علوم انسانی؛ مبنای توسعه پایدار / علوم انسانی را نمی‌شناسیم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، جشن پنجاهمین سال فعالیت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی امروز 21 دی پس از سخنرانی حسینعلی قبادی، سرپرست این پژوهشگاه با سخنرانی مهدی حجت، رییس اسبق پژوهشگاه علوم انسانی، پیام مهدی گلشنی، سخنرانی رضا داوری‌اردکانی و محمد فرهادی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری دنبال شد و در پایان به تنی چند از پیشکسوتان و برگزیدگان جوایزی اهدا گردید.
نتیجه کار پژوهشگاه در جامعه مشهود نیست
مهدی حجت، رییس اسبق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در آغاز سنخنانش گفت: شرایط در سال‌های 60 به گونه‌ای بود که بسیاری از اساتید سرپرست مجموعه‌های پژوهشی قبل از انقلاب کشور را ترک کرده یا کنار رفته بودند و احتمال داشت این مجموعه‌ها از بین بروند، بنابراین بنده پیشنهاد دادم که این پژوهشکده‌ها در هم ادغام شده و با یک مدیریت واحد به فعالیت ادامه دهند.
وی ادامه داد: کار این پژوهشگاه ادامه کار موسسات قبل از انقلاب بود، همین اقدام به پیشنهاد من در خصوص سازمان میراث فرهنگی انجام شد، زیرا در این این حوزه نیز سازمان‌های متفرقی وجود داشت که توجه چندانی به آن‌ها نمی‌شد.
رییس اسبق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه پس از سی سال توقع بنده این است که نتایج کارهای پژوهشگاه در جامعه دیده شود، گفت: متاسفانه برآورد من این است که ما نه در حوزه توجه به میراث مادی و معنوی و نه در انتقال ارزش‌های علوم انسانی در سطح جامعه موفق نبوده‌ایم.
وی افزود: بسیار باعث تاسف است که ما در حال حاضر به اندازه کشور چین مصرف انرژی داشته باشیم یا دو برابر استاندارد جهانی مصرف دام داشته باشیم، در همین راستا اگر دو فهرست خو‌‎ب‌‎ها و بدها داشته باشیم، کشورمان در لیست خوب‌ها آخر و در لیست‌ بدها اول است.
حجتی تصریح کرد: مسائل اجتماعی باید مورد مطالعه علوم انسانی واقع شود، کافی نیست که ما در حوزه پژوهش و در خاورمیانه اول باشیم، بلکه لازم است که ما در جامعه شاهد ثمر علوم انسانی باشیم.
در ادامه، پیام دکتر گلشنی، یکی از روسای سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی قرائت شد که گلشنی در آن به احیای میراث جمعی، دینی و بهبود و آسیب‌شناسی علوم انسانی از طریق نشر آثار فاخر تاکید کرده بود. پس از قرائت این پیام سهیلا ترابی فارسانی اولین فارغ‌التحصیل پژوهشگاه، تجربیات خود را از تحصیل در این مجموعه ارائه کرد.
ما علوم انسانی را نمی‌شناسیم
سخنران بعدی جشن پنجاهمین سال فعالیت پژوهشگاه علوم انسانی رضا داوری‌اردکانی بود، وی در آغاز سخنانش گفت: بنده از نزدیک شاهد زحمات دکتر حجتی در ادغام پژوهشکده‌ها بودم که کار بسیار بزرگی بود و مدیریت پدرانه استاد بروجردی سهم زیادی در قوام این مجموعه داشت، اما برای بررسی این حوزه باید سابقه پژوهش در حوزه علوم انسانی را به صورت وسیع‌تر بررسی کرد.
داوری‌اردکانی ادامه داد: پس از آشنایی ایرانیان با تجدد از حدود 200 سال پیش کارهایی انجام شد منتها آثار این فعالیت‌ها ثبت نشده و قابل پیگیری نیست. شاید اولین کار در این حوزه ترجمه کتاب «اقتصاد سیاسی سی» بوده است که در حدود 160 سال پیش منتشر شد، اما هیچ اثری از این کتاب در ادبیات بعد از آن دیده نمی‌شود.
وی افزود: اثر مهم دیگر در این زمینه مقاله‌ای در علم جمعیت یا دموگرافی بود که مرحوم نجمی‌پور در مقدمه اولین سرشماری جمعیت تهران به آن اشاره کرده است، اما تاثیر آن نیز مشخص نیست. دیگر کتاب در این زمینه کتاب محمدعلی فروغی در زمینه اقتصاد بود که این کتاب نیز کتابی درسی بود که برای مدرسه سیاسی نوشته شده بود، اما تا چاپ مجدد این کتاب توسط مرحوم عظیمی اثری از آن وجود ندارد.
داوری اردکانی با بیان اینکه علت این مساله این بود که اقتباس علم به منظور حل مساله نبوده است، گفت: ما چنین کاری را ملاحظه نکرده‌ایم و انبار کردن علم برای کشور دستاوردی نخواهد داشت و باید علم برای کشور کارکرد داشته باشد. یکی از مشکلاتی که ما داریم اعمال تقسیم‌بندی غربی‌ است که به رغم ارزش‌هایی که دارد، باید مورد تامل قرار بگیرد.
نادرستی تقسیم پژوهش به نظری و کاربردی
وی افزود: تقسیم پژوهش به نظری و کاربردی نادرست است. مراد از علم نظری الهیات و فلسفه است اما در واقع ما علم یا science نظری نداریم و همه علوم کاربردی هستند شاید ممکن است گفته شود مراد از کاربرد مصرف محدود امروزی است که در آن صورت بحث فرق خواهد کرد.
داوری‌اردکانی با بیان اینکه علم مفید و موثر است، گفت: علم پاسخ به مساله است، الحمدلله پس از انقلاب دانش توسعه یافته است و به رغم مشکلاتی که دکتر حجت اشاره کرد، ما پس از انقلاب دانشمندان و پزشکان بسیاری تربیت شده‌اند.
هنوز جایگاه علوم انسانی را نمی‌شناسیم
وی افزود: ما هنوز جایگاه علوم انسانی را نمی‌شناسیم و بنابراین به آن اهمیت نمی‌دهیم. با تقسیم علوم به نظری و کاربردی نمی‌توان مشکل را حل کرد. اگر علوم را بر اساس فایده تقسیم کنیم، به نظر ارسطو الهیات بالاترین جایگاه را خواهد داشت و نمی‌توان گفت علوم دارای فایده نیستند. برای مثال پژوهش در مورد فردوسی دارای فایده و بر اساس نیازهای ما است و ما به این پژوهش‌ها نیاز داریم.
این چهره ماندگار در حوزه فلسفه ادامه داد: در حوزه پژوهش‌های اجتماعی مرحوم صدیقی و احسان نراقی مباحث در موسسه تحقیقات اجتماعی فعالیت‌های مهمی را انجام دادند، اما متاسفانه امروز برخی از موضوعات در این حوزه از روی تفنن انجام می‌گیرد در حالی که ما باید در خصوص مسائل بانکی، فساد، اعتیاد، گسستگی نسلی، آموزش و پرورش پژوهش‌هایی را انجام دهیم. این‌ها مسائل کشور است که ما باید انجام دهیم و تا بدانیم جامعه ما با چه گسیختگی‌های روبروست و چه خطرهایی آن را تهدید می‌کند.
وی ادامه داد: ما علوم انسانی را نمی‌شناسیم. اروپا توجه ویژه‌ای به علوم انسانی دارد در حالی که ما اساسا توجهی به آن نداریم و نمی‌پرسیم چرا در دانشگاه هاروارد گروه تاریخ یکی از بزرگترین گروه‌های دانشگاه است و چرا ژاپنی که تا ده سال پیش تنها کشور توسعه یافته اروپا بود، همه آثار علوم انسانی غرب را ترجمه کرده است؟
داوری‌اردکانی تاکید کرد: این علوم انسانی است که به ما می‌آموزد کجا و کی باید چه کاری انجام داده و کدام پژوهش را انجام دهیم و کدام تکنولوژی متقدم است و می‌تواند نیازها را رفع کند.
علوم انسانی مبنای توسعه پایدار است
دکتر فرهادی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری سخنرانی بعدی این مراسم بود. وی در آغاز سخنانش پس از تبریک این مراسم گفت: جامعه انسانی نهادی زیستی است و علوم انسانی خمیرمایه تعیین کننده رابطه‌ سیاسی و هنر کشورداری را شکل می‌دهد. در هنگام صحبت از توسعه کشور علوم مهندسی و فنی به نظر می‌آید، اما علوم انسانی مبنای توسعه پایدار در هر کشوری است.
فرهادی افزود: در بحث توسعه با توجه ما نیازمند نقش هدایت‌گر علوم انسانی هستیم، علوم انسانی مهم‌ترین عامل نهادینه‌سازی تفکر توسعه‌ای و انتقادی است که این تفکر از ملزومات توسعه یافتگی هر کشوری است. دامنه علوم انسانی از دیگر علوم گسترده‌تر است و ماهیت پیچیده و چند بعدی این علوم به خاطر پیچیدگی و چند بعدی بودن انسان است.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: علوم انسانی در دهه‌های اخیر نتوانسته است، جایگاه واقعی را در فرایند توسعه را ایفا کند یکی از علل این مساله پراکندگی اعتبار و فقدان متولیان واحد و برنامه‌ریری در این حوزه است. دروزارت علوم شورای پژوهش علوم انسانی تشکیل شده است که تلاش می‌کند در حوزه پژوهشی در علوم انسانی مدل‌سازی و برنامه‌ریزی کند.
وی ادامه داد: ما در حوزه علوم انسانی حرف زیادی برای گفتن داریم که باید با نگاه تاریخی به میراث کهن علوم انسانی بر مبنای اخلاقی و معنوی تمدن ما متکی باشد. در فرهنگ ما اخلاق و معنویت موج می‌زند و پژوهشگاه‌ها باید برای آینده از دل این میراث به نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی بپردازند.
فرهادی با بیان اینکه سیاست وزارت علوم در دولت یازدهم در دانشگاه‌ها تقویت دانشگاه‌ها و هدایت‌شان به سمت حل مشکلات جامعه است، گفت: این امر را می‌توان به پژوهشگاه‌ها نیز تسری داد و این موسسات نیز باید به دنبال حل مسائل و مشکلات کشور باشند.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با باین اینکه باید در حوزه مسائل جدید نظیر تکنولوژی‌‎های رسانه‌ای جدید با آینده پژوهی وارد این حوزه شد، گفت: باید بتوان به تئوری‌پردازی در زمینه سبک زندگی‌های کارآمد مبتنی بر اسلام، فرهنگ ایران مباحث نظری و دینی را سامان داد. انتظار دیگر در این حوزه این است که ما باید بتوانیم سهم خود را در جریان علم جهانی افزایش دهیم.
وی افزود: رویکرد وزارت علوم حمایت از نشریات علوم انسانی به زبان خارجی است و این مساله با توجه به اختصاص حدود نیمی از نشریات علمی در کشور به علوم انسانی امری ضروری است. انتظار می‌رود با حضور پژوهشگران درمجامع جهانی توان علمی را به جهانیان نشان دهیم و هم چنین در خصوص تدوین علوم انسانی فعال‌تر باشیم.
فرهادی با اشاره به اهمیت مراکز رشد، گفت: تا کنون 6 مرکز رشد تاسیس شده است که این کار کافی نیست و البته باید مراحل مقدماتی این مراکز را با تحقیقات بنیادی تکمیل کرد.