گفتگو راهی به سوی حقیقت ؛ معرفی کتاب حوار الحقیقه

گفتگو میان تمدن ها، ادیان و فرهنگ های مختلف، امری جدید نیست و از دیرباز مصلحان و صاحبان اندیشه و فکر آن را به عنوان روشی تاثیرگذار به کار می گرفته اند، چنان که پیامبران الهی را می توان از پیشگامان استفاده از این روش به شمار آورد.

در عصر کنونی، با توجه به فراگیر شدن وسایل ارتباط جمعی و گسترش نظریه جهانی سازی، به کارگیری صحیح این شیوه، از دغدغه هایی است که فکر اندیشمندان مصلح را به خود مشغول کرده است.

کتاب حوارالحقیقه(1) که در پایان سال گذشته توسط معاونت پژوهش مرکز جهانی علوم اسلامی منتشر شد، نظریه گفتگو را از زاویه ای نو (گفتمان دینی فرهنگی) همراه با مباحثی همچون نظریه های رایج درباره گفتمان، ضرورت، شروط و ابزارهای گفتگو مطرح کرده و از شواهد تاریخی درباره گفتگو و آسیب هایی که فضای گفتمان را تهدید می کند، سخن به میان آورده است.

نویسنده ابتدا دو تعریف جداگانه از گفتگو (حوار) ارائه داده است که براساس آن یک بار گفتگو به معنی تبادل نظر، اطلاع رسانی و اطلاع یابی از معارف جهت نزدیکتر شدن به یکدیگر ارزیابی و بار دیگر به معنی تبلیغ و رساندن معارف حقانی به طرف مقابل و رفع شبهات و پاسخ به پرسش های او با هدف رسیدن به حقیقت تلقی شده است. از نظر نویسنده این روش به شیوه پیامبران و فرستادگان الهی نزدیکتر است. وی با بیان این نکته که گفتگو (حوار) پایان دهنده نزاع های فرقه ای و تعصب آمیز است و در صورت اجرای صحیح باعث کشف حقیقت می گردد، وقوع گفتگو (حوار) را ضروری دانسته و شرایط آن را چنین برشمرده است:

1. وجود شخصیت های علمی و طالب حق که علاوه بر برخورداری از اطلاعات گسترده درباره آئین خود و طرف مقابل و برخورداری از نزاهت معنوی، از نزاع های تعصب آمیز و جاهلی و فرقه ای پرهیز نمایند.

2. گفتگو با تمام ادیان و فرهنگ ها.

3. آماده سازی گروه های علمی و منصف که گفتگو (حوار) را به صورتِ فرهنگ فراگیر گسترش دهند.

نویسنده وسایلِ رایجِ تبلیغات (مانند کتاب، نشریات علمی، رادیو و تلویزیون، اینترنت و سینما)، سمینارها و همایش های علمی، سفرهای پژوهشی و تماس های مستقیم، اجرای مطالعات مشترک بین گروه ها و ملل مختلف، خاورشناسی و باخترشناسی و سرانجام مناظره های علمی را از جمله ابزارهای اجرای گفتمان مفید و صحیح برشمرده و برای هر یک مثال هایی ذکر کرده است.

مؤلف در ادامه، موضوع و محل گفتگوی بین فرهنگ ها و ادیان را دو عنصر اساسی اصول اعتقادات (تئولوژی) و ایدئولوژی دانسته و درباره موضوعات جزئی هر کدام توضیحاتی داده و با توجه به وجود نقاط مشترک قابل توجه در میان اصول و اعتقادات ادیان الهی، دستیابی به یک گفتمان مثبت را با دستاوردهای ارزشمند، قابل دسترسی می داند. وی همچنین نسبت به آسیب ها و خطرات احتمالی موجود در یک گفتمان هشدار داده و آنها را به علت نقصان عقل بشری، تأثیرپذیری گفتگو (حوار) از آلودگی های سیاسی و اقتصادی، تاثیرگذاری تعصبات فرقه ای و هواهای نفسانی بر گفتگو، فقدان شخصیت های توان مند و قابل اعتماد و سرانجام وجود فرهنگ های بی دینی در جوامع بشری، برشمرده است.

در ادامه، نویسنده به بررسی شاخص ها، نقطه قوت یا علت ضعف یک فرهنگ و تمدن پرداخته و عواملی مانند شمول پذیری یا قابلیت شمول پذیری و علمی بودن موضوعات را مبنای قوت یک فرهنگ یا تمدن دانسته است.

در فصل ششم کتاب، نویسنده شواهد تاریخی دینی گفتگو در میان پیامبران الهی و امت های پیشین را برشمرده است. وی با استناد به آیات قرآن کریم، آزادی انتخاب، اندیشه و مساوات در حقوق طرفین گفتگو را مبنای حوار دانسته و عناوین برخی از گفتگوهای پیامبر اکرم (ص)، امامان معصوم (ع) و علمای اسلام را با مخالفان آورده است. نویسنده برای گفتگو آداب و اخلاقی قایل است که آنها را در شش مورد توضیح داده است: حسن برخورد با طرف مقابل، دوری از پیش داوری در حکم، خودداری از تحریک طرف مقابل، عدم استفاده از ابزار منفی و غیراخلاقی، امتناع ننمودن از گفتگو به سبب داشتن افکار باطل، تسامح و رواداری