به گزارش
خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) نشریه بینات وابسته به موسسه معارف اسلامی امام رضا(ع)، با انتشار مقاله‌ای از خانم سیده فاطمه حسینی میرصفی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی ، با عنوان «گرایش اجتماعی در تفاسیر معاصر» به واکاوی تاثیرات نهضت‌های اجتماعی، به ویژه نهضت‌های اصلاح دینی در دانش تفسیر قرآن کریم در دوره معاصر پرداخته است. خانم حسینی میرصفی در این مقاله، ضمن مطالعه و بررسی تفاسیر اجتماعی معاصر، مبانی نظری و کاربردی این گرایش را استخراج کرده است.
جاودانگی قرآن و لزوم تداوم نقش هدایت گری آن در همه عصرها و نسل ها از یک سو و بروز تحولات شگرف در جامعه بشری و پدیدار شدن پرسش‌ها، شبهات و نیازهای جدید از جمله مهم‌ترین دلایل توجه مفسران در دو قرن چهاردهم و پانزدهم نسبت به گرایش اجتماعی در تفسیر آیات قرآن کریم است.
تفسیر اجتماعی به چه معناست؟
میرصفی در پاسخ به این سوال که تفسیر اجتماعی به چه معناست؟ می‌نویسد: تفسیر اجتماعی تفسیری است که می‌کوشد با کشف و ارائه پیام قرآن در تمامی مسائل مرتبط با حیات بشری، علاوه بر درمان مشکلات و معایب آن، کفایت و صلاحیت قرآن را برای هدایت انسان در دوره جدید اثبات کند. کامل‌ترین تعریفی که تاکنون برای تفسیر اجتماعی ارائه شده است تعریفی است که دکتر ایازی در کتاب «المفسرون حیاتهم و منهجهم» آورده است. ایشان تفسیر اجتماعی را به دوگونه تعریف نموده:
نخست، «اجتماع‌گرایی تفسیر» که از این منظر، تفسیر اجتماعی به معنای تفسیر آیات متناسب با سیر تبیین مفاهیم قرآن با صبغه اجتماعی است که ناظر بر ابعاد وجودی انسان و تحولات جامعه است. از این تعریف می‌توان با عنوان اجتماع گرایی تفسیر هم یاد کرد. تعریف دوم، تفسیر بر اساس دانش اجتماعی است. در این گرایش، مفسر در تلاش است بین هدف دینی و اهداف اجتماعی و علوم انسانی که رابطه و همگونی برقرار نماید.
نویسنده پس از تبیین این دو تعریف، به ذکر مهم‌ترین تفاسیر قرآن کریم با گرایش و رویکرد اجتماعی که توسط مفسران شیعه و اهل سنت در دوره قرن چهاردهم و پانزدهم هجری تدوین شده، پرداخته است.
مبانی گرایش اجتماعی در تفاسیر معاصر قرآن کریم
از دیدگاه نویسنده، عمده‌ترین مبانی گرایش اجتماعی در تفاسیر معاصر را می‌توان به دو دسته مبانی نظری و مبانی کاربردی تقسیم کرد. از جمله مبانی نظری می‌توان به تقریر و تایید ذاتی و فطری بودن روحیه اجتماعی انسان و هم چنین، حیات و اصالت جامعه در برابر اصالت فرد اشاره کرد. مبانی کاربردی نیز عبارتند از تاکید بر وجود احکام و آموزه‌های اجتماعی در قرآن و تاکید بر اهتمام قرآن نسبت به اصلاح اجتماعی علاوه بر اصلاح فردی.
در این اثر، امکان استخراج و استنباط قوانین ، احکام و آموزه‌های اجتماعی قرآن به عنوان یکی از مبانی نظری تفسیر اجتماعی معرفی شده. وجود سنت‌های تاریخی در قرآن از نشانه‌های اهتمام و توجه این کتاب به عملیات تغییر اجتماعی است. به گمان مولف، ایجاد یک نظام صالح اجتماعی نیازمند احاطه بر انواع سنت‌های اجتماعی است. در قرآن کریم به این موضوع پرداخته شده و فهرستی از مصادیق سنت‌های اجتماعی که در قرآن از آنها یاد شده در این مقاله قابل مشاهده است.
در قسمت نتیجه گیری، آگاهی از توجه قرآن کریم به جنبه اجتماعی و دنیوی زندگی بشر به عنوان ثمره مطالعه اندیشه‌های اجتماعی مفسران و استخراج مبانی نظری و علمی گرایش اجتماعی در تفسیر به عنوان نتیجه بحث ذکر شده. مفسران معاصر مانند علامه طباطبایی، شیخ محمد جواد مغنیه، محمد عبده و سید قطب با درک اهتمام قرآن کریم نسبت به بعد اجتماعی زندگی بشر، مسائل اجتماعی قرآن کریم را در تفاسیر خود تبیین کرده‌اند.
یادآور می‌شود، مقاله «گرایش اجتماعی در تفاسیر معاصر» در فصلنامه بینات، سال بیست و سوم، شماره 1و2، بهار و تابستان 1395به مدیر مسئولی محمد عبداللهیان، در 264 صفحه، مشتمل بر 12 مقاله به انتشار رسیده است.