا(ع) در حدیثى طولانى نقل مى کند که فرمود: اى پسر شبیب!اگر سکنا گزیدن در غرفه هاى ساخته شده در بهشت، در جوار رسول خدا تو را خوشحالمى کند، پس قاتلان امام حسین و جنگجویان با آن حضرت را نفرین کن.
در هر صورت، برائت و بى زارى از دشمنان امام حسین(ع) در هر حالى، به ویژه پس ازنوشیدن آب، بر اساس این روایات از جمله مستحبات مسلّم در فقه شیعه است و اینفرهنگ، در جان و روان مردم رسوخ کرده است. بى شک، مهم ترین اثر و حکمت این حکمشرعى، تداوم نهضت کربلا و احیاى آن حرکت است.

نویسنده : محمد رحمانى