پیشینه و چشم انداز آینده

فصلنامه علمی ترویجی مشکوة

دلایل شکل گیری و هدف اساسی نشریه

فصلنامه علمی ترویجی مشکوة به صاحب امتیازی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی از سال 1361 به منظور نشر علوم اسلامی و معارف اهل بیت علیهم السلام و ارتقای سطح فرهنگی علمی جامعه منتشر می شود. بنیاد به عنوان مرکزی علمی تحقیقی با داشتن محققان و مترجمان توانمند در گروههای مختلف پژوهشی، برای نیل به اهداف مصوَّب در اساسنامه خود و بازتاب گوشه ای از دستاوردهای علمی گروهها، همچنین ارتباط فرهنگی با دیگر مؤسسات پژوهشی، نیازمند انتشار مجله ای بود که این اهداف را پاسخگو باشد.

وجه تسمیه و تاریخچه مجله

نام مشکوة از آیه 35 سوره نور اللّه نور السموات والارض مثل نوره کمشکوة اقتباس شده و به معنای «چراغدان» است. انتشار مجله از سال 1361 با مدیر مسئولی علاءالدین حجازی آغاز شده، تا 1365 ادامه می یابد. سپس آیة اللّه محمّد واعظ زاده خراسانی از سال (77-1365) به مدت دوازده سال مدیر مسئولی مجله را به عهده می گیرد. حیات علمی فصلنامه از سال 1378 به بعد با مدیر مسئولی دکتر محمّد مهدی رکنی یزدی همچنان ادامه دارد.

رتبه علمی و گرایش فصلنامه

مشکوة در سال 1374 از سوی کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور به رتبه «علمی ترویجی» نایل آمده است. نظر به مصوبات این کمیسیون مبنی بر تخصصی و محدود شدن دامنه فعالیت مجله های علمی این فصلنامه از بهار 1381 دو گرایش «قرآن و حدیث» و «تاریخ و فرهنگ اسلامی» را برگزیده است و از آثار پژوهشی فرهیختگان تنها در این دو گرایش مقاله می پذیرد. صاحبان مقاله از دانش آموختگان حوزه و دانشگاه می توانند با ارسال و چاپ مقاله در مشکوة از امتیاز رتبه علمی آن استفاده نمایند.

ویژگیهای ساختاری نشریه

مشکوة زیر نظر هیأت تحریریه ای متشکل از مدیر مسئول، رئیس هیأت مدیره و مدیر عامل بنیاد پژوهشهای اسلامی و چهار تن از اساتید حوزه و دانشگاه خارج از بنیاد اداره می شود. انتخاب اعضای هیأت تحریریه و یا هرگونه تغییری در ترکیب اعضا با پیشنهاد مدیر مسئول و تصویب هیأت مدیر بنیاد می باشد.

مشکوة به صورت فصلنامه با حدود یکصد و پنجاه صفحه در قطع وزیری و جلد رنگی منتشر می شود. زبان اصلی مجله فارسی است و چکیده مقالات به انگلیسی در پایان می آید. طلاب، دانشجویان و پژوهشگران حوزه علوم انسانی مخاطبان اصلی مجله هستند.

مشکوة ناشر آرای محققان بنیاد پژوهشهای اسلامی و دیگر نویسندگانی است که اندیشه ها و آثار آنان با گرایش مجله همسویی داشته و بر طبق موازین علمی نگارش یافته باشد. نظر به ارتقای روابط علمی با مراکز تحقیقاتی، حداقل نیمی از مقاله های هر شماره مشکوة از سوی دیگر مراکز پژوهشی تأمین می شود. بیشترین حجم مجله را مقاله های تألیفی تشکیل می دهد و درصد مقالات ترجمه شده اندک است.

شمارگان مجله در حال حاضر 1500 نسخه است و هزینه چاپ و انتشار آن از جمله حق الزحمه نگارش، ارزیابی و ویرایش مقاله ها جزئی از کل هزینه های بنیاد است که از محل درآمد آستان قدس رضوی، پس از تصویب هیأت مدیره تأمین می شود.

ویژگیهای محتوایی فصلنامه

چنان که معلوم شد، مجله مشکوة ترجمان گوشه ای از فعالیتهای تحقیقی گروههای مختلف بنیاد پژوهشهای اسلامی و دیگر مجامع علمی است. دامنه فعالیت این نشریه تا قبل از سال 1381 که تنها به دو گرایش «قرآن و حدیث» و «تاریخ و فرهنگ اسلامی» ملزم گردید گسترده بود و شامل اکثر مباحث علوم اسلامی می شد. چنان که این مطلب در فهرست موضوعی مقالات هفتاد شماره مشکوة که در شماره هفتاد بهار 1380 آمده، مشهود است. در این فهرست بیش از هفتصد مقاله در زمینه های مختلف علوم اسلامی در 24 عنوان مرتب شده است.

موضوعاتی همچون:

قرآن و پژوهشهای قرآنی و حدیثی؛ کلام و مباحث اعتقادی؛ سیره و زندگی علمی چهارده معصوم علیهم السلام به ویژه امام رضا علیه السلام ؛ اخلاق، علوم تربیتی و روان شناسی؛ فقه و مباحث حقوقی؛ تاریخ و تمدن اسلامی؛ شرح حال و آرای اندیشمندان؛ کشورهای اسلامی و تأثیر اسلام و مسلمانان در جهان؛ علوم اجتماعی (سیاست، جامعه شناسی و اقتصاد)؛ معرفی کتابخانه ها و مراکز علمی پژوهشی؛ کتاب شناسی و نقد و معرفی کتاب.

همچنین مشکوة چندین ویژه نامه به مناسبتهای گوناگون بدین ترتیب منتشر کرده است:

ویژه رحلت امام خمینی قدس سره ، شماره 23 و 24 تابستان و پاییز 1368؛ ویژه کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی، شماره 47 تابستان 1374؛ ویژه یکصدمین سال تولد امام خمینی قدس سره ، شماره 62-65 سال 1378؛ ویژه امام علی علیه السلام ، شماره 68 و 69 پاییز و زمستان 1379؛ ویژه امام رضا علیه السلام ، شماره 72 و 73 پاییز و زمستان 1380؛ ویژه امام حسین علیه السلام ، شماره 76 و 77 پاییز و زمستان 1381.

مشکوة از ابتدا تا بهار 1384 بیش از نهصد مقاله در حوزه علوم اسلامی در 85 شماره منتشر کرده است. چنان که اشاره شد از سال 1381 دامنه فعالیت نشریه تنها در دو گرایش «قرآن و حدیث» و «تاریخ و فرهنگ اسلامی» متمرکز شد. طبیعی است مقالات از این پس تنها با این دو گرایش پذیرفته و چاپ شوند. دفتر مجله برای اطلاع رسانی و استفاده بهینه پژوهشگران از مقاله های مشکوة، بر آن است تا در آینده نزدیک به مناسبت یکصدمین شماره مجله، فهرست موضوعی مقاله های یکصد شماره را به تفصیل یکجا بیاورد. امید است جامعه کتابخوان را مفید باشد.

دستاوردها و راهبردها

مجله مشکوة نظر به اینکه ارگان بنیاد پژوهشهای اسلامی است، از همان آغاز تأسیس همواره بر اتقان مطالب، مستند بودن و استواری متن در کنار نوآوری مقاله ها تأکید داشته است. پایبندی مجله بر حفظ شأن علمی اش سبب گردید مشکوة از سوی کمیسیون بررسی نشریات در سال 1374 به رتبه علمی ترویجی نایل آید.

کسب این موفقیت روح تازه ای در مشکوة دمید و دست اندرکاران مجله را بر آن داشت تا ضمن حفظ این امتیاز، فصلنامه را به سوی ویژگیهای ساختاری و محتوایی مجلات علمی پژوهشی سوق دهند. از همین رو مجله در تاریخ 18/9/1381 از کمیسیون بررسی نشریات، تقاضای علمی پژوهشی نموده است. مشکوة امیدوار است با رعایت ضوابط مجلات پژوهشی و همکاری کمیسیون محترم، هر چه زودتر به این مهم نیز نایل شود.

راهبردهای کلی مجله

1 بدون تردید، سیاست کلی مجله مشکوة همواره بر آن بوده است تا ضمن کسب مدارج علمی و مقبولیت در مجامع دانشگاهی، از اهداف اساسنامه ای بنیاد پژوهشهای اسلامی و فراتر از آن، منویات و رسالت فرهنگی آستان مقدس رضوی دور نماند. جمع بین این دو گر چه دشوار است، ولی با همت و پشتکار دست اندرکاران فصلنامه و همکاری کمیسیون بررسی نشریات علمی دست یافتنی است.

2 نوآوری و روزآمدن کردن مقاله ها در همان گرایش مجله با عنایت به نیازهای علمی فرهنگی امروز جامعه اسلامی با هدف گسترش قلمرو مخاطبان و پاسخگویی به ظرفیتهای موجود در میان پژوهشگران بنیاد و دیگر محققان و نهادهای پژوهشی و بسط این ظرفیتها. مطمئن هستیم آنچه تاکنون در مشکوة عرضه شده، بخشی از توان علمی محققان بنیاد و دیگر صاحبان قلم بوده است.

همچنین نگرش و رویکرد فعال و سازمان یافته در فراخوانی مقاله ها تا حد سفارش برای پژوهشهای مناسب با خط مشی مجله، به گونه ای که علاوه بر تأمین رشد کیفی فصلنامه، امکان گزینش دقیق مقاله از میان انبوه مقاله ها فراهم باشد.

3 ایجاد فضای مساعد برای افزایش تعامل و تبادل علمی با دیگر مراکز پژوهشی و دانشگاهی، همچنین تأکید بر مقاله های تألیفی و پژوهشهای گروهی که از سویی استواری تحقیق و تقویت روحیه مشارکت جمعی و از دیگر سو منع کارهای موازی را به همراه خواهد داشت.

4 تأکید بر ظاهری آراسته و چشم نواز به لحاظ (قطع، حروفچینی، طراحی جلد و صفحه آرایی) متناسب با ضرورتهای کنونی و هماهنگ با محتوا و نوع مخاطبان، از دیگر دغدغه های مشکوة بوده است. بدون تردید متانت و آراستگی ظاهری نشریات بدور از هرگونه ظاهرسازی، بیننده را به سوی خود کشانده و به مطالعه کردن تشویق می نماید. علاوه بر آن ویژگیهای ساختاری و محتوایی هر مجله برای ارتباط بیشتر با خوانندگان و بهره مندی از دیدگاههای سازنده آنان و نیز توسعه گستره توزیع و بازاریابی، در عصر حاضر جایگاهی ویژه دارد که کم توجهی به آن موجب حذف از گردونه رقابت خواهد شد.

قدردانی و دعوت به همکاری بیشتر

دست اندرکاران مجله مشکوة به تمامی کسانی که تاکنون به نحوی با مجله همکاری داشته اند دست مریزاد می گوید. به ویژه همت بلند پژوهشگرانی که حاصل اندیشه و دستاورد قلم خویش را بی شائبه به مجله تقدیم کرده اند می ستاید. بدون تردید ماندگاری و پویایی مشکوة همیشه مدیون اهتمام و دریغ نورزیدن صاحبان قلم بوده است.

فصلنامه مشکوة در پایان برای بالندگی و طراوت بیشتر، از آثار وزین صاحبان خرد و اندیشه در دو گرایش یاد شده مجله استقبال می کند. همچنین از خانواده بزرگ مطبوعات به ویژه نشریاتی که گرایش نزدیک و هم سو دارند می خواهد برای نوآوری و تولید علم، اطلاع رسانی بهینه و جلوگیری از کارهای موازی و صرف هزینه، ارتباط صمیمانه تری با هم داشته باشند ان شاءاللّه .