نگاهی به گروه روان شناسی پژوهشکده حوزه و دانشگاه

این گروه در سال 1361 با همکاری جمعی از استادان حوزه و دانشگاه تأسیس شد. حاصل کار آن تاکنون انتشار چندین جلد کتاب و دهها عنوان مقاله بوده است. در حال حاضر گروه 7 طرح پژوهشی را در دست اجرا دارد. این گروه دارای یک دوره آموزشی درازمدت نیز بوده است که در پایان 5 نفر با دفاع از پایان نامه های خود مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته روان شناسی بالینی دریافت داشتند. همچنین گروه همکاری های علمی پژوهشی گسترده ای با مجامع علمی پژوهشی کشور داشته و در کمیته علمی پاره ای همایش های بین المللی و ملی عضویت دارد.

معرفی کتاب ها

1. مکتب های روان شناسی و نقد آن، ج 1

سید محمد غروی و... / دیگران / 1369

در این کتاب کوشش شده نشان داده شود که چگونه روان شناسی متأثر از جریان های فلسفی و فرهنگی رشد کرده است. بدین منظور مکاتب موجود روان شناسی با زیربناهای فلسفی و علمی مرور شده و از هر یک گزارش مفصل جامعی تهیه شده و سپس زیربناهای فلسفی و احیانا علمی آن ها مورد بررسی و نقد قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت هر یک از مکاتب برجسته شده است. در این جلد مکاتب تداعی گرایی و ساخت گرایی و کنش گرایی و تحلیل روانی از دیدگاه فرهنگ و فلسفه اسلامی بررسی و نقد شده است.

2. مکتب های روان شناسی و نقد آن، ج 2

حسین شکرکن، غلامرضا نفیسی، علی محمد برادران رفیعی، فرهاد ماهر و سید محمد غروی، 1372

در این جلد مکاتب رفتارگرایی و گشتالت و انسان گرایی (یا نیروی سوم یا روان شناسی وجودی یا روان شناسی پدیداری) مطرح و مبانی فلسفه، نقاط ضعف و قوت آن ها بررسی شده است.

3. روان شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، ج 1

علی مصباح، محمدجواد زارعان، ناصر بی ریا، مرتضی آقاتهرانی، سیداحمد رهنما، عباس شاملی، ابوالحسن حقانی و ابوالفضل ساجدی، 1374

هدف کتاب این بوده است که با کمک گرفتن از داده های وحیانی و فرهنگ دینی اسلام از یک سو و داده های تجربی موجود در این زمینه از سوی دیگر منبع مطالعه غنی ای برای صاحب نظران، اساتید و دانشجویان در حوزه مباحث روان شناسی رشد فراهم شود.

در این جلد به مبانی و مبادی و برخی از فصول روان شناسی رشد همچون رشد پیش زادی و نوزادی، رشد بدنی و حرکتی و رشد هیجانی پرداخته شده است.

4. روان شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، ج 2

ناصر بی ریا، سیداحمد رهنما، مرتضی آقاتهرانی، ابوالحسن حقانی، عباس شاملی، محمد جواد زارعان، علی مصباح و ابوالفضل ساجدی، 1375

در این جلد به مباحث رشد شناختی، رشد اجتماعی، رشد شخصیت، رشد اخلاقی و آسیب شناسی روانی پرداخته شده است. در تمام این مباحث به صورت تلفیقی از مفاهیم مرتبط با بحث نیز استفاده شده که البته در برخی از مباحث به طرح مسائل جدیدی با استفاده از فرهنگ اسلامی توجه شده است.

5. روان شناسی سلامت، ج 1

دیماتئو، ام.رابین، ترجمه: محمد کاویانی، محمد عباسپور، غلامرضا تقی زاده و علی اکبر کیمیا، 1378

روان شناسی سلامت را در گسترده ترین معنای آن، می توان «کاربرد نظام مند روان شناسی در حیطه های سلامت، بیماری و سیستم مراقبت بهداشتی، تعریف کرد. این کتاب، از جمله کتاب های مربوط به این شاخه از روان شناسی دارای چهارده فصل و چهارضمیمه «نگرشی بر منابع اسلامی» است. جلد اول شامل فصل های زیر است:

مباحث مقدماتی؛ اصول و مبانی: اصطلاح شناسی، فیزیولوژی و روش شناسی؛ سالم ماندن؛ عمل به توصیه های بهداشتی؛ ناخوشی؛ درد؛ به دنبال مراقبت پزشکی؛ متخصصان و بیماران و مبادله درمانی.

ضمیمه این جلد نیز دارای سه فصل است:

تاریخچه پزشکی در سرزمین های اسلامی؛ پیشگیری و مراقبت برای سالم ماندن؛ رابطه پزشک و بیمار.

6. روان شناسی سلامت، ج 2

دیماتئو، ام.رابین، ترجمه: سیدمهدی موسوی اصل، محمدرضا سالاری فر، مسعود آذربایجانی و اکبر عباسی، 1378

جلد دوم این کتاب شامل فصل های زیر است:

انتقال احساسات در محیط درمانی؛ وضعیت متخصصان پزشکی در کارآموزی و طبابت؛ فرآیندهای روان شناختی، تنیدگی و بیماری جسمی؛ کنارآمدن با تنیدگی: نقش فرآیندهای روانی در سالم ماندن؛ بیماری شدید از دیدگاه بیمار؛ دورنمای بیماری های مزمن در گستره زندگی؛ بیماری لاعلاج و داغ دیدگی.

در پایان، ضمیمه کتاب تحت عنوان «راه های مقابله با تنیدگی در تعالیم اسلامی» آمده است.

طرح ها

1. روان شناسی اجتماعی با نگرشی به منابع اسلامی

آیا دیدگاه های کلی و اصول حاکم در موضوعات روان شناسی اجتماعی (مثل فرهنگ پذیری، نقش پذیری، تعامل میان فردی و...) در جوامع اسلامی نیز عینا جریان دارد و پدیده های اجتماعی در این فرهنگ ها را نیز می توان با همان قوانین تبیین کرد؟ آیا اگر با پیش فرض های اعتقادی، اخلاقی و فرهنگی اسلام به پژوهش در باب این موضوعات بپردازیم به نتایج متفاوتی (مخالف، تکمیلی، یا بدیل) دست خواهیم یافت؟ اگر هست کدامند؟ اینها سئوال هایی است که در این طرح به آن ها پاسخ داده شده است.

اهداف این تحقیق شامل تهیه متن آموزشی برای دانشجویان رشته های روان شناسی، جامعه شناسی، علوم تربیتی و مدیریت در مقطع کارشناسی، استخراج و ارائه نظریات اسلام در باب موضوعات متناظر، نقد و بررسی برخی دیدگاه های موجود در روان شناسی اجتماعی و گشودن باب تطبیق و مقایسه دیدگاه های تجربی و دینی در این موضوعات می شود.

این طرح دارای فصول کلیات، ادراک اجتماعی، شناخت اجتماعی، نگرش، پیش داوری و تبعیض، جاذبه و دوستی، پرخاشگری و حمایت اجتماعی، نفوذ اجتماعی، گروههای اجتماعی و زمینه های جدید تحقیق در روان شناسی می باشد.

این طرح می تواند به عنوان کتاب درسی 3 واحدی «روان شناسی اجتماعی» در رشته های روان شناسی، جامعه شناسی، علوم تربیتی و مدیریت تدریس شود.

این طرح هم اکنون برای چاپ آماده شده و در مراحل نهایی انتشار است.

2. فلسفه روان شناسی (ترجمه)

این طرح، ترجمه و نقد کتابی است با نام Philosophy of psychology (1987) نوشته روبین آردیلا (Ruben Ardila)و ماریو بانج (Mario Bunge) با وجود آنکه بیش از یک دهه از انتشار این کتاب می گذرد کمتر کتابی منتشر شده که اینگونه به روش شناسی و فلسفه روان شناسی پرداخته باشد. این کتاب درباره برخی مسائل فلسفی و روش شناختی است که زمینه مطالعه رفتار و ذهن و نیز درمان اختلالات روانی و رفتاری را فراهم می کند. کتاب دارای سیزده فصل است.

حاصل این طرح دو جلد کتاب است. جلد اول به ترجمه کامل کتاب همراه با برخی نقدهای مختصر اختصاص دارد و جلد دوم به نقد تفصیلی آن بر اساس مبانی اسلامی می پردازد.

3. تهیه مقیاس اضطراب بر مبنای مکتب اسلام

هدف این طرح آن است که بر اساس مکتب اسلام و آموزه های آن مقیاسی روان شناختی جهت سنجش اضطراب تهیه شود. در پرسش نامه هایی که برای سنجش اضطراب توسط روان شناسان غربی تهیه شده است، مبانی و پیش فرض های فرهنگی در آنها ملحوظ شده است، بنابراین، به منظور تسری مبانی فرهنگی اسلام در سنجش اضطراب در گام نخست، ضمن انجام مطالعات نظری اقدام به تهیه اولیه پرسشنامه ای بر اساس تعالیم اسلام و متناسب با فرهنگ اسلامی خواهد شد و در گام های بعدی بوسیله پژوهش های میدانی و تحلیل به تدقیقِ علمی آن پرداخته می شود به گونه ای که پس از بازآزمایی های متعدد، پرسشنامه ای تهیه شود که پایایی و روایی آن از نظر علمی نیز مورد تأیید قرار گیرد. بدیهی است چنین اقدامی برای سنجش اضطراب برای نخستین بار است که انجام می گیرد.

در سطح کاربردی، این مقیاس، ابزاری هنجاریابی شده جهت سنجش اضطراب در اختیار متخصصان مشاوره و روان درمانگری قرار خواهد داد.

4. روان شناسی باورهای دینی

این پژوهش، به بررسی مبانی (علل) و پیامدهای (معالیل) باورهای دینی، توصیف و طبقه بندی آنها از دیدگاه روان شناسی می پردازد و مؤلفه ها، ساختار و کیفیت سنجش باورهای دینی را مشخص می کند. نتایج این طرح در زمینه های تربیت دینی، تأثیر دین در بهداشت روانی، اخلاق اسلامی (متکی بر دینداری) و به عنوان متن درسی در برخی شاخه ها (مثل کلام) کاربرد دارد. با توجه به فقدان حتی یک کتاب یا منبع به زبان فارسی در این زمینه، ضرورت این تحقیق و تألیف روشن تر می گردد. برخی از مباحث کتاب عبارتند از: عوامل روان شناختی تکوین ایمان و ارتقاء آن، شاخص های دینداری (علائم متدین بودن) مانند نگرشها، رفتارها، باورها، ارزشها، اطلاعات و...، ساختار دین، جزءشناختی (باورها)، جزء عاطفی (تجربه دینی)، جزء رفتاری (مناسک)، اجزاء اسطوره ای، تاریخی، اخلاقی و اجتماعی دین، شیوه های سنجش دینداری مانند مشاوره، خود گزارش دهی، پرسشنامه، زمینه یابی و...، پیامدهای دینداری: در بهداشت، سلامت، آرامش، پیشگیری از بزهکاری و... . روش تحقیق در این پژوهش بخشی به صورت کتابخانه ای و بخشی دیگر به صورت میدانی (با روش پیمایشی) است.

5. نقد و بررسی نظریه درمانگری روان تحلیلگری با توجه به مبانی اسلام

نظام درمانگری فروید اولین نظریه منسجم در زمینه درمان بیماری های روانی است که تأثیرات عمیقی به جای نهاده است. به رغم انتقادات بسیاری که از این نظریه شده، دست کم به سه دلیل در خور بررسی و تدقیق بیشتر است: نخست آنکه این نظریه به نوعی مبنای سایر نظریه های درمانگری است. دوم آنکه مفاهیمی را مطرح می کند که بعضا با برخی افزوده ها و توضیح ها می تواند مورد استفاده قرار گیرد. سوم آنکه در نقد این نظریه و مخالفت با آن به علت پاره ای نظریات فروید درباره مذهب و نقش آن در اختلافات روانی و تأکید بیش از حد بر مبنای روانی جنس اختلال ها و به طور کلی مسأله جنسیت زیاده روی هایی صورت گرفته که نه تنها باید از آنها احتراز شود، بلکه باید در تعدیلشان نیز کوشید.

از آنجا که جنبه های نظام درمانگری فروید ارتباط تنگاتنگی با جنبه کاربردی آن دارند، در این طرح نخست جنبه نظری بررسی و سپس بر جنبه های درمانگری تمرکز می شود جنبه نظری این نظام در مقام تبیین سازمانِ روانی انسان و چگونگی شکل گیری شخصیت و اختلال های روانی است. جنبه درمانگری آن به فنون، روش ها و مبانی ای می پردازد که به وسیله آن می توان به بازسازی شخصیت بیمار پرداخت.

6. روان شناسی تبلیغات (با تأکید بر تبلیغ دینی)

این طرح در پی آن است که با بررسی قانونمندی های روانی و اجتماعی افراد و گروه ها، چگونگی تأثیر تبلیغات را در آنان مطالبه کند و در این راستا، ابتدا به مطالعه تمام شاخه های روان شناسی، به ویژه روان شناسی اجتماعی پرداخته و مطالبی را که در تبلیغات کاربرد دارند، استخراج می کند و سپس با مطالعه در متون دینی، به ویژه قرآن مجید، دیدگاه ها و اقتضائات دین را در این موضوع بیان می کند. دین ممکن است در اهداف، شیوه ها، مکانیزم های اجرا، ابزارهای تبلیغ و...، دیدگاه هایی ویژه خود داشته باشد.

در طرح مکمل دیگری، به آسیب شناسی تبلیغات در حوزه های علمیه و ستادهای تبلیغاتی که دین را تبلیغ می کنند پرداخته می شود. در آن طرح مکمل، از روش های میدانی و تحلیل آماریِ داده ها، استفاده خواهد شد.

نتایج کاربردی این تحقیق به صورت کتاب در اختیار مبلغان و ستادهای تبلیغاتی حوزه های علمیه قرار خواهد گرفت.

7. خانواده در اسلام با رویکرد روان شناختی

این طرح به دنبال آن است که تعالیم اسلام در خانواده را در قالب روان شناختی مورد بررسی قرار داده و از توصیه های اسلام در این زمینه، تبیین های روان شناختی ارائه دهد. در این راستا، ارائه آموزه های اسلام در خانواده، به صورت کاربردی و عملیاتی زمینه ای است که استفاده از این آموزه ها را تسهیل نموده و در افزایش کارایی خانواده ها، حل مشکلات آنها و حرکت در جهت پرورش خانواده های متعادل و مطلوب از نظر اسلام، بسیار مؤثر خواهد بود. این طرح، شرایط دقیق استفاده از برخی قوانین اسلام در خانواده را به طور عینی بیان خواهد کرد تا امکان هر گونه درک ناقص و سوءاستفاده از آنها را به حداقل رساند. این تحقیق به دیدگاههای جامعه شناختی و روان شناختی در خانواده توجه دارد و درصدد است با استفاده از این دیدگاه ها و احتراز از ضعف های احتمالی در آنها، آموزه هایی ارائه دهد که برای خانواده های عصر حاضر مفید باشد.

طرحها و اقدامات گروه روان شناسی

الف. فعالیتهای جاری

ب. عناوین مصوب

ج. عناوین پیش بینی شده