برگزیده هائی از نهج البلاغه

۱ - مطلع الصباحتین و مجمع الفصاحتین مجمع البحرین و مطلع السعادتین.

بخش سوم

1 - مطلع الصباحتین و مجمع الفصاحتین مجمع البحرین و مطلع السعادتین.

تالیف: ابو سعادات اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد بن محمد بن هبة الله ابن حمزه اصفهانی، ملقب به «شفرویه » (متوفای 635 یا 640ه ق)عالم فاضل و محقق عالیقدر که ازمشایخ سید رضی الدین ابن طاوس حلی و خواجه نصیر الدین طوسی و کمال الدین ابن میثم بحرانی. و از تلامذ، عمادالدین ابوالفرج علی بن سعید بن هبة الله قطب راوندی بوده است. دارای تالیفاتی است از جمله: 1 - رشح الولاء فی شرح الدعاء; 2 - الفائق علی الاربعین; 3 - توجیه السؤوالات فی حل الاشکالات; 4 - جامع الدلائل و مجمع الفضائل; 5 - فضیلة الحسین و فضله و مصیبته و قتله.

اما در کتاب مورد بحث مؤلف کلمات قصار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در رابطه با حکم و مواعظ از دو کتاب جمع آوری کرده است، ⁽¹⁾ یکی نهج البلاغه و دیگری کتاب «الشهاب فی الحکم والاداب » قاضی قضای(454م) که حاوی یک هزار و دویست حدیث شریف نبوی صلی الله علیه وآله در آداب و امثال و مواعظ و وصایا می باشد و مکرر چاپ شده است. قسم اول کتاب «مطلع الصباحتین » در کتابخانه سلیمانیه استانبول ، حمیدیه به شماره 1447 موجود است. ⁽²⁾

2 - اکسیرالسعادتین

مؤلف: همان شیخ اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد اصفهانی، ابو السعادات مقلب به «شفرویه » مؤلف در این کتاب بسیاری از کلمات قصار امیرالمؤمنین علی علیه السلام را جمع کرده است چنان که صاحب ریاض العلماء ذکر نموده است. ⁽³⁾

صاحب «الذریعة » احتمال داده است کتاب «اکسیر السعادتین » همان کتاب «مجمع البحرین و..» باشد که به دو نام نامیده شده است ⁽⁴⁾ ولی صاحب اعیان الشیعة از هر دو کتاب اسم برده است و معلوم می شود که مرحوم شیخ اسعد دو کتاب منتخب از نهج البلاغه داشته است. ⁽⁵⁾

3 - الطرائف

منتخب از نهج البلاغه، مؤلف معلوم نیست و یک نسخه از آن در کتابخانه غرب در همدان به شماره 5356 موجود است. ⁽⁶⁾

4 - المختار المنتخب من نهج البلاغه

مؤلف: عبدالقادر به مقدار یک دهم، نهج البلاغه را تلخیص کرده ولی خطبه اول و پایان آن همان خطبه اول نهج البلاغه و خاتمه آن است. اول آن این چنین است:

«الحمد لله...القاصر عبالقدار: اخترت و انتخبت مما اختار السید رحمه الله من کلام امیرالمؤمنین.... من الخطب و الکتب والوصایا والحکم... و قد فرغت من تسوید هذا المختار المنتخب یوم الاحد رابع عشر من شهر محرم الحرام سنه 1118 فی دارالسلطنة اصفهان فی مدرسة مقرب الخاقان آقا کمال ».

یک نسخه از آن در کتابخانه آستان قدس در مشهد به شماره 14379 موجود است. ⁽⁷⁾

5 - طرائف الحکمة و بدائع المعرفة

تالیف: سید محمد تقی ابن امیر مؤمن حسینی قزوینی متوفای 1270ه ق از ارکان اسلام و دعائم دین و از نوابغ علمای زمان خود بود و ید طولائی در علوم غریبه داشت و مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی شرح حال وی را در کتاب «الکرام البررة » آورده است. ⁽⁸⁾ از جمله تالیفات او همین کتاب را شمرده است وگفته: آن را در کتابخانه مولی محمد علی خونساری دیده ام و در «الذریعة » گوید: کتاب چنین آغاز شده است: الحمد لله الذی علم بالقلم علم الانسان ما لم یعلم.. تا آنجا که گفته: «جمعت فیه طرائف الحکمة و جوامع الکلم من کلام امیرالمؤمنین علیه السلام المثمرة و بدائع المعرفة و اعتمدت علی ما فی نهج البلا غة...» عناوین آن طریقه، بدیعه و آخر آن: (بدیعة فی احوال الموت..) و در سال 1235 از آن فارغ شده است و قبلا گفتیم وی شرح فارسی بر نهج البلاغه دارد که آن را در سال 1268 نوشته است. ⁽⁹⁾

طرائف حواشی زیادی دارد که خود مؤلف به عنوان تعلیقه تدوین نموده و سپس همه کتاب را شرح کرده است. نسخه خطی «طرائف الحکمة » در کتابخانه مسجد اعظم قم به شماره 3781 موجود است. ⁽¹⁰⁾ اما شرح آن در کتابخانه آیة الله مرعشی در قم، به شماره 134 وجود دارد. ⁽¹¹⁾

6 - منتخب نهج البلاغه

تالیف: سید محمد علی بن سید میرزا محمد حسینی شاه عبدالعظیمی نجفی،(1258-1334) فقیه ماهر و عالم جلیل و اخلاقی کامل مهارت فوق العاده ای در اخبار عامه و خاصه داشت.

علامه تهرانی شرح حال وی را در کتاب «نقباء البشر» نوشته و برخی از تالیفاتش را نیز شمرده است ⁽¹²⁾ و به این کتاب در «الذریعة » در دو جا اشاره کرده و گفته است: در حال حیات مؤلف در نجف اشرف چاپ شده است. ⁽¹³⁾

7 - خلاصه نهج البلاغه

تالیف: سید قطب علی شاه، و در پاکستان چاپ شده است. ⁽¹⁴⁾

8 - منتخب نهج البلاغه، مواعظ اهل الاسلام

تالیف: سید حسین بن نصر الله بن صادق عرب باغی موسوی ارومی تبریزی (1294 - 1369) صاحب تالیفات زیاد. خطبه هائی است که مؤلف از نهج البلاغه انتخاب و به فارسی ترجمه کرده و در نماز جمعه در ارومیه همین خطبه ها را می خواند.

شرح حال او را علامه تهرانی در «نقباء البشر» نوشته و بعضی از کتابهای چاپیش را هم شمرده است از جمله آنها : منتخب نهج البلاغه است. ⁽¹⁵⁾ و در «الذریعة » گفته کتاب مزبور درحال حیات مؤلف چاپ شده بود. ⁽¹⁶⁾

9 - تلخیص نهج البلاغه

و ترجمه آن به زبان ایطالیائی، از مرکز ثقافی ایرانی در واتیکان انتشار یافته است.

10 - الدرة البیضاء

تالیف: سید حسین مدرس واعظ اصفهانی قمشه ای، معاصر. منتخباتی است از نهج البلاغه که مؤلف با شعر فارسی شرح کرده است. و در چاپخانه زیبا در اصفهان سال 1383ه چاپ شده است.

11 - منتخب نهج البلاغه

تالیف: میرزا محمد بن محمد تقی مشهدی در عهد عالمگیر سال 1172ه اول آن چنین است: (ما اعظم اللهم ما نری من خلقک و ما اصغر عظیمة فی جنب ما غاب عنا من قدرتک...) و اول دیباچه: (بهترین کلامی که به شادابی درر کلماتش تیغ زبان را آبگیری توان نمود).

نسخه آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.

12 - سخنان علی علیه السلام در نهج البلاغه

تالیف: فضل الله کمپانی، معاصر، گزیده هائی از نهج البلاغه و ترجمه آنها به فارسی در سال 1394 در تهران چاپ شده است.

13 - مختارات من نهج البلاغه

انتخاب کننده: استاد سمیح عاصف الزین. مبوب و ترجمه به زبان فرانسه کرده است و آن را «دارالکتاب اللبنانی » در بیروت چاپ کرده است.

14 - مختارات من نهج البلاغه

تالیف: استاد سمیح عاصف الزین لبنانی، معاصر، انتخاب از نهج البلاغه و تبویب و ترجمه آن به زبان انگلیسی و آن «دارالکتاب اللبنانی » در بیروت چاپ کرده است.

15 - منتخب نهج البلاغه

نویسنده: درویش فرج بن محمد صفی اردبیلی سنه 1070ه شاید انتخاب کننده هم او باشد. در فهرست کتابخانه فرهنگ اصفهان به شماره 3282/2 ثبت شده است. ⁽¹⁷⁾

16 - منتخب نهج البلاغه

نسخه ای از آن در ضمن مجموعه ادبی که در قرن هفتم نوشته شده به علامت کتابخانه امیرکبیر ناصرالدین حسین بن محمد بن علی جعفری طغرائی، پیدا می شود و در کتابخانه عارف حکمت در مدینه منوره به شماره 271، ادب موجود است. ⁽¹⁸⁾

17 - منتخب نهج البلاغه

مؤلف: احمد علی بابائی، تلخیص و ترجمه به زبان فرانسه.

و آن را کتابخانه امیر در تهران درسال 1392ه چاپ کرده است. و ترجمه منتخب نهج البلاغه به نظم و نثر فارسی در سال 1351ش چاپ شده است.

18 - منتخب نهج البلاغه

تالیف: حاج قاسمی. با مقدمه شیخ حسن سعید تهرانی.

و آن حکم و کلمات قصار امیر مؤمنان علی علیه السلام است همراه ترجمه فارسی و فرانسه که آن را انتشارات کتابخانه مدرسه چهل ستون در تهران در سال 1400ه منتشر ساخته است.

19 - نگرش و نگارشی از نهج البلاغه (سخنان درخشان امام علی علیه السلام)تالیف: هادی خاتمی بروجردی، معاصر، منتخباتی از نهج البلاغه و ترجمه آنها به فارسی. در سال 1402ه در تهران چاپ شده است.

20 - نهج البلاغه مین حضرت علی لی فرمایا(اقوال علی علیه السلام در نهج البلاغه)

تالیف: سید رفعت امام، زیدی نسب پاکستانی. منتخباتی از نهج البلاغه، در لاهور سال 1388ه در 160 صفحه توسط مطبوعات (امام آکادمی) چاپ شده است.

21 - هزارگوهر

تالیف: سید عطاء الله محدبی، معاصر، هزار کلمه از کلمات امیرالمؤمنین علیه السلام آنها را از نهج البلاغه استخراج کرده و به ترتیب حروف تهجی مرتب ساخته و با نظم و نثر به فارسی ترجمه نموده است. دفتر نشر فرهنگ اسلامی در تهران سال 1408ه چاپ کرده است.

22 - پندهای کوتاه از نهج البلاغه

کلمات قصار برگزیده از نهج البلاغه. هیاتی در مؤسسه بنیاد نهج البلاغه برگزیده و به فارسی ترجمه کرده است و در سالهای 1403 و 1404 و 1406 و 140، و 1408 و 1409ه در تهران مکرر چاپ شده. و آن را خانه فرهنگ اسلامی در کراچی هم در سال 1410ه چاپ کرده است. و همین کتاب را بنیاد بعثت در تهران به انگلیسی ترجمه و در سال 1410ه منتشر ساخته است.

23 - منتخبات من نهج البلاغه

تالیف: سید علی احسن هندی بنکالی، و آن را به لغت بنکالی ترجمه نموده و در «دکا» مرکز بنگلادش، سال 1988م، چاپ کرده است.

پی نوشتها:

1) امل الآمل ، ج 2، ص 32 و 33 - ریاض االعلماء، ج 1، ص 81، مستدرک الوسائل، ج 3، ص 573 - هدیة العارفین، ج 1، ص 205 - اعیان الشیعة، ج 3، ص 297 - معجم المؤلفین، ج 2، ص 247.،

2) مجله تراثنا، شماره 4، سال 7، ص 49..

3) ریاض العلماء، ج 1، ص 81..

4) الذریعة، ج 2، ص 278.

5) اعیان الشیعة، ج 3، ص 297 - معجم المولفین، ج 2، ص 247..

6) تراثنا، شماره 4، سال 7، ص 50..

7) تراثنا، شماره 4، سال 7 ص 50 و 51..

8) الکرام البررة، ج 1، ص 229 - 231..

9) الذریعة، ج 15، ص 155..

10) فهرست کتابخانه مسجد اعظم، ص 287..

11) فهرست کتابخانه آیة الله مرعشی، ج 1، ص 154..

12) نقباء البشر، ج 4، ص 1531 - 1535.

13) الذریعة، ج 14، ص 140 و ج 22، ص 442..