کتابشناسی توصیفی نخستین حکیم مسلمان

چکیده
در نخستین کتابشناسی، به زبان فارسی، در باره کندی پس از آشنایی با جایگاه رفیع کندی در میان عالمان و فیلسوفان از امتیازات ویژه «فیلسوف عرب» سخن گفته شده است. سپس با بیان تاریخچه مختصر انتشار رسائل کندی و معرفی کتابشناسی های مختلف از آثار کندی، به ارزیابی معتبرترین آثار منتشر شده در باره کندی پرداخته شده است.
در بخش اوّل کتابشناسی، شش مجموعه از آثار کندی و 46 کتاب و رساله منتشر شده کندی با مشخصات کلیه چاپ و ترجمه های آنها و هفت رساله مخطوط منتشر نشده کندی معرفی شده است؛ البته بیش از 54 آثار کندی به زمان ما نرسیده است.
در بخش دوّم کتابشناسی، آثاری که درباره کندی نوشته شده معرفی شده است.
سیزده کتاب از قدیمی ترین منابع عربی در باره کندی؛ پانزده تک نگاری عربی درباره کندی؛ 26 مقاله و کتاب فرعی عربی، هفت مقاله و رساله فارسی و 31 مقاله و کتاب به زبانهای لاتین، ایتالیایی، آلمانی، فرانسوی و انگلیسی در باره کندی در عالم منتشر شده است. «1»
ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی (185 252) مشهور به «فیلسوف العرب» از بزرگترین عالمان جهان اسلام است؛ او را نخستین فیلسوف مسلمان، یکی از نه صاحب نظر اصلی علم احکام نجوم و یکی از دوازده چهره علمی تاریخ بشریت که به لحاظ عقلی بیش از دیگران تأثیر و اهمیت داشته شمرده اند.⁽¹³⁵⁾ کندی، پدر فلسفه اسلامی است. پس از نهضت ترجمه آثار فلسفی از یونانی و سریانی به عربی، فارغ از تحلیل و تفسیر آرای فلسفی، کندی نخستین تألیفات مستقل فلسفی را در جهان اسلام بنیاد نهاد. فلسفه کندی ترکیبی از فلسفه ارسطویی، به روایت مفسران اسکندرانی، فلسفه نو افلاطونی و تعالیم اسلامی است. در مکتب کندی علم با فلسفه آمیخته است. شهرت او در احکام نجوم و ریاضی کمتر از شهرت وی در فلسفه نیست. در منطق، علوم طبیعی، طب و موسیقی صاحب اطلاعاتی وسیع و تألیفات متعدد است. در عین حال مسلمانی پاک نهاد و معتقد بوده، و در سازگاری فلسفه و دین، عقل و وحی کوشش فراوان کرده است.
در مسائل اعتقادی به کلام معتزلی گرایش داشته است، امّا احتمال تشیّع وی (شیعه زیدی) نیز قابل اعتناست.⁽¹³⁶⁾
کندی در خاندانی از اشراف قبیله کنده به دنیا آمده و از نوادگان اشعث بن قیس، از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله ، به حساب می آید. پدرش حکومت کوفه را به عهده داشته است. وی در بصره و بغداد تحصیل کرده و گرچه استادان وی مشخص نیست، امّا از عالمان ذیل به عنوان شاگردان کندی می توان یاد کرد: شهید ابوالعباس احمد بن طیب سرخسی (م 286)، ابو زید احمد بن سهل بلخی (م 223) و ابو معشر جعفر بن محمد بلخی (م 272). امتیازات ویژه کندی:
1. او نخستین حکیم مسلمان است؛ با او تألیف و تفکر مستقل فلسفی در جهان اسلام آغاز می شود.
2. او اولین فیلسوف عرب است علی رغم اینکه اکثر حکیمان مسلمان، غیر عرب و بویژه ایرانی هستند، اولین حکیم مسلمان، یک عربی الاصل است، این مسأله تا آنجا اهمیت یافته که «فیلسوف العرب» لقب اختصاصی کندی شده است.
3. او مؤلف نخستین قاموس فلسفی به زبان عربی و در جهان اسلام بنام «رسالة فی حدود الاشیاء و رسومها» می باشد. کار کندی ادامه روش ارسطو در کتاب دلتا⁽¹³⁷⁾ به حساب می آید که توسط فارابی⁽¹³⁸⁾ و ابن سینا⁽¹³⁹⁾ به تکامل رسیده است. به علاوه کندی را می توان از نخستین واضعان اصطلاحات عربی در مقابل واژه های فلسفی یونانی دانست.
4. کندی را می توان نخستین ویراستار علمی جهان اسلام به حساب آورد؛ او خود مستقیماً به ترجمه اقدام نکرده است. اما مهمترین آثار فلسفی به سفارش و نظارت علمی وی به عربی ترجمه شده است. کندی در تنقیح، تصحیح، و تلخیص متون اصیل فلسفی که به عربی ترجمه شده بود، نقش فعالی به عهده داشته است. مهمترین اثری که نام کندی به عنوان اصلاح گر ویراستار نهایی در آغاز آن به چشم می خورد، اثولوجیا است که نقشی غیر قابل رقابت در فلسفه اسلامی داشته است.
5. کندی اولین عالم ذوالفنون و نخستین «فیلسوف دانشمند» جهان اسلام است. فلسفه الهی، طبیعیات، ریاضیات از جمله نجوم، طب و موسیقی رشته های تخصصی کندی است و در همه این رشته ها رساله های متعدّدی نوشته است.
6. کندی در رشد فلسفه و علوم در خارج از جهان اسلام در قرون وسطی تأثیر بسزایی داشته است. در ادبیات عربی از او به عنوان یک منجّم طراز اوّل یاد می شود⁽¹⁴⁰⁾ ترجمه قرون وسطایی آثار پزشکی کندی⁽¹⁴¹⁾ از او چهره یک طبیب حاذق را ارائه کرده است. این همه غیر از تأثیر جدّی وی در فلسفه قرون وسطایی غرب است. نگاهی به قدمت ترجمه های متعدّد رسائل کندی⁽¹⁴²⁾ به لاتین به ویژه رساله عقل پرده از رفعت مقام فلسفی وی بر می دارد.
7. کندی علی رغم اشراف همه جانبه بر فلسفه یونان، هرگز از فلسفه یونانی منفعل نبوده است و در مسائل فلسفی که به نحوی می پنداشته با مسائل اعتقادی و ایمان دینی معارضه دارد، حرمت دیانت را پاس داشته و رأی مشهور فلسفی را که معارض با ظاهر دین بوده قابل اعتنا ندانسته است. در دفاع از کیان اعتقادی اسلام در مقابل دهریان، مانویان، ولا ادریان رساله نوشته⁽¹⁴³⁾، همچون پاسداری بصیر به دفاع از حریم وحی برخاسته است. در مباحث حدوث و تناهی عالم و بویژه بحث از خداوند، بیشتر متکلّمانه سلوک کرده تا فیلسوفانه، لذا از حیثی او را می توان متکلم فیلسوف دانست.
8. او را می توان نخستین کتاب شناس فلسفی در جهان اسلام دانست. معرفی دقیق آثار ارسطو در رساله نامدار «فی کمیة کتب ارسطو» باعث شده است که از وی به عنوان معتبرترین کتابشناس قرون اولیه اسلامی یاد شود. این رساله از جایگاه و میزان شناخت مسلمانان از آثار مهمترین فیلسوف یونانی پرده بر می دارد.
9. کندی از قهرمانان و پیشگامان سازگاری دین و فلسفه است؛ توافق عقل و شرع با کوششهای صمیمانه وی آغاز می شود رأی ویژه او در این امر مهمّ از مهمترین آرای کندی به شمار می آید.
10. از جمله مهمترین آرای کندی در مسائل فلسفی، می توان از رأی خاص وی درباره عقل یاد کرد. کندی در سیر تعدد عقول از دو عقل به چهار عقل، از ارسطو تا ابن سینا نقش مهمی را ایفا کرده است. قول به حدوث عالم و نفی ازلیت جهان و آفرینش از عدم، امکان اثبات وحی از راه قیاس منطقی، برتری وحی بر فلسفه، اثبات قدرت خداوند بر مبنای احداث جهان و امکان حدوث معجزات از دیگر آرای خاص فلسفی کلامی کندی است. اگر چه با ظهور فارابی و به ویژه ابن سینا یاد کندی تحت الشعاع آنها قرار می گیرد اما بی تردید کوششهای وی بویژه نقش مهم او در شروع اندیشه فلسفی اسلامی فراموش نشدنی است. «2»
قدیمی ترین منبعی که عناوین آثار کندی را ثبت کرده فهرست ابن ندیم (متوفی بعد از 377) است. وی کندی را در زمره فلاسفه طبیعی ذکر کرده است. شماره کتب و رسائل کندی به روایت ابن ندیم به 242 می رسد که به ترتیب موضوع علوم مرتب شده است. ابن صاعد اندلسی (م 462) در «طبقات الامم» دومین فهرست آثار کندی را به رشته تحریر در آورده است. قفطی (م 646) در «اخبار العلماء باخبار الحکماء» به شیوه ابن ندیم فهرست دیگری از آثار کندی را ارائه کرده است. ابن ابی اصیبعة (م 668) در «عیون الانباء فی طبقات» الاطباء چهارمین فهرست رسائل و کتابهای کندی را نگاشته است. دیگر مورّخان فلسفه در شمارش آثار کندی همواره به منابع چهارگانه فوق متکی بوده اند و چیزی بر آنها نیفزوده اند. در اوائل نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی گوستاو فلوگل محقق اروپایی با تطبیق و اصلاح منابع پیشین 256 اثر برای کندی بر شمرده است آلبینو ناجی در اواخر قرن نوزدهم میلادی علاوه بر انتشار ترجمه های قرون وسطایی چهار رساله کندی فهرستی از رسائل و ترجمه های وی را که در کتابخانه های اروپا موجود بوده منتشر کرد. صرف نظر از فهرست عام بروکلمن در اوایل قرن بیستم، مستشرق آلمانی ریتر به کمک یکی از شاگردانش موفق به کشف مجموعه ای از رسایل کندی در کتابخانه ایاصوفیای ترکیه شد. فهرست ریتر در 1932 م منتشر شد. کشف ریتر منجر به عنایت جدید متفکران عرب به کندی و شروع به تصحیح رسایل تازه به دست آمده وی گردید. پس از این واقعه مهمترین و کاملترین کتابشناسی کندی از آن پدر ریچارد یوسف مکارّتی در «التصانیف المنسوبه الی فیلسوف العرب» (بغداد 1962) می باشد. مکارتی علاوه بر تکمیل کار فلوگل در بخش اوّل کتابش، فهرستی نیکو از رسائل مخطوط، مطبوع و ترجمه شده کندی را تا زمان خود در بخش دوّم کتابش ارائه کرده که مجموعه آنها به 82 رساله می رسد.
دکتر عبدالرحمن شاه ولی محقق پاکستانی در ضمن تحقیق گسترده خود توانست 38 رساله مطبوع کندی را بر شمارد. بعد از وی از تحقیقات «ازمیری» محقق ترک و «عزاوی» محقق عرب در زمینه کتابشناسی کندی می توان یاد کرد.⁽¹⁴⁴⁾
از مجموعه رسائل و کتب کندی تنها یک پنجم آنها به زمان ما رسیده است و از رسایل بجا مانده کمتر از ده رساله هنوز مخطوط است و بقیه تصحیح و منتشر شده است و نیمی از آثار بجا مانده را آثار فلسفی تشکیل می دهد.
مهمترین آثار بجا مانده کندی عبارتند از:
1. کتاب فی الفسلفة الاولی؛
2. رسالة فی العقل؛
3. رسالة فی حدود الاشیاء و رسومها؛
4. رسالة فی الحلیة لدفع الاحزان؛
5. رسالة فی کمیته کتب ارسطو؛
در تصحیح و احیاء آثار کندی بزرگترین سهم از آن دکتر محمّد عبدالهادی ابوریده است. به همت وی برای نخستین بار 25 رساله کندی تصحیح و منتشر شد. رسائل کندی درباره موسیقی توسط زکریا یوسف احیاء و منتشر شده است. کار عبدالرحمن بدوی نیز در تصحیح دقیق رساله های مهم کندی قابل ذکر است. «3»
در نیم قرن اخیر، در میان متفکران عرب اقبالی جدّی به شناخت و تحلیل آراء کندی مشاهده می شود. نگارش حداقل پانزده کتاب مستقل درباره کندی حاکی از اهمیت کندی برای فرهنگ عربی است. پیش کسوت کندی شناسی مصطفی عبدالرزاق مصری است.
مقدمه تحلیلی و مبسوط ابوریده بر رسائل کندی هنوز در تحلیل آرای فلسفی کندی نوشتاری قابل اعتنا به شمار می آید. کار عبدالرحمن شاه ولی از مفصل ترین و دقیق ترین آثار منتشر شده درباره کندی است. حسام محی الدین آلوسی نیز کتابی در دو بخش منتشر کرده که بخشی به تحلیل آراء کندی و بخشی به تحلیل و نقد کتابهای منتشر شده درباره کندی پرداخته است. در زبان ترکی مهمترین تحقیق درباره کندی از آن ازمیری است. برخی از شرقی ها آثار خود را درباره کندی به زبانهای غربی منتشر کرده اند که مفصل ترین آنها کار جورج عطیه پاکستانی است. مقالات متعدد محققین غربی درباره کندی حاوی اطلاعاتی مفید درباره ابعاد مختلف آثار و آراء کندی می باشد. با وجود این هیچیک از آثار کندی در ایران منتشر نشده و تنها یکی دو اثر وی به فارسی ترجمه شده است. مقالات و رساله هایی که درباره کندی به زبان فارسی منتشر شده در مقایسه با آثار مشابه عربی و غربی کاری بسیار کم اهمیت و جزئی است. در اکثر کتابخانه های ایران نه از آثار کندی خبری است، نه از آثار منتشر شده درباره کندی. در مجموع فرهنگ ایرانی از نخستین فیلسوف اسلامی غفلت کرده است. «4»
کتابشناسی حاضر از دو بخش تشکیل شده است: بخش اوّل مربوط به آثار بجامانده از کندی و بخش دوّم درباره خود کندی است. بخش اوّل دارای سه فصل است: در قسمت اوّل شش مجموعه از آثار کندی معرفی شده است و مراد از مجموعه کتابهایی است که حاوی متن اصلی یا ترجمه حداقل دو رساله کندی باشد. در قسمت دوّم: آثار منتشر شده کندی، 46 اثر کندی با ذکر مشخصات کامل کلیه چاپهای آنها و نیز مشخصات ترجمه های آنها به زبانهای لاتین، عبری، ایتالیایی، فرانسه، انگلیسی و فارسی، به ترتیب زمان انتشار معرفی شده است. این آثار منتشر شده شامل دو ویراستاری و 44 رساله می باشد از رسایل منتشر شده تنها ترجمه لاتین یا عبری سه رساله باقی مانده و متن اصلی عربی این رساله ها به زمان ما نرسیده است در فهرست حاضر به فهرستهای پیشین مشخصات هشت رساله مطبوع کندی افزوده شده و اطلاعات جدیدی در مورد دیگر رسایل اضافه شده است.
در قسمت سوم رسایل مخطوط و منتشر نشده کندی آمده است که تعداد آنها به هفت می رسد.
بخش دوّم متضمن معرفی آثاری است که درباره کندی به زبانهای مختلف نوشته شده است. این بخش از پنج قسمت تشکیل شده است:
قسمت اوّل: معرفی آثار سنتی عربی مرتبط با کندی است یعنی یازده اثر کلاسیک عربی که غالباً تاریخ فلاسفه می باشد در این قسمت معرفی شده اند. قسمت دوّم: تک نگاریهایی درباره کندی به زبان عربی، (پانزده کتاب). قسمت سوم: مقالات و کتابهایی که بخشی از آن درباره کندی است به زبان عربی (26 اثر). قسمت چهارم: تألیفات درباره کندی به زبان فارسی (شش اثر). قسمت پنجم: مقالات و کتابهایی که به زبانهای مختلف اروپایی یعنی لاتین، ایتالیایی، آلمانی، فرانسوی و انگلیسی درباره کندی منتشر شده است. (27 اثر) کلیه آثار به زبان اصلی معرفی شده اند و در ذیل زبان اصلی به مشخصات ترجمه به دیگر زبانها اشاره شده است.
فراهم نبودن بسیاری از ابزار تحقیق در ایران، از جمله مدون نبودن کتابشناسی جامع ملّی و نیز دشواری دسترسی به کتابشناسی های عربی و غربی و فقر شدید کتابخانه های ما نقصان یک کتابشناسی را طبیعی جلوه می کند. امید است با تذکر کاستی ها این کتابشناسی تکمیل شود؛ البته بدیهی است که تحقیق همه جانبه تنها با کتابشناسی دقیق موضوعی میسر است. در اینجا لازم است از کمکهای آقای محمد نوری در فیش برداریهای لازم جهت معرفی مقالات عربی و فارسی درباره کندی سپاسگزاری کنم. بخش اوّل: آثار کندی 1 مجموعه ها
کتابهای حاوی متن اصلی یا ترجمه بیش از دو رساله کندی به ترتیب تاریخ انتشار:
1 «ملاحظاتی درباره فلسفه کندی» شامل ترجمه ای قرون وسطایی چهار رساله کندی به لاتین:
Die philosophisehen Abhandlungen des ja qub Ben ishaq Al-kindiتوسط ، von Albino Nagy
در مجموعه:
Beitrage zur eschichte der philosophie des Mittelalters, Band II, Heft V.Munster, 1897.
2 محمّد عبدالهادی ابوریده؛ رسائل الکندی الفلسفیة (قاهره؛ دارالفکر العربی، المجلد الاوّل، 1369 ق؛ المجلد الثانی، 1372ق) شامل متن اصلی بیست و چهار رساله کندی و ترجمه عربی یک رساله از ترجمه لاتین بجا مانده آن؛
3 الاب یوحنا قمیر، الکندی دراسة و مختارات (بیروت، المطبعة الکاتولیکیه 1954 م) گزیده ای از رسائل کندی همراه با متن کامل چهار رساله وی.
ترجمه فارسی: صادق سجادی، الکندی فیلسوف بزرگ جهان اسلام؛ (تهران: انتشارات فلسفه، 1363.)
4 زکریا، یوسف، مؤلفات الکندی الموسیقیة، (بغداد: المجمع العلمی العراقی 1962 م) شامل متن اصلی پنج رساله کندی در موسیقی؛
5 عبدالرحمن بدوی؛ رسائل فلسفیة للکندی و الفارابی و ابن باجه و ابن عدی، (1968 م، الطبعة الثالثه 1983 م، بیروت، دارالاندلس) شامل متن اصلی دو رساله کندی؛
6 عبدالرحمن بدوی، صوان الحکمة و ثلاث رسائل، تألیف ابوسلیمان المنطقی السجستانی، (تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران 1974 م) / 282 297، شامل متن یک رساله و نکات مستخرجه از آرای کندی.⁽¹⁴⁵⁾ 2 آثار منتشر شده کندی ⁽¹⁴⁶⁾
1 رسالة الابانة عن سجود الجرم الاقصی و طاعته للّه عزّو جلّ (رسالة الکندی الی احمد بن المعتصم فی الابانة...)
ابوریده، رسائل، رساله 8، ج 1 / 238 261؛
2 رسالة الابانة عن انّ طبیعة الفلک مخالفة لطبایع العناصر الاربعة
ابوریدة، رسائل، رساله 16، ج 2 / 36 46؛
3 رسالة فی اجزاء خبریة فی الموسیقی
یوسف، مؤلفات، رساله 2؛
4 رسالة فی احداث الجوّ (متن عربی):
Rozental, Journal of the American oriental society 1956, vol, 76, pp27_31
5 رسالة فی الفاظ سقراط
ماجد فخری، دراسات فی الفکر العربی، الکندی و السقراط، بیروت 1977 م، / 45 48،⁽¹⁴⁷⁾
6 رسالة الکندی الی بعض اخوانه فی الامراض البلغمیة العظام
بدوی، صوان الحکمة سجستانی / 287 290؛
7 رسالة ایضاح تناهی جرم العالم (رسالة الکندی الی احمد بن محمّد الخراسانی فی ایضاح...)
ابو ریدة، رسائل، رساله 4، ج 1 / 185 194؛
8 رسالة فی تعریف فن البرهان منطقی
ترجمه قرون وسطایی از عربی به لاتین: Nagy,1897؛
9 رسالة فی الثلج و البرد و الصواعق و الرعد و البرق و الزمهریر.
ابو ریده، رسائل، رساله 22، ج 2 / 79 85؛
10 رسالة الجرم الحامل بطباعه اللون من العناصر الاربعة و الّذی هو علّة اللون فی غیره.
ابو ریده، رسائل، رساله 19، ج 1 / 64 68؛
11 رسالة فی الجواهر الخمسة.
الف : ترجمه قرون وسطایی از عربی به لاتین: Nagy,1897
ب : ترجمه عربی از لاتین همراه با متن لاتین: ابوریدة، رسائل، رساله 15، ج 2 / 5 35؛
12 الرسالة الکبری فی التألیف (الکتاب الاعظم فی التألیف)
یوسف، مؤلفات؛ الرسالة الخامسة؛
13 رسالة انه توجد جواهر لا اجسام (رسالة جواهر الاجسام)
ابوریدة، رسائل، رساله 9، ج 1 / 262 269؛
14 رسالة فی التنجم
اتولت ⁽¹⁴⁸⁾ottoloth؛
15 رسالة فی حدود الاشیاء و رسومها
الف : مجلة الازهر، مجلد 18، 1366 ق، / 186 199.
ب : ابو ریدة، رسائل، رساله 2، ج 1 / 163 180.
ترجمه فارسی: رساله کندی در حدود و رسوم اشیاء، ترجمه احمد آرام، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال 31، ش 1، (مسلسل 127)، بهار 1362.
ج : قمیر، الکندی دراسة و مختارات
ترجمه فارسی: سجادی، الکندی فیلسوف بزرگ جهان اسلام، / 65 71.
16 کتاب الحروف
جریدی، 1937 م⁽¹⁴⁹⁾؛
17 رسالة فی الحلیة لدفع الاحزان
الف : متن عربی همراه با ترجمه ایتالیایی:
H. Ritter and Walzer:studi su Al _ kindi,II,
:Uno scritto Morale Inedito di Al _ Kindi
Memorie della R. Accademia Nazionale dei Lincel
Classe di Scienze Moral, sturiche, e filoloqiche, VI, vol VIII. fase. I. Roma, 1938.
ب : محمد کاظم طریحی، ضمیمه کتاب الکندی فیلسوف العرب الاوّل حیاته و سیرته، آراؤه و فلسفته، بغداد، مکتبته المعارف، 1962 م.
ج : بدوی، رسائل فلسفیه، / 6 32.⁽¹⁵⁰⁾
18 رسالة فی خبر صناعة التألیف
الف : زکریا یوسف، مؤلفات، الرسالة الاولی
ب : یوسف شوقی رسالة الکندی فی خبر صناعة التألیف، قاهره، وزارة الثقافة، 1969 م؛
19 رسالة الرّد علی النصاری.
الف : ردود یحیی بن عدی Revve de l, Orient chretien, vol. 22 (Tome II, ××II) [1920]
ب : ردّ العلامة یحیی بن عدی التکریتی السریانی الارتوذکسی علی فیلسوف العرب ابی یوسف یعقوب بن اسحاق الکندی و هو دفاع عن صحة عقیدة التثلیث، تحقیق افرام بر صوم، مجلة البطریرکیة السریانیه، المجلد 6، القدس، 1939 م؛
20 رسالة السبب الّذی له نسبت القدماء الاشکال الخمسة الی الاسطقسات
ابوریدة، رسائل، رساله 18، ج / 54 63؛
21 رسالة فی السیوف و اجناسها
عبدالرحمن زکی، مجلّة کلیة الآداب، قاهره، 1952 م مجلد 4، ج 2؛
22 رسالة فی العقل (فی ماهیة العقل)
الف : ترجمه قرون وسطایی به لاتین: ⁽¹⁵¹⁾Nagy,1897
ب : رسالة فی ماهیة العقل، تصحیح احمد فؤاد الاهوانی، همراه با کتاب النفس لابن رشد، قاهرة 1950 م.
ج : ابوریدة، رسائل، رساله 13، ج 1 / 312 359.
د : متن عربی همراه با ترجمه انگلیسی: ریچارد مکارتی، المجلّة الاسلامیة کراچی 1964 م.
Mccartty ,R.J Al. Kindis Treatise on the Intellect, Islamic Studies, III, 1964.
ه : متن عربی همراه با ترجمه فرانسوی
Jolivet, J., L,Intellect Selon Kindi, Leiden, 1971.
و : اوتولت ⁽¹⁵²⁾(ottoloth)
و : عبدالرحمن بدوی، رسائل فلسفیة، / 1 5
ز : یوحنا قمیر، الکندی، دراسة و تحلیل،
ترجمه به فارسی: در باره عقل، سجادی، الکندی، فیلسوف بزرگ جهان اسلامی؛
23 رسالة فی العلة التی لها یبردا علی الجوّ ویسخن ما قرب من الارض
ابوریدة، رسائل رساله 32، ج 2 / 86 100؛
24 رسالة فی العلة الّتی لها تکون بعض المواضع لا تکاد تمطر
ابوریدة، رسائل رساله 02، ج 2 / 69 75؛
25 رسالة فی العلّة الفاعلة للمد و الجزر
ابوریدة، رسائل رساله 25، ج 2 / 109 133؛
26 رسالة فی علة کون الضباب
ابوریدة، رسائل، رساله 21، ج 2 / 76 78؛
27 کتاب فی علّة الکون و الفساد (الابانة عن العلة الفاعلة القریبة للکون و الفساد)
ابوریدة، رسائل، رساله 7، ج 1 / 208 237؛
28 رسالة فی علّة اللون اللازوردی الّذی یری فی الجوّ فی جهة السماء ویظنّ انّه لون السماء
ابوریدة، رسائل رساله 24، ج 2 / 108 111؛
29 رسالة فی علل القوی المنسوبة الی الاشخاص العالیة الدالّة علی المطر
اصل این رساله از میان رفته است
از ترجمه عبری آن چند نسخه در دست است⁽¹⁵³⁾
ترجمه لاتینی:
Astroroum iudices Al kindus, Gaphar, de PLuviis, imbribus et ventis ac aeris mutatione
الف : ونیز 1507 م
ب : پاریس 1540 م؛
30 رسالة فی عمل الساعات
زکریا یوسف، بغداد⁽¹⁵⁴⁾؛
31 رسالة ان العناصر والجرم الاقصی کریة الشکل
ابوریدة، رسائل، رساله 17، ج 2 / 47 53؛
32 رسالة الفاعل الحق الاوّل التّام
ابوریدة، رسائل، رساله 3، ج 1 / 180 184؛
33 کتاب فی الفلسفة الاولی (کتاب الکندی الی المعتصم باللّه فی الفلسفة الاولی)
الف : احمد فؤاد الاهوانی، قاهره 1948 م.
ب : ابوریدة، رسائل، رساله 1، ج 1 / 81 162
ج : ترجمه انگلیسی Ivry AI fred, AL Kindi s Methaphics, ALbany, 1974
د : ترجمه به فارسی: احمد آرام، نامه کندی به المعتصم باللّه در فلسفه اولی، با مقدّمه دکتر فؤاد الاهوانی، تهران 1360 سروش.
معرفی و بررسی کتاب توسط کامران فانی، کندی و فلسفه اولی به همراه ترجمه مقاله آیوری، نشر دانش، سال 2، ش 2، بهمن و اسفند 1360 / 71 79
34 کتاب فی کیمیاء العطر و التصعیدات
کارل گرابر ولبیک، 56 صفحه،⁽¹⁵⁵⁾
35 رسالة فی کمیّة کتب ارسطو و مایحتاج الیه من تحصیل الفلسفة
الف : متن عربی همراه با ترجمه ایتالیایی: م. گویدی (Guidi) و ر. والترز (Walterz) در نشریه: Real Accademia
سری 5، ج 6، بخش 5، 1940.
ب : ابوریدة، رسائل، رساله 14، ج 1 / 359 384؛
36 رسالة مائیة ما لا یمکن ان یکون له نهایة و ما الذی یقال لا نهایة له.
ابوریدة، رسائل، رساله 5، ج 1 / 195 198؛
37 رسالة فی ماهیة النوم و الرؤیا
الف : ترجمه قرون وسطایی به لاتین: Nagy, 1897
ب : ابوریدة، رسائل، رساله 12، ج 1، / 283 311؛
38 مختصر الموسیقا فی تعریف النغم و صنعة العود (الّفها لا حمد بن معتصم)
یوسف، مؤلفات، الرسالة الرابعة؛
39 کتاب المصوّتات الوتریة من ذات الواحد الی الذات العشرة الاوتار.
یوسف، مؤلفات، الرسالة الثانیة؛
40 رسالة فی ملک العرب و کمیّته
اوتولت (otto Loth). در کتاب Morgenlaendische Forschungen (ابحاث شرقیه)
1875 م / صفحه 261 279 (متن عربی)؛
41 رسالة القول فی النفس (المختصر من کتاب ارسطو و فلاطن و سائر الفلاسفة)
الف : احمد فؤاد الاهوانی، الکتاب، 1949 م
ب : ابوریدة، رسائل، رساله 10، ج 1 / 270 280
ج : یوحنا قمیر، الکندی دراسة و تحلیل،
ترجمه فارسی: گفتار در نفس، تلخیص آراء ارسطو و افلاطون و دیگران، سجادی، الکندی فیلسوف بزرگ جهان اسلامی؛
42 کلام فی النفس (مختصر وجیز)
ابوریدة، رسائل، رساله 11، ج 1 / 281 282؛
43 رسالة فی وحدانیة اللّه و تناهی جرم العالم (رسالة الکندی الی علی بن جهم فی وحدانیة اللّه...)
ابوریدة، رسائل، رساله 6، ج 1 / 199 207؛
44 - نکت الکندی، (استخرجها ابو سلیمان المنطقی السجستانی)
بدوی، صوان الحکمة، / 282 297؛ تصحیحات:
1. اثولوجیا، ارسطاطالیس، ترجمه الی العربیه عبدالمسیح بن عبدالله بن ناعمة الحمصی، اصلحه ابو یوسف یعقوب بن اسحاق الکندی
ا : متن عربی: دیترصی، برلین 1882 م.
Dis Sogenannte Theolgie des Aristoteles, Aus Arabischen Handschriften Zum ersten Mal herausgegeben Von Dr Fr. Dieterici, Leipzig, gc. Hiniricks, 1882.
ب: افلوطین عند العرب، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قاهره 1955 م.
افست در ایران: قم 1413 ق، بیدار، قم.
ج: اثولوجیا، تألیف افلوطین، ترجمه ابن ناعمه حمصی، با تعلیقات قاضی سعید قمی، با مقدمه و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران 1356. انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران مستقلاً و نیز در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصیر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج 3 / 1 216، مشهد 1355.
2. الخیر المحض منحول لارسطو، معروف باسم «کتاب العلل»
سویسره، 1883 م.⁽¹⁵⁶⁾ 3 آثار مخطوط و منتشر نشده کندی:
1. رسالة فی اختیار الایام؛
2. رسالة فی استجابة الدعاء؛
3. رسالة فی استخراج المعنی؛
4. مقالة فی تحاویل السنین؛
5. رسالة فی ذات الشعبتین؛
6. رسالة فی الشعاعات؛
7. کتاب فی الصناعات الکبری.⁽¹⁵⁷⁾ بخش دوم: در باره کندی: 1 مکتوبات سنتی عربی در باره کندی:
1. ابن ابی اصیبعه: عیون الانباء فی طبقات الاطباء، قاهره 1882 م، بیروت 1975 م، ج 1 / 206 214؛
2. ابو داود سلیمان بن حسان الاندلسی (ابن جلجل)، طبقات الاطباء و الحکماء، تحقیق فؤاد رشید، قاهره 1955.، رقم 25 / 73 74؛
3. ابن حزم الاندلسی؛ الرد علی الکندی الفیلسوف؛ رسائل ابن حزم الاندلسی، تحقیق احسان عباس، بیروت 1987 (طبع 2)، ج 4 / 361 406؛
4. جمال الدین محمّد بن محمّد ابن نباته المصری؛ شرح العیون، شرح رسالة ابن زیدون، قاهره 1957 م، رقم 43؛
5. ابو الفرج محمّد ابی یعقوب الندیم، الفهرست؛ تصحیح رضا تجدد، تهران 1350، / 315 320؛
6. بیهقی، تاریخ حکماء الاسلام (تتمه صوان الحکمة)، لاهور، 1351 ق / 25 26؛
7. جاحظ، کتاب البخلاء، لیدن، 1808 م، / 18 و 83 و بعد از آن؛
8.ابو سلیمان المنطقی السجستانی، صوان الحکمة، تحقیق عبدالرحمن بدوی، تهران 1974 م، / 282 297؛
9. شمس الدین محمّد بن محمّد الشهرزوری، نزهة الارواح و روضة الارواح من تاریخ الحکماء والفلاسفة هند 1876 م، ج 2 / 22.
ترجمه فارسی. مقصود علی تبریزی، بکوشش محمّد تقی دانش پژوه و محمّد سرور مولایی، تهران 1365، / 370 372؛
10. قاضی صاعد الاندلسی، طبقات الامم، بیروت 1912 م، / 51 52؛
11. القفطی، اخبار العلماء باخبار الحکماء، لایپزیک، 1923 م، / 366 378
ترجمه فارسی از قرن 11، بکوشش بهمن دارایی، تهران 1371، 499 510؛
12. مسعودی، مروج الذهب / 138؛
13. یحیی بن عدی، ردّ العلاّمه یحیی بن عدی التکریتی السریانی الارتوذکسی علی فیلسوف العرب ابی یوسف یعقوب بن اسحاق الکندی و هو دفاع عن صحة عقیدة التثلیث، افرام برصوم، محلة البطریرکیه السریانیه المجلد 6، القدس، 1939 م. 2 تک نگاریهای جدید عربی درباره کندی:
1. حسام محیی الدین الاآلوسی، فلسفة الکندی و آراء القدامی و المحدثین فیه (بیروت 1984 م، دارالطلیعة، 452 صفحه)؛
2. جعفر آل یاسین، فیلسوفان رائدان، الکندی و الفارابی، (بیروت 1980 م، 304 صفحه)؛
3. محمّد عبدالهادی ابو ریدة، المقدمه و التصدیر التفصیلی علی رسائل الکندی الفلسفیة، (قاهره، 1950 م، 105 صفحه)؛
4. احمد فؤاد الاهوانی، الکندی فیلسوف العرب، سلسلة اعلام العرب، رقم 26، (مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، [بی تا]، 319 صفحه)؛
5. محمّد بن علی بحرالعلوم، الکندی فیلسوف العرب، (نجف، 1382 ق، 218 صفحه)؛
6. محمّد جبر، منزلة الکندی فی الفلسفة العربیة، (دمشق، 1993 م، دار دمشق، 95 صفحه)؛
7. اسماعیل حقی الازمیری، فیلسوف العرب یعقوب بن اسحاق الکندی، ترجمه من الترکیة الی العربیة عباس العزاوی (بغداد 1963 م، 176 صفحه)؛
8. الظون سیف، الکندی و مکانته عند مورّخی الفلسفة العربیة، (بیروت 1985 م، دارالجیل، 199 صفحه)؛
9. عبدالرحمن شاه ولی، الکندی و آراؤه الفلسفیه، (اسلام آباد، 1394 ق، مجمع البحوث الاسلامیة، 548 صفحه) رساله دکترای مؤلف از دانشگاه الازهر؛
10. مصطفی عبدالرازق، فیلسوف العرب و المعلّم الثانی، (قاهره، 1945)
بررسی و معرفی آن: محیی الدین رضا، فیلسوف العرب و المعلّم الثانی، عرض سریع للکتاب الفلسفی للشیخ مصطفی عبدالرازق، مجلّة الازهر (مجلّد 17، 1365 ق / 178 185)؛
11. کورکیس عواد، الکندی یعقوب بن اسحاق؛
12. محمّد کاظم طریحی، الکندی فیلسوف العرب الاوّل، حیاته و سیرته، آراؤه و فلسفته، (بغداد، 1962 م، مکتبة المعارف)؛
13. عمر فروخ، صفحات من حیاة الکندی و فلسفة (بیروت، 1962 م. دارالعلم للملایین 120 صفحه). بمناسبة احتفالات الکندی، مع مختارات من آثار الکندی المطبوعة.
14. الاب یوحنا قمیر، الکندی، دراسة و مختارات (بیروت 1954، المطبعة الکاتولوکیه، 72 صفحه)
ترجمه فارسی: الکندی، فیلسوف بزرگ جهان اسلام، ترجمه و تحشیه صادق سجادی (تهران، 1363 انتشارات فلسفه، 71 صفحه)؛
15. الاب رتشرد یوسف مکّارتی، التصانیف المنسوبة الی فیلسوف العرب (بغداد 1962 م مطبعة المعانی، 132 صفحه) بحث بمناسبة احتفالات بغداد الکندی. 3. مقالات عربی درباره کندی:
1. ناجی التکریتی، فلسفه الکندی الخلقیه، المورد (ج 8، ش 2، 1399 ق / 108 111)؛
2. ناجی التکریتی، الفلسفة الاخلاقیة الافلاطونیة عند مفکّری الاسلام (بیروت 1979،) فصل 4: مدرسة الکندی الافلاطونیة؛
3. علی حسین الجابری، دراسة تحلیلیة لمنهج المعرفة و التعلّم عند الجاحظ و الکندی، مجلة دراسات عربیة و اسلامیة (العدد الثالث، السنة الثالثة، 1983 م / 71 94)؛
4. فائز دایه، معجم المصطلحات العلمیة العربیة للکندی و الفارابی و الخوارزمی و ابن سینا و الغزالی، (دمشق، 1410، دارالفکر، 302 صفحه)؛
5. سعید زائد، الکندی فیلسوف العرب مجلّة الازهر، (مجلد 34، 1382 ق / 610 612):
6. عبدالکریم زهورعدی، الکندی و آراؤه الفلسفیة، مجلّة مجمع اللغة العربیة بدمشق (سنة 56، ش2، 1981 م / 347 388)؛
7. علی زیعور، الحکمة العلمیة فی الذات العربیة کمظهرها الفلسفی الأوّل عند الکندی، دراسات عربیة (سنة 23، ش 8 و 9، 1987 م / 3 25)؛
8. عثمان عیسی شاهین، والعالم عند الکندی، الاحکام، (سنة 1، ش 7، شوّال 1384، / 97 107)؛
9. رمضان الصباغ، نظریة الشعر عند الفلاسفة المسلمین من الکندی حتّی ابن رشد، فصول (سنة 4، ش 1، 1983 م / 231 237)؛
10. محمّد عاطف العراقی، دراسات فی مذاهب فلاسفة المشرق، (قاهرة، 1972 م، 28 72)؛
11. عبده الشمالی، دراسات فی تاریخ الفلسفة العربیة الاسلامیة و آثار رجالها (بیروت 1399 ق، / 222 225)؛
12. عباس العزاوی، مؤلفات الکندی و اثرها فی الاوساط العلمیة (بغداد 1963 م) ملحق بکتاب فیلسوف العرب یعقوب بن اسحاق الکندی لاسماعیل حقی الازمیری، ترجمة العزاوی / 125 149؛
13. حنّا الفاخوری و خلیل الجرّ، تاریخ الفلسفة العربیة (بیروت، 1958 م، دارالمعارف) القسم الثانی، الباب الثانی، الفصل الأوّل، الکندی.
ترجمه فارسی: تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمّد آیتی، تهران 1355 (چاپ چهارم، 1373) / 373 394؛
14. ماجد فخری، الکندی و سقراط، مجلّة الابحاث، (مجلد 12، 1963.)
دراسات فی الفکر العربی (بیروت 1977، الطبعة الثانیة)، الکندی و سقراط / 40 50؛
15. محمّد جلوب فرحان، حول قیادة الکندی للفکر الفلسفی العربی، المستقبل العربی، (السنة 7، ش 65، 1984 م،) / 16 38؛
16. عمر فروخ، تاریخ الفکر العربی الی ایام ابن خلدون؛
17. فوقیه حسین محمود، الکندی فیلسوف العرب الاوّل، فی کتاب «مقالات فی اصالة المفکّر المسلم» (قاهرة، 1396 ق، دار الکفر العربی)؛
18. محمّد لطفی جمعه، تاریخ فلاسفة الاسلام فی المشرق و المغرب (قاهرة، 1927 م.) / 1 12؛
19. ماکوفسکی و آخرون، موجز تاریخ الفسلفة، (مسکو 1971 م) ترجمة دار الجماهیر العربیة، تعریب توفیق ابراهیم سلوم (دمشق، 4197 م) ج 1 / 146 147؛
20. حسین مروة، المنزعات المادیّة فی الفلسفة العربیة الاسلامیة (بیروت، 1979، دار الفارابی) الفصل الثانی: الفلسفة العربیة فی تجلیاتها الاول؛
21. فضیلة عباس مطلک، نظریة السعادة فی الفلسفة الاسلامیة من الکندی الی الغزالی، رسالة ماجستیر جامعة بغداد، (1976 م مخطوط)؛
22. فضیلة عباس مطلک، التأثیرات الرواقیة فی رسالة دفع الاحزان للکندی، جامعة موصل مجلّة آداب الرافدین، عدد 12؛
23. موسی الموسوی، من الکندی الی ابن رشد (بیروت، 1972 م) / 51 69؛
24. عبدالله نعمة، فلاسفة الشیعة و آراؤهم (بیروت 1978 م) 651 691
ترجمه فارسی: فلاسفه شیعه، سید جعفر غضبان، (تهران 1347 ویرایش دوّم 1367)؛
25. محمّد یحیی الهاشمی، الکندی فیلسوف العرب و العالم الطبیعی الفذّ، مجلّة الادب و الفن (لندن، 1947 م سال 3، ش 3)؛
26. کمال الیازجی وانطوان غطاس کرم، اعلام الفسفة العربیة (بیروت 1957 م) / 384 390. 4. مقالات و رساله های فارسی درباره کندی:
1. علی اصغر حکمت، از الکندی تا ملاصدرا، مجله دانشکده ادبیات تهران، سال 10 ش 3، فروردین 1342، (پیاپی 39)؛
2. محمّد رضا شمشیری، معرفی الکندی فیلسوف العرب، رشد آموزش معارف اسلامی، سال 6، ش 22، پائیز 1372، / 26 30؛
3. محمود صدر لاهیجانی زندگی و فلسفه ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی، رساله دکتری دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، 1353، 584 صفحه؛
4. ذبیح اللّه صفا، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، تهران 1331 (چاپ چهارم 1356) / 162 165؛
5. احمد طیبی، فارابی و فلسفه او و تأثیر کندی در او؛ رساله کارشناسی ارشد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، 1347، 115 صفحه؛
6. علی مراد داودی، عقل در حکمت مشاء از ارسطو تا ابن سینا (تهران 1345، دهخدا،) 225 233؛
7. مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا (چاپ 12، 6231) / 526 529؛ 5. مکتوبات غربی درباره کندی:
1. A.F. Ahvani (احمد فؤاد الاهوانی),Al _ Kindi; in "A History of Muslim PhilosoPhy" Edited and Introduced by M.M.Sharif
ترجمه فارسی: رضا ناظمی، کندی، در تاریخ فلسفه در اسلام، تهیه و گردآوری ترجمه فارسی زیر نظر نصرالله پورجوادی، (تهران، 1362، نشر دانش) ج 1 / 593 612.
2. A.J.Arberry, Revelation and Reason in Islam
ترجمه فارسی: عقل و وحی در اسلام، ترجمه حسن جوادی، تهران 1358، امیرکبیر / 35 38؛
3. George N.Atyehi (جورج عطیّه), Al - Kindi the Philosopher of the Arabs(, (الکندی فیلسوف العرب,(Islamic Reseaerch Institute, Rawalpindi 1960) 270 pages;
4. Brockelman, Geschiehte der Arabischen Litterature, Gal I 230 - 231, suppl - I 372 - 374.
5. Charles E.Butterworth, "Al - Kindi and the Beginings of Islamic Ploitical Philosophy",in the plotical Aspects of Islamic Philosophy Princeton University 1990;
6. Henry Corbin, Historie De la Philosophie Islamique, (Tehran 1962);
ترجمه عربی: تاریخ الفلسفة الاسلامیة، ترجمة نصیر مروّة و حسین قلیبی، (بیروت 966)
ترجمه فارسی: ا: تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه اسدالله مبشری، تهران 1352) / 195 200
ب: تاریخ فلسفه اسلامی (متن کامل)، ترجمه سید جواد طباطبایی (تهران 1373، نشر کویر) / 219 224
7. T.J.De Boer "zu Kindi and sciner schule" (الکندی و مدرسته آلمانی)in stein, s, Archive, für Geschichite der philosophie ×III, p.153, 599. 1900;
8. T.J.De Boer,History of Philosophy In Islam. Translated from Germany to English by Edward R.Jones (London, 1961);
ترجمه فارسی: تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه عباس شوقی، (تهران، 1362، چاپ سوّم، عطایی) 104 111
9. G.Endress, Proclus Arabus, Beirut 1973, 100 - 5, 242 - 5;
10. Majid Fakhry. A History of Islamic Philosophy, (1970. Longman 1983);
ترجمه عربی: تاریخ الفلسفة الاسلامیة، ترجمه کمال الیازچی، (بیروت، 1974 م)
ترجمه فارسی: سیر فلسفه در جهان اسلام، زیر نظر نصرالله پورجوادی، (تهران 1372، نشر دانش): نخستین نویسنده مبدع فلسفی در اسلام: کندی، ترجمه اسماعیل سعادت، / 83 111
11. V.G.Flügel, "Al - Kindi genannt des philoseph der Araber" Abhandlungen fuer die Kunde der Morgenlandes,(Leipzig, 1857)
مقاله «الکندی، فلیسوف العرب» به لاتین، نوشته فلوگل.
12. G.Furlani; "Una risala di Al - Kindi Sul anima" Rivista trimestral di studi filosofici e Religiosi, vol.III, 1992;
13. L.Gauthier, "Antecedents Greco - Arabes de la psychophysique (Al - Kindi' Dererum gradibus), Beyrout,1939;
14. M.Guidi and R.Walzer, studi su al - Kindi, I, Uno Scritto introduttvo allo studio di Aristotle, Memorie R.Accademia dei lincei, Ser2, vol.IV, face. S.Roma, 1940.
"Studi su Al - Kindi'2 uno scritto morale inedito de Al - Kindi, ibid, ser.6 vol. VIII, face l, Roma 1938;
15. A.Ivry; "Al - Kindi as Philosopher, the Aristotelian and Neoplatonic Dimensions, Islamic Philosophy and the Classical tteritage, ed. S.M.Stern (Oxford, 1972) pp. 117 - 39;
(درباره استفاده کندی از ارسطو و فلوطین)
16. Alfred Ivry; Metaphysics of Al - Kindi and Aristotle, in Issays on islamic philosophy and science, edited by George Hourani, albany University of New York. 1976, pp. 15 - 25;
ترجمه فارسی: کامران فانی، فلسفه اولی کندی و متافیزیک ارسطو در مقاله کندی و فلسفه اولی، نشر دانش، سال 2، ش 3، بهمن و اسفند 1360 / 74 79
17. F.Jadaane, L influence du stoicisme sur la pensée musulmane, Beirute, 1968. 198 - 214.
18. J.Jolivet, L intellect selon Kindi, Leiden, 1971.
19. J.Jolivet and R.Rashed, "Al - Kindi". in The Encyclopaedia of Islam, new Edition, vol. V, Leiden, 1986, p. 122 - 3;
20. F. Klein Franke, Die Ursachen der Krisen bei acuten Krankheiten. Eine Wiederentdeckte Schrift Al - Kindi S, in Israel Oriental Studies, V (1975), 161 - 88;
21. M.Levy, The Medical Formulary of Aqrabadhin of al - Kindi (facsimile text. English translation and coplous notes) Madison, Wisc. 1966;
22. Marmura, CF.M. and Rist, J: "Al - Kindi's Discussion of Divne Existence and Oneness", Medival Studies, 25 (1963) 338 - 54.
23. Moosa, M. "Al - Kindis Role In The Transmission of Greek Knowledge To Arabs", Journal of Pakistan Historical Society, 15, 1967, p. 1 - 18.
24. Hosein Nasr, Three Moslem Philosophers U. s. A. 1963;
ترجمه فارسی: سید حسین نصر، سه حکیم مسلمان: ترجمه احمد آرام، تهران 1345 (چاپ چهارم 1361) / 9 14
25. Nicholas Resher, Al - Kindi: On Annotated Bibliography (pittsburg, 1964).
26. Resher, N.; "Al - Kindi's Sketch of Aristotle's Organon" the New Scholosticism, 1963;
27. Ritter, H. and Plessner, M.: "Schriften Jaqub ibn Ishaq Al - Kindi's in Stambulen BiblioTheken", Archive Orientalni, vol.4 (1932);
(مقاله ریتر وبلاسر، «تصانیف کندی موجود در کتابخانه های استانبول»)
28. Rosental, Claudius and Al - Kindi, (بطلمیوس و کندی) Studi orientalistici, vol.II, Roma, 1956;
29. Saeed Sheikh, Myslim philosophy, lahore, 1974;
ترجمه فارسی: سعید شیخ، مطالعات تطبیقی در فلسفه اسلامی، ترجمه مصطفی محقق داماد، (تهران 1369، خوارزمی) 90 103
30. Walzer, Richard: Greek into Arabic, Oxford 1962/pp. 3 - 15;
New Studies on Al - Kindi
بویژه در فصلی بنام: «مطالعات جدید درباره کندی»
31. Wiedemann, Uebereine astronomische shrift von Al - Kindi, 1910;
 
1 کاردانوس، فیلسوف ایتالیایی م 1576 م، در کتاب De subtieitae، مقاله xvI، چاپ 1554 م، صفحه 445؛
2 نخستین بار سید بن طاوس (م 664) در کتاب فرج المهموم فی تاریخ النجوم / 128، کندی را از جمله منجمین شیعه به حساب آورده است.
شیخ آقا بزرگ طهرانی در الذریعه الی تصانیف الشیعة ج 1 / 377 و ج 7 / 12
سید محسن امین جبل عاملی در اعیان الشیعه، ج 10 / 313 و 314. بنظر ایشان، کندی شیعه زیدی است.
عبدالله نعمة در فلاسفة الشیعة / 665
به نقل از وی، استاد مرتضی مطهری در خدمات متقابل اسلام و ایران / 528 وی را شیعه دانسته اند.
شاه ولی، الکندی و آراؤه الفلسفیه، / 108 114،
3 ارسطو، متافیزیک (ما بعدالطبیعة)، کتاب پنجم، 1013 a 1024 b،(ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران 1366، / 127 192)؛
4 فارابی، التعلیقات، تحقیق جعفر آل یاسین، بغداد، (تهران، حکمت، 1371، اربع رسائل فلسفیة: / 97 206):
5 ابن سینا، کتاب الحدود، تحقیق ماریا گواشن، قاهره 1963 م، (قم، رسائل ابن سینا، 1400، بیدار، رساله دوّم؛ تهران 1358 ش همراه با ترجمه فارسی محمّد مهدی فولادوند)؛
6 دائرة المعارف جودائیکا، ذیل AI _ kindi؛
7 مجموعه بزرگ پزشکی کندی به سال 938 هجری (1531 م) به زبان لاتین منتشر شده است؛
8 به عنوان نمونه: آلبینو نگی Albino negy در 1897م ترجمه های قرون وسطایی رساله کندی را در ایتالیا منتشر کرد. (رجوع کنید به بخش اوّل همین کتابشناسی، قسمت اول: مجموعه ها)؛
9 به عنوان مثال: رسالة فی الرد علی المنانیة، رسالة فی الرد علی الثنویة، رسالة فی احتراس من خدع السوفسطائین، رسالة فی نقض مسائل الملحدین، رسالة فی تثبیت الرسل (ص)، رسالة فی التوحید بالتفسیرات، رسالة فی افتراق الملل فی التوحید و انهم مجموعون علی التوحید و کل قد خالف صاحبه. ابن ندیم، الفهرست، / 318 319؛
10 مشخصات کامل همه آثار مورد بحث در این قسمت، در بخش دوّم کتابشناسی حاضر آماده است؛
11 در زمره، مصحّحان رسائل کندی، سه نام دیگر نیز قابل ذکر است یکی اوتو لت (Otto Loth) که حداقل سه رساله از رسائل کندی را تصحیح و منتشر کرده است و دیگری روبرت لاخمان و دکتر محمود احمد حفنی که بعضی رسائل موسیقی کندی را تصحیح و منتشر کرده اند؛ مشخصات رسائل تصحیح شده دو مصحّح اخیر نیز محرز نشد (رجوع کنید به کتاب شاه ولی، الکندی و آرائه الفلسفیة)؛
12 ابتدا نام اصلی رساله یا کتاب و سپس دیگر نامهای آن در پرانتز آمده است. منابع هر رساله اگر مجموعه های شش گانه یاد شده باشد، به اختصار ذکر می شوند، (اسم گردآورنده و مصحّح مجموعه، نام مجموعه، جلد و شماره صفحه) و آن مشخصات کامل منبع ذکر می شود. در صورت تعدد چاپ و یا تعدد ترجمه ها، همگی به ترتیب زمان انتشار ذکر می شوند. نام رساله ها به ترتیب الفبایی (فارغ از واژه های رساله، فی وال) مرتب شده است. در صورتی که بعضی نسخه های مطبوع رسائل کندی برای نگارنده محرز نشده باشد به نام منبعی که از آن نقل شده است، در پاورقی اشاره شده است؛
13 جورج عطیه در کتاب خود خبر داده است که در حال تصحیح این رساله می باشد؛
Atiyeh, Al_ kindi the philosopher ofthe Arabs, Rawalpindi, 1960, p. 196
14 شاه ولی، الکندی و آراؤه الفلسفیة، باب 1، فصل 3؛
15 پیشین؛
16 درباره رساله «فی الحلیة لدفع الاحزان» عبدالرحمن بدوی در «تاریخ الفلسفة فی الاسلام» (ج 2 / 456 477) به تفصیل بحث کرده است؛
17 در قرون وسطی دو بار رساله کندی به زبان لاتین ترجمه شده است: یکی از ترجمه ها بنام (گفتار کندی در آراء قدماء راجع به عقل)(Gerard Von Cremona) ودیگری بنام (کتاب کندی در باره عقل و معقول) که مترجم آن ناشناخته است و شاید یوحنای اسپانیایی (Jean d Espange) باشد. (رجوع کنید به داودی، عقل در فلسفه مشاء / 225)؛
18 شاه ولی، پیشین؛
19 19 _ M.Steinschneider, Ueber die Mondstationen (Naxatra) und das Buch Arcandam (Zeitschrift der deutschen morgenlandischen Gesellschaft, ×VIII, 1864, p. 157 _ 160. 181,185;
20 شاه ولی، پیشین؛
21 شاه ولی، پیشین؛
22 مکارتی، التصانیف المنسوبة الی فیلسوف العرب، / 76
در باره الخیر المحض رجوع کنید به ماجد فخری، سیر فلسفه در جهان اسلام، ترجمه فارسی / 43 48؛
23 نسخه هایی از این رسائل در کتابخانه های استانبول، لیدن، قاهره، ایاصوفیا، تهران و بانکی فوره موجود است.
رجوع کنید به شاه ولی، الکندی و آراؤه الفلسفیة / 135 140؛
جورج عطیه مدعی شده رسائل دیگری نیز از جمله مخطوطات منتشر نشده کندی است، (عطیه، پیشین، 163 203)
آلوسی ادعای عطیه را در «فلسفة الکندی؛ آراء القدامی والمحدثین فیه» / 422 428، ابطال کرده است.
رسائل مورد بحث عبارتند از: 1 رسالة بایجاز و اختصار فی البرهان المنطقی، 2 رسالة فی عمل السمت علی کرة 3 رسالة فی الاخلاق 4 رسالة فی الفاظ سقراط 5 رسالة فی اسماء المعمّات.