چکیده :
اهمیت بررسی نجاتبخشی در ادیان، به دلیل افزایش گرایش بشر معاصر به پدیده دین است. یکی از علل اصلی این گرایش، ارائه تصویری امیدبخش و نورانی از آینده بشر، توسط ادیان آسمانی است.
محور اصلی بحث در مقاله حاضر، ظهور منجی آخر الزمان است که در متون کهن زرتشتی از آن به سوشیانس، یعنی سود دهنده و خیر خواه، تعبیر می شود. این برگزیده الهی، زمانی که جهان آکنده از تباهیها شود، در بخش مرکزی زمین ظهور خواهد کرد. سوشیانس از فرزندان زرتشت است که نطفه اش به شیوه معجزه آسایی در دریاچه نگهداری می شود و مادر او دوشیزه ای است از نژاد زرتشت پیامبر. این شخصیت الهی درصفات و ویژگیها شباهت خاصی به زرتشت پیامبر خواهد داشت.
در پایان مقاله به شباهتهایی اشاره شده است که در متون دینی اسلام و زرتشت، میان حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف » و سوشیانس وجود دارد.
کلید واژه ها: ادیان، اسلام، زرتشت، منجی آخر الزمان، مهدی، سوشیانس.
دل بستن به جهانی روشن و نورانی و خالی از هرگونه ظلم و ستم، تشکیل اجتماعی که معیارهای معنوی و انسانی بر آن حاکم باشد و رسیدن به جامعه ای که در آن ستمگری وستمدیدگی و زور و زورمداری بر مردم و سرنوشت آنان معنا و مفهومی نداشته باشد، در پس این جهان پر هرج و مرج و آکنده از ظلم و استثمار، از آمال و آرزوهای دیرینه انسان بوده و هست.
اندیشه جامعه آرمانی در آثار اندیشمندان و فلاسفه بزرگ نیز مشهود است. از زمانی که افلاطون مدینه فاضله را پایه گذاری کرد، تا قرنها بعد که مساله مسیانیسم، (اصل اعتقاد جامعه به موعود و اینکه هر جامعه ای در نهاد خویش، این اعتقاد را به عنوان عکس العمل طبیعی و فطری دارد.)
(1) مطرح گردید، جلوه های گوناگون اعتقاد به مساله نجاتبخشی و ظهور منجی در دوره پایانی زندگی بشر، نزد متفکران نمودار گشت.
اندیشه نجاتبخشی و ظهور نجات دهنده ای که در دوره پایانی این جهان، نظامی منطبق با قانونهای الهی برقرار سازد، در ادیان وجود داشته است و نه تنها جنبه خیالی ندارد، بلکه وجه مشترک همه ادیان الهی است و به تصریح ادیان، تحقق این نظام، ثمره کوشش برگزیدگان خدا و مردان حقی است که به زندگی بشر سرگشته و وامانده، رنگی نو می بخشند.
در دین مبین اسلام تصریح شده است که آینده از آن مستضفان است و به عقیده شیعیان، حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف » برای استقرار جهانی آراسته به همه فضایل و عاری از هرگونه زشتی و پلیدی پیکار می کند تا به وعده الهی تحقق عینی بخشد که جاء الحق و ذهق الباطل.
(2) در آیین زرتشت نیز سوشیانسها رسالت تحقق بخشی عدالت در جهان آینده را برعهده دارند; زرتشت، نوید آمدن منجی در دوره پایانی جهان را داده است. دین زرتشت یکی از ادیان الهی است. قرآن کریم و نیز فرموده های پیامبراکرم «صلی الله علیه وآله » مؤید این مطلب است. در آیه شریفه ان الذین آمنوا و الذین هادوا و الصابئین و النصاری و المجوس و الذین اشرکوا ان الله یفصل بینهم یوم القیامة
(3) ; منظور از مجوس زرتشتیان می باشند; خداوند تکلیف ایمان آورندگان و پیروان را از کسانی که مشرک هستند، جدا می داند.
پیامبر اکرم «صلی الله علیه وآله » نیز زرتشت (مجوس)را اهل کتاب دانسته و فرموده اند: «ایشان پیامبری داشتند که او را کشتند و کتابی نیز داشتند که آن را سوزاندند.»
(4) «پورداوود» زنده کننده زبانهای ایران باستان که کتاب یشت ها را نیز به رشته تحریر درآورده در مقدمه گاتها و سروده های زرتشت آورده است:
تحقیقا نمی دانیم محل ولادت و زمان زندگی زرتشت کجا و کی بوده است؟ برای اینکه، زرتشت متعلق به زمان بسیار قدیم است که دست تاریخ به آستان بلند آن نمی رسد.
(5) درباره عصر زرتشت، اختلاف آرا و روایات تاریخی بسیار زیاد است بطوری که اقوال بین سال 600 تا 6000 قبل از میلاد مسیح در نوسان است.
موافق روایات عامیانه زرتشتیان، زرتشت در حدود 660 ق.م به دنیا آمد و در سال 583 ق.م در سن هفتاد سالگی بهنگام هجوم لشگر «ارجاسب تورانی » در آتشکده بلخ کشته شد.
(6) در میان کتب زرتشتیان، گاتها یا سروده های زرتشت، قدیمی ترین و معتبرترین آنهاست و بعد از آن، اوستا شامل دستورها و فرمانهای زندگی است. کتاب بندهش که در قرن سوم هجری نوشته شده، در مورد مساله «منجی »، نظریه هایی چون نظریات شیعه دارد، در حالی که در اوستا این موارد به چشم نمی خورد.
بعد از گسترش اسلام در ایران، گروهی به دین زرتشت باقی ماندند که عده ای از آنان به هندوستان مهاجرت کردند و عده ای دیگر تحت حکومت اسلامی ماندند و جزیه پرداختند. بمرور زمان آداب و رسوم و خط و زبان اوستا به سبب دشواری رو به فراموشی گذاشت تا جایی که فقط چند نفر به راز و رمز و خط اوستا آگاهی داشتند. با اوج هضت خاورشناسی، «انکتیل دو پرون »
(7) فرانسوی به هند رفت و با زحمت فراوان و خط اوستا و پهلوی را آموخت; حدود دویست سال پیش، او نخستین ترجمه اوستا را در سه جلد بزرگ به زبان فرانسه نوشت و از آن پس زرتشتیان هم شروع به تحقیق کردند.
(8) اوستا شامل دو بخش اوستای گاهانی و اوستای جدید می باشد; لذا تحقیق پیرامون منجی در دین زرتشت از هر دو بخش اوستا و نیز دیگر کتب معتبر زرتشتیان انجام شده است.
مسلم این است که اعتقاد به ظهور نجات بخش در دین زرتشت وجود دارد; نجات دهنده از خاندان نبوت و از فرزندان زرتشت است و اصولا شخصیتی الهی و آسمانی دارد و در صفات و ویژگیها به پیامبر و دین آور آغازین شبیه و جامع همه خصوصیات اوست. در اوستا می خوانیم که: «فروهرهای نیک توانای پرهیزگاران را که 99999 تای آنها از نطفه زرتشت پاسبانی می کنند، می ستاییم.»
(9) هرمزد، سرور جهان هستی منتظران را به نجات دهنده ای که خواهد فرستاد، چنین نوید می دهد: «کسی که در این راه با دیوان و مردمان، که به نوبه خود با او (زرتشت) مخالفت می کنند، ستیز کرده است; یعنی از آن مردمی است که به او (زرتشت) وفا دارند چنین کسی با دینش (وجدانش) تو را دوست، برادر یا پدر است، اهورامزدا سرور خانه، ما را نجات خواهد داد.»
(10) نام منجی دین زرتشت، سوشیانس یا سوشیانت
(11) است. این واژه در اوستای گاهانی و اوستای جدید، بصورت مفرد و جمع به کار رفته است که سودمند یا رهانندگان آیین خیر یا خیرخواهان جماعت معنی می شود.
« ... از این جهت سوشیانس نامیده خواهد شد (یعنی استوت ارت) زیرا که سراسر جهان مادی را سود دارد.»
(12) آنجا که زرتشت به پیامبری برگزیده می شود و با اهورا مزدا سخن می گوید، آمده است: «ای اهورا! آن راه منش نیک را که به من گفتی[بازنما] آن راه هموار و خوب ساخته شده راستی که روان "سوشیانسها" از آن به سوی پاداشی که به نیک اندیشان نوید داده شد، (پاداشی که بخشش توست) خواهند خرامید.»
(13) سوشیانس آنجا که بصورت مفرد به کار رفته است، نامی است برای آخرین آفریده خداوند، آفریده ای از تبار نیکان و پرهیزگاران که فروهرش ستودنی است
(14) سوشیانس بصورت مفرد در واقع نام دیگر استوت ارت می باشد.
(15) اما سوشیانس در کاربرد جمع خود در اوستا به معنی نجات دهندگان، بیانگر نقش سوشیانسها در بازسازی جهان آینده است، آنان همان وظیفه ای را به عهده دارند که زرتشت داشت، آنان از نژاد زرتشت پیامبر و از نطفه اویند. این سوشیانسها عبارتند از: هوشیدر، هوشیدرماه و سوشیانس که از نطفه زرتشت هستند.
بنابراین سوشیانس به معنای خاص، کسی است که در پایان جهان ظهور خواهد کرد.
و آن که سوشیانس پیروزگر نام خواهد داشت و استوت ارت نیز نامیده خواهد شد، در بخش مرکزی زمین یعنی خونیره سوشیانس خواهد بود.
(16) زرتشتیان قائل به ظهور سه منجی هستند که هریک به فاصله هزار سال از دیگری ظهور خواهند کرد که به ترتیب عبارتند از: «هوشیدر»، به معنی پروراننده قانون، و «هوشیدرماه » به معنی پروراننده نماز و نیایش، و «استوت ارت » آخرین منجی، که با آمدن او جهان نو می شود و رستاخیز می گردد و مردگان زنده می شوند و زندگان نیز عمری همیشگی خواهند داشت. چگونگی زاده شدن آنان به این نحو است که سه نطفه از زرتشت در آب دریاچه کیانسه یا هامون وجود دارد که تعدادی فروهر از آنها نگهبانی می کنند. زمان تولد هریک که فرا رسد، دوشیزه ای پانزده ساله برای شستن سر، به آب کیانسه وارد شود و آبستن گردد. سی سال به پایان هزاره چهارم، یعنی هزاره زرتشت پیامبر، دختری «نامی پد» نام در آب شستشو کند و به هوشیدر آبستن شود. سی سال پیش از پایان هزاره پنجم دختری «وه پد» نام در آب شستشو می کند و هوشیدر ماه از او زاده شود. و بالاخره سی سال به پایان هزاره ششم دختری «گواگ پد» نام در آب دریاچه شستشو می کند و به سوشیانس، آخرین موعود زرتشتی، آبستن می شود. این سه دختر پانزده سال کامل دارند که باردار می شوند و پیش و پس از آبستنی تا هنگام تولد فرزندشان با کسی همبستر نشده اند و در زمان بارداری، کسی جز خودشان از بارداری آنان آگاه نیست.
(17) بارداری مادر سوشیانس شباهت زیادی به بارداری مادر حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف » دارد. مادر حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف » نیز دارای بارداری پنهان بود و آثار حمل در او آشکار نبود. زمینه سازان قیام منجی
ظهور بهرام ورجاوند و پشیوتن در دین زرتشت بعنوان زمینه سازان قیام منجی مطرح گردیده است و درست شبیه قیام خراسانی و قیام معروف یمانی قبل از ظهور حضرت حجت «عجل الله تعالی فرجه الشریف » می باشد. این دو تن، زمینه را برای آمدن "هوشیدر" آماده می کنند و نابسامانیها و آشوبهایی را که آرامش و آسایش را بر هم زده است، فرو می نشانند. خروج بهرام، مژده پایان شب سیاه و طلوع سپیده امید گروندگان راستکار و درست پیمانی است که سالها سرزنش بیدینان را تحمل کرده اند. او خواهد آمد تا دین زرتشت را سامان دهد.
(18) پشیوتن نیز یکی از بیمرگان جاودانه است که برای استحکام دین زرتشت قیام می کند. قیام پشیوتن، آخرین قیام نیکمردانه ای است که اندکی پیش از هزاره هوشیدر رخ می دهد و هدف او بازسازی دین و برپاداشتن آیینهای دینی و گسترش آموزشهای آن است.
(19) وضعیت جهان در پایان هر یک از هزاره ها
جهان در پایان هریک از هزاره ها جهانی است آکنده از تباهیها و پریشانیها; جهان خرابی که در آن، همه کس و همه چیز راه نابودی می پیماید; بی سامانی، سیه روزی، نابرابری، نامردمی و... گلوی همه را می فشارد و اینهمه گسیختگی و نابسامانی از نشانه های ظهور آنان است; آنان که ظهورشان تسکین دهنده دردهای بشر است. جهان قبل از ظهور منجی به گونه ای است که مردم به موبدان و بزرگان اعتماد نمی کنند; درحالی که گفتار گناهکاران و فسوسگران و شریران را باارزش می دانند و گواهی نادرست و نسبتهای ناروا در حق دیگران، حتی هرمزد رواج دارد.
(20) پدیده های مختلف واژگون می شوند و جریان طبیعی خود را از دست می دهند. ابر که همیشه منشا برف و باران است، خاصیت ذاتی خویش را ندارد، بر فراز آسمان ظاهر می شود، اما نمی بارد. گاو و گوسفند و اسب و دیگر چهارپایان ناتوان و کوچکتر می شوند، کمتر می زایند و کمتر شیر می دهند.
(21) آخر الزمان
با آمدن سوشیانس یا استوت ارت، که علایم ظهورش شباهت بسیاری به علایم ظهور حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف » در نزد شیعیان دارد، جهان به تکامل خود می رسد و حالتی مانند از قوه به فعل رسیدن پیدا می کند. جهانی که پس از ظهور آخرین نجاتبخش ساخته می شود، با جهان آغازین، یعنی آنگاه که از اهریمن و یارانش خبری نبود، همانند است; در این جهان، همه چیز بر مبنای دین است و در زیر قدرت کامل هرمزد(خداوند) اداره می شود. این جهان به مدد تلاشهای نیکمردان آراسته خواهد شد و البته از خونریزی نیز خالی نخواهد بود، چه حق در سایه شمشیر حق، استوار می گردد و دروغ و خیانت و معیوبی از جهان برمی خیزد.
(22) سوشیانس که غالبا به صفت پیروزمند ستوده شده، گرزی دارد که فریدون دلیر داشت و با آن بر ضحاک پیروز شد;با همین گرز به نبرد با دروغ و کژی و مظاهر آن برمی خیزد و ناراستی را از جهان می راند.
(23) «فر کیانی به سوشیانس پیروزمند و به سایر دوستانش تعلق خواهد داشت... که از پرتو ظهور آنان، رستاخیز و جهان مینوی جاودانی روی خواهد نمود.»
(24) بنا بر آنچه در اوستا مطرح گردیده است، تفاوتی میان آخر الزمان و وقوع رستاخیز وجود ندارد; با آمدن سوشیانس، بهشت تحقق خواهد یافت و اهریمن و بدی نابود خواهد شد. اوصاف سوشیانس در اوستا
بطور کلی دو گروه برای زرتشتیان مقدس هستند; گروه اول هوشیدرها یا دانایان، گروه دوم سوشیانسها یا خیرخواهان جماعت:
(25) [فری] که از آن «اهورامزدا»ست و «اهورامزدا» از پرتو آن، آفریدگان را پدید آورد، بسیار خوب و زیبا و دلکش و درخشان و کارآمد است...
(26) در اینجا مقصود از آفریدگان، سوشیانسها هستند.
سوشیانسها از خاندان زرتشت هستند و مادرشان هم از نژاد زرتشت می باشد. مادر سوشیانس یا استوت ارت «گواگ پد» نام دارد یعنی پیروز بر همه چیز، زیرا کسی را به دنیا می آورد که بر همه چیز پیروز خواهد شد.
(27) سوشیانسها دارای صفت «اشو» یعنی پرهیزکار و با تقوا هستند. آنان خردمندترین مردم می باشند و به پاکی و بی آلایشی توصیف شده اند.
(28) او «استوت ارت » با چشم خرد به همه آفریدگان بنگرد، همه آفریدگان را ببیند، حتی دژ چهر است، او همه جهان مادی را با چشم نیکبختی(رحم) و بخشایش ببیند و نگریستنش جهان را نیستی ناپذیر کند.
(29) محل ظهور منجی
متون دینی زرتشتی، سطح زمین را به هفت بخش تقسیم می کند و هر بخش را یک اقلیم یا کشور می شمارد، خونیره یعنی بخش مرکزی کره زمین، بتنهایی برابر شش کشور دیگر است. سوشیانس در خونیره آفریده می شود و در همین مکان است که ظهور می کند و اهریمن را نابود می کند و رستاخیز را برپا می دارد.
(30) «فروهر پاک استوت ارت را که سوشیانس سرزمین خونیره است، می ستاییم.»
(31) استوت ارت در بخش مرکزی زمین یعنی خونیره حکومت خواهد کرد و شش تن از یاران او، هریک بر یکی از شش کشور دیگر زمین، سوشیانس خواهند بود همگی تحت فرمان استوت ارت قرار می گیرند و بدین ترتیب جهان آرمانی شکل می گیرد.
بنابر اعتقاد شیعیان، حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف » نهضت خود را از کنار خانه خدا آغاز می کند و کعبه در مرکز زمین قرار دارد. ظهور سوشیانس در مرکز زمین، با ظهور حضرت مهدی در مرکز زمین مناسبت خاصی دارد. همزمان با ظهور حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف » جبرئیل امین ندا برمی دارد که: «اینک حجت خدای در کعبه ظهور کرده است، بشتابید و از او پیروی کنید.»
(32) آری آنگاه که جهان در انتظار عدالت و عدالت در انتظار موعود الهی است، او می آید در حالی که انسانها را به فرا رسیدن بامدادی روشن و روزی امید بخش مطمئن می سازد.
منابع :
انتظار بذرانقلاب: حسین تاجری، انتشارات بدر، 1358
اوستا (مینوی آیین زرتشت): جلیل دوستخواه، گزارش ابراهیم پورداوود، تهران، مروارید، 1343
بندهش متنی به زبان پارسی میانه (پهلوی ساسانی): تصحیح و ترجمه رقیه بهزادی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1368
«زندگینامه انکتیل دوپرون »: مسعود رجب نیا، مجله گزارش ماهانه فروهر، سال هشتم، شماره 6
صد در نثر و صد در بندهش: نوشیروان دارابار بهمن، بمبئی، 1909 م
گاتها و سروده ها: ابراهیم پورداوود، انجمن ایران شناسی، 1336
مزدیسنا و ادب پارسی: دکتر محمد معین، تهران، دانشگاه تهران، 1353، چاپ دوم
منتخب الاثر فی لااسلام الثانی عشر(ع): لطف الله الصافی الگلپایگانی، مرکز نشر قم
وسائل الشیعه: محمد بن حسن حر عاملی، تهران، بی تا، ج 11
ینابیع المودة: سلیمان الحسینی البلخی القندوزی، تهران، 1302
پی نوشتها:
1) ر.ک: انتظار بذر انقلاب، حسین تاجری، ص 34
2) اسراء، 81 ; رسول اکرم(ص) فرمودند: و خدای را تبارک و تعالی خلیفه ای است که در آخر الزمان ظهور می کند. در حالی که زمین از ستم و جور پر شده است، آن را از عدل و قسط پر می کند، اگرچه یک روز بیشتر از دنیا نمانده باشد. (ینابیع الموده، سلیمان الحسینی القندوزی، ص 410)
3) حج، 17
4) وسائل الشیعه، محمد بن حسن حر عاملی، تهران، ج 11، باب 49 (کتاب الجهاد)، ص 96
5) گاتها و سرودها، ابراهیم پورداوود، مقدمه، ص 1
6) مزدیسنا و ادب پارسی، دکتر محمد معین، ص 25
7) Anqnetil Duperron
8) زندیگنامه انکتیل دوپرون »، مسعود رجب نیا، ماهنامه فروهر، سال 8، شماره 6، ص 22
9) اوستا، فروردین یشت، بند 62
10) اوستا، یسن 45، بند 11
11) Sosyant
12) اوستا ، فروردین یشت، بند 129
13) گاتها، یسناهات، 34، بند 13
14) فروهر یکی از پنج نیروی موجود در آدمی است که پیش از همه چیز در روز اول به وسیله هرمز آفریده شد.(اوستا، فروردین یشت، بند 74
15) اوستا، فروردین یشت، بند 62
16) همان منبع، بند 128-129
17) صد در نثر و صد در بندهش، نوشیروان دارابار بهمن،ص 35
18) بندهش متنی به زبان پارسی میانه، تصحیح و ترجمه رقیه بهزادی، ص 181
19) اوستا، زند بهمن یسن ، فصل 9، بند 9-12
20) همان منبع، فصل 4، بند 37-38
21) همان منبع، بند 47-49
22) اوستا، زامیاد یشت، بند 10-11
23) همان منبع، بند 92
24) همان منبع، بند 89
25) همان منبع، بند 10
26) همان منبع، بند11-12
27) همان منبع، بندهای 110 و 117 و 128
28) اوستا، یسنای 13، بند 3
29) همان منبع ، زامیادیشت، بند 94
30) بندهش، ص 61-62 ; مقاله بهار در نشریه بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول، ش 1; تعلیقات تفضلی بر مینوی خرد، ص 112
31) اوستا، فروردین یشت، بند 128
32) منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر(ع)، لطف الله الصافی(الگلپایگانی)، ص 448، ح 7
