1 ـ برای حفظ قرآن، روش های گوناگونی بیان و تبیین شده که هر کدام در جای خود، دارای ویژگی هایی است و هر کس نیز امکان دارد بر اساس استعداد، ذوق و سلیقه، شرایط شخصی و تجربه عملی خویش، دارای روش ویژه ای در حفظ قرآن باشد. روش پیشنهادی ما در حفظ قرآن، بر مبنای حفظ «تفکیکی» آیات، صفحات، سوره ها و جزءهای قرآن و سپس بر مبنای حفظِ «ترکیبی» و تکرار آنها بر اساس قسمت های «سه» تایی - «سه» تایی است.
این روش بدین گونه است که باید هر صفحه از قرآن را، سه آیه ـ سه آیه، و هر سوره را، سه صفحه - سه صفحه، و هر جزء را، سه سوره ـ سه سوره تقسیم کنید. مثلاً اگر یک صفحه از قرآن، مانند صفحه 573 ـ قرآن هایی که با رسم الخط «عثمان طه» است ـ دارای 15 آیه؛ یعنی آیه 14 تا 28 سوره «جن» است، باید به پنج قسمت «3 آیه ای» تقسیم نمایید و چنان چه یک سوره از قرآن؛ مانند سوره «یس» دارای حدود 6 صفحه است، باید به دو قسمت «سه صفحه ای» تقسیم نمایید و در صورتی که یک جزء از قرآن، مانند جزء «بیست و هشتم» دارای 9 سوره است، باید به سه قسمت «3 سوره» ای تقسیم نمایید.
سپس باید آیه های هر قسمت را، یک بار به صورت «جدا - جدا» و «یک آیه - یک آیه» و با «تفکیک» از آیات قبلی و بعدی شان حفظ کنید ؛ تا آیات الهی به صورت «تک به تک» و «جزء به جزء» به حافظه تان سپرده شوند. بار دیگر آن ها را به صورت مرتبط با آیات قبلی و بعدی شان نیز تکرار و حفظ نمایید؛ تا آیات به صورتِ «مجموعه ای» و «کل به کل» نیز به حافظه تان سپرده شوند.
تشریح عملی این روش بدین گونه است که با صدای آشکار، آیه اول از سوره مورد نظرتان را، به صورت «جدا» و «تفکیکی» بخوانید و تکرار نمایید؛ تا حدی که این آیه را، به طور کامل و صحیح و روان، حفظ نمایید. سپس به سراغ آیه دوم بروید و آن را نیز، به صورت «جدا» و «تفکیکی» بخوانید و تکرار کنید؛ تا حدی که آیه دوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان، حفظ کنید. آن گاه به سراغ آیه سوم بروید و آن را نیز، بدون ارتباط با آیه دوم و چهارم، بخوانید و تکرار نمایید، تا حدی که آیه سوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان، حفظ نمایید.
در پایان نخستین قسمت سه آیه ای، دوباره آیات اول تا سوم را با یکدیگر و پشت سر هم، به صورت «ترکیبی»، بخوانید و تکرار کنید ؛ تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم و به طور کامل و صحیح و روان، حفظ نمایید. علت این امر آن است که اگر آیات را جدا جدا و به صورت «تفکیکی» حفظ کنید، ولی با یکدیگر حفظ ننماید، ممکن است نتوانید آیاتی را که «جدا - جدا» و به صورت «تفکیکی» حفظ کرده اید، بار دیگر به صورت متصل و مرتبط با آیات قبلی و بعدی شان و به ترتیب یکدیگر، از حفظ بخوانید و بازگو کنید یا نزد دیگران ارائه نمایید. این نکته ای مهم است که باید کاملاً آن را رعایت کنید.
اکنون به سراغ آیاتِ دومین قسمتِ سه آیه ای، یعنی آیات چهارم تا ششم، بروید و آنها را، همانند آیات اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید؛ تا حدی که این سه آیه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان، حفظ نمایید. سپس مجموع هر سه آیه چهارم تا ششم را با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید؛ تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم، حفظ کنید. در پایانِ دومین قسمتِ سه آیه ای، دوباره، آیات اول تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی نیز بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش آیه را با هم حفظ کنید.
اینک به سراغ آیات سومین قسمت سه آیه ای، یعنی آیات هفتم تا نهم، بروید و آن ها را، همانند آیات اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید ؛ تا حدی که این سه آیه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. سپس مجموع هر سه آیه هفتم تا نهم را با یکدیگر و پشت سر هم به صورت ترکیبی بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را با هم حفظ نمایید. در پایان سومین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات چهارم تا نهم - نه آیات اول تا نهم (دقت کنید) - را با یکدیگر و پشت سر هم به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید؛ تا حدی که مجموع هر شش آیه را با هم حفظ کنید. حفظ آیات را به همین روش آن قدر ادامه دهید تا این که همه آیاتِ یک صفحه از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیاتِ آن صفحه را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن صفحه را، به صورت مجموعه ای و ترکیبی نیز حفظ کنید.
پس از حفظ کامل و صحیح یک صفحه از قرآن، اینک به سراغ صفحه دوم قرآن بروید و آن را نیز، همانند صفحه اول و به همان صورتِ «تفکیکی» و «ترکیبی» که گفته شد، حفظ کنید. پس از حفظ کامل و صحیح صفحه دوم، به سراغ صفحه سوم بروید و آیات آن صفحه را نیز، همانند صفحه اول و دوم، حفظ نمایید. پس از حفظ کامل و صحیح صفحه سوم، دوباره کل آیات ِ صفحه اول تا سوم را با یکدیگر و پشت سر هم به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید ؛ تا حدی که مجموع هر سه صفحه را، با هم، حفظ نمایید.
اکنون به سراغ آیاتِ دومین قسمتِ سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه چهارم تا ششم، بروید و آن ها را، همانند آیات صفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار کنید ؛ تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات صفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. آن گاه، مجموع هر سه صفحه چهارم تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید ؛ تا حدی که مجموع آیات هر سه صفحه را با هم حفظ کنید.
در پایان دومین قسمتِ سه صفحه ای، دوباره، آیاتِ صفحه اول تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید ؛ تا حدی که مجموع هر شش صفحه را با هم حفظ نمایید.
اینک به سراغ آیاتِ سومین قسمتِ سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه هفتم تا نهم بروید و آن ها را، همانند آیات صفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید ؛ تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات صفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. سپس مجموع آیات هر سه صفحه هفتم تا نهم را، با یکدیگر و پشت سر هم به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید؛ تا حدی که آیات مجموع هر سه صفحه را با هم حفظ کنید. در پایان سومین قسمت سه صفحه ای، دوباره آیات صفحات چهارم تا نهم را - نه آیات صفحات اول تا نهم را - با یکدیگر و پشت سر هم به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید ؛ تا حدی که مجموع هر شش صفحه را، با هم حفظ نمایید. حفظ آیاتِ صفحات را، با همین روش و به صورت سه صفحه - سه صفحه آن قدر ادامه دهید تا آن که آیات همه صفحات یک سوره از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات صفحات آن سوره را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید ؛ تا آیات آن سوره را به صورت مجموعه ای ترکیبی، نیز حفظ کنید.
پس از حفظ کامل، صحیح و روان یک سوره از قرآن، اینک به سراغ سوره های بعدی قرآن بروید و آیات آن سوره ها را نیز، همانند سوره اول و به همان صورت «تفکیکی» و «ترکیبی» که گفته شد بر اساس «سه سوره - سه سوره» حفظ کنید و حفظ سوره ها را آن قدر ادامه دهید، تا این که همه آیات یک جزء از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات آن جزء را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید، تا آیات آن جزء را، به صورت مجموعه ای و ترکیبی، نیز حفظ نمایید.
پس از حفظ کامل، صحیح و روان یک جزء از قرآن، اینک به سراغ جزءهای بعدی قرآن بروید و آیات آن جزءها را نیز، همانند جزء اول و به همان صورت «تفکیکی» و «ترکیبی» که گفته شد بر اساس «سه جزء - سه جزء» حفظ نمایید و حفظ جزءها را آن قدر ادامه دهید تا این که همه آیات سی جزء قرآن را، به طور کامل، صحیح و روان حفظ کنید و با عنایات خدای سبحان و توجهات امام زمان علیه السلام ، «حافظ کل قرآن» شوید.
با توجه به آنچه گفته شد، در صورتی که بخواهید مثلاً صفحه 373 قرآن را که طبق رسم الخط «عثمان طه» دارای 15 آیه است، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:
1. حفظ آیه اول
2. حفظ آیه دوم
3. حفظ آیه سوم
4. حفظ آیه اول تا سوم
5. حفظ آیه چهارم
6. حفظ آیه پنجم
7. حفظ آیه ششم
8. حفظ آیه چهارم تا ششم
9. حفظ آیه اول تا ششم
10. حفظ آیه هفتم
11. حفظ آیه هشتم
12. حفظ آیه نهم
13. حفظ آیه هفتم تا نهم
14. حفظ آیه چهارم تا نهم ـ نه آیه اول تا نهم ـ
15. حفظ آیه دهم
16. حفظ آیه یازدهم
17. حفظ آیه دوازدهم
18. حفظ آیه دهم تا دوازدهم
19. حفظ آیه هفتم تا دوازدهم ـ نه آیه اول تا دوازدهم ـ
20. حفظ آیه سیزدهم
21. حفظ آیه چهاردهم
22. حفظ آیه پانزدهم
23. حفظ آیه سیزدهم تا پانزدهم
24. حفظ آیه دهم تا پانزدهم ـ نه آیه اول تا پانزدهم ـ
اگر بخواهید مثلاً سوره «یس» را که طبق قرآن های با رسم الخط «عثمان طه»، دارای 6 صفحه است، با این روش حفظ کنید، باید به ترتیب زیر عمل نمایید:
1. حفظ صفحه اول
2. حفظ صفحه دوم
3. حفظ صفحه سوم
4. حفظ صفحه اول تا سوم
5. حفظ صفحه چهارم
6. حفظ صفحه پنجم
7. حفظ صفحه ششم
8. حفظ صفحه چهارم تا ششم
9. حفظ صفحه اول تا ششم.
اگر بخواهید مثلاً جزء 28 را که دارای 9 سوره است ؛ با این روش، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:
1. حفظ سوره اول
2. حفظ سوره دوم
3. حفظ سوره سوم
4. حفظ سوره اول تا سوم
5. حفظ سوره چهارم
6. حفظ سوره پنجم
7. حفظ سوره ششم
8. حفظ سوره چهارم تا ششم
9. حفظ سوره اول تا ششم
10. حفظ سوره هفتم
11. حفظ سوره هشتم
12. حفظ سوره نهم
13. حفظ سوره هفتم تا نهم
14. حفظ سوره چهارم تا نهم ـ نه سوره اول تا نهم ـ
برای خودداری از تکرار زیاد و غیر ضروریِ آیات، توجه داشته باشید که دیگر لازم نیست مثلاً مجموع دو آیه اول و دوم، یا دوم و سوم، یا سوم و چهارم، یا چهارم و پنجم، یا پنجم و ششم، یا مجموع سه آیه دوم تا چهارم، یا سوم تا پنجم، یا مجموع چهار آیه اول تا چهارم، یا دوم تا پنجم، یا سوم تا ششم، یا مجموع پنج آیه اول تا پنجم، یا دوم تا ششم را نیز بخوانید و تکرار نمایید تا حفظ کنید.
همچنین لازم نیست مجموع شش صفحه دوم تا هفتم، یا سوم تا هشتم، یا مجموع هفت صفحه سوم تا نهم، یا چهارم تا دهم، یا پنجم تا یازدهم، یا ششم تا دوازدهم را نیز بخوانید و تکرار کنید تا حفظ نمایید ؛ زیرا انجام دادن این امر، به صورت تصاعدی در خواهد آمد و در نتیجه، وقت فراوانی را از شما خواهد گرفت و ممکن است خودِ تکرار زیاد و بدون ضرورتِ آیات، موجب خستگی نیز بشود.
پس مبنای شما در مجموعه خوانیِ سوره های قرآن با یکدیگر، حداکثر، تا سه سوره، و در مجموعه خوانی جزءهای قرآن با یکدیگر، حداکثر، تا سه جزء خواهد بود و مبنای شما در حفظ آیات قرآن، آیه به آیه، و سپس صفحه به صفحه، و آن گاه سوره به سوره و پس از آن، جزء به جزء به طور کامل و صحیح و روان خواهد بود؛ یعنی تا آیه یا صفحه یا سوره یا جزئی از قرآن را، به طور کامل و صحیح و روان حفظ نکرده اید، هرگز به سراغ حفظ آیه یا صفحه یا سوره و یا جزئی دیگر از قرآن نروید.
توجه داشته باشید که این روش را، هم با «خواندن» از روی قرآن و هم با «گوش دادن» به نوارها یا سی دی های قرآنی می توانید انجام دهید ؛ اگر چه حفظ قرآن از راه «گوش دادن»، برای برخی ها، مانند خردسالان و کسانی که نمی توانند از راه خواندن» به حفظ قرآن بپردازند، ممکن است بهترین و تنهاترین راه باشد.
2. اگر آیه ای از یک سطر بیش تر باشد، مبنای شما در روش حفظ چنین آیاتی، سطر به سطر و در مجموعه خوانیِ سطرها با یکدیگر، حداکثر تا سه سطر خواهد بود؛ یعنی چنانچه آیه ای شش سطر باشد، مانند آیه 160 سوره «اعراف»، آن را به دو قسمت سه سطری تقسیم کنید. سپس هر کدام از سطرهای اول و دوم و سوم را، به صورت تفکیکی، بخوانید و تکرار نمایید ؛ تا هر یک از سطرها را به طور جداگانه، حفظ کنید. آن گاه مجموع سطرهای اول تا سوم را، به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید؛ تا مجموع هر سه سطر را، با هم و به طور کامل و صحیح حفظ کنید. پس از آن، هر کدام از سطرهای چهارم و پنجم و ششم آن آیه را، به صورت تفکیکی، می خوانید و تکرار می نمایید؛ تا هر یک از سطرها را، به طور جداگانه، حفظ کنید. سپس مجموع سطرهای چهارم تا ششم را، به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید ؛ تا مجموع هر سه سطر را با هم و به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ کنید. در پایان، دوباره، سطرهای اول تا ششم را از اول تا آخر و به صورت ترکیبی نیز، بخوانید و تکرار نمایید، تا مجموع هر شش سطر را، با هم، یعنی کل آیه را به طور کامل و صحیح و روان حفظ کنید. آن گاه به سراغ حفظ آیه بعدی بروید.
3. اگر آیه ای فقط چند کلمه بیش از یک سطر باشد، آن آیه را نیز به طور کامل حفظ نمایید. در این گونه آیات، از روش سطر به سطر استفاده نکنید.
4. اگر سوره ای از یک صفحه کم تر باشد، مانند شماری از سوره های کوتاه آخر قرآن، مبنای شما در حفظ آن باید همان روش «سوره به سوره» باشد ؛ یعنی تا سوره ای را به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ نکرده اید، هرگز به سراغ حفظ سوره ای دیگر نروید.
5. هنگامی یک صفحه یا یک سوره یا یک جزء از قرآن را به خوبی حفظ کرده اید که بتوانید تک تک آیات آن را با شماره خودشان و حتی بدون ترتیب نیز به یاد آورید و از حفظ بخوانید. مثلاً اگر از شما بپرسند که آیه 18 سوره بلد چیست؟ فورا بگویید: «اُلئکَ أصحابُ المَیْمَنَة» و چنان چه از شما بپرسند که آیه 4 سوره بلد چیست؟ فورا بگویید: «لَقَد خَلَقْنا الانسان فی کبد» و اگر از شما بپرسند که آیه 10 سوره بلد چیست؟ فورا بگویید: «وَ هَدَیْناهُ النَّجدَینِ».
6. مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، برای حفظ آن، به شرایط انسان، روش حفظ وی، آسانی و دشواریِ هر آیه و سوره، و کوتاهی و بلندیِ آن بستگی دارد. مثلاً ممکن است شما آیه ای را با 3 بار تکرار حفظ نمایید.ولی شخص دیگری همان آیه را با 5 بار تکرار حفظ کند. نیز ممکن است شما سوره ای از قرآن را با روشی که در حفظ قرآن دارید، با 8 بار تکرار حفظ نمایید ؛ اما فردی دیگر با روش دیگری که در حفظ قرآن دارد، همان سوره را با 10 بار تکرار حفظ کند. نیز ممکن است شما آیه ای آسان و کوتاه را حتی با 1 بار خواندن حفظ نمایید، اما آیه دشوار و بلند را با 7 بار تکرار حفظ کنید. پس مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، به «شرایط حفظ قرآن» و «شرایط آیه» بستگی دارد.
7. حتما دقت کنید که کلمات و آیات قرآن را، از همان آغاز خواندن و حفظ کردن، از نظر تلفظ و حرکت و اعراب، به شکل صحیح بخوانید و حفظ کنید ؛ زیرا در صورتی که تلفظ و حرکت و اعراب کلمه ای، به شکل غلط وارد حافظه شما شود، تلاشتان برای حفظ صحیح چنین کلمه ای دو برابر خواهد شد: یک بار باید شکل غلط این کلمه را از حافظه خود خارج سازید و بار دیگر باید شکل صحیح آن را به درون حافظه خویش ببرید و جایگزین شکل قبلی آن نمایید.
یکی از بهترین راه های پیشگیری از چنین مشکلی این است که هنگامی که می خواهید، برای نخستین بار، آیه ای را حفظ نمایید، خودتان آیه مورد نظر را از روی قرآن بخوانید و به شکل خواندن و تلفظ همان آیه از طریق نوار نیز گوش فرا دهید .
8. بارها اتفاق افتاده است که برخی از حافظان قرآن نتوانسته اند آیه ای از قرآن را که قبلاً حفظ کرده اند، دوباره از حفظ بخوانند ؛ ولی هنگامی که کلمه اول و دوم همان آیه را برای آنان خوانده اند، تمام آن آیه به یادشان آمده است و همه آیه را، از اول تا آخر و از حفظ، خوانده اند. پس کلمه اول یا مجموع کلمه اول و دوم در هر آیه، «نقطه تمرکز» آن آیه برای حفظ کردنش است و باید آن را بیش از کلمات دیگر آن آیه، تکرار کنید و به حافظه خود بسپارید. مثلاً در آیه «انَّ الَّذینَ آمَنُوا و َ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولائِکَ هُم خَیرُ البَرِیَّة»باید دو کلمه «اِنَّ الّذینَ» را بیش تر از کلمات بعدی آیه تکرار نمایید و به گنجینه حافظه خویش بسپارید.
9. معمولاً انسان دوست دارد ثمره و نتیجه کار خویش را زودتر ببیند. از این رو، شما حفظ تمام قرآن را هدف خود قرار ندهید ؛ بلکه هدف خویش را مثلاً حفظ یک جزء قرآن در نظر بگیرید و از سوره های کوتاه و جزء سی ام قرآن آغاز کنید؛ تا ثمره و نتیجه آن را زودتر مشاهده نمایید و دلگرم تر شوید. چنان چه حفظ قرآن را با سوره های بلند مانند سوره «بقره» و «آل عمران» و «مائده» آغاز کنید، ممکن است شوق و علاقه اولیه ای را که برای حفظ قرآن داشته اید، از دست بدهید؛ هر چند اگر بتوانید حفظ قرآن را از همان جزء اول و با سوره حمد آغاز نمایید، بهتر است.
10. گفته شد که در ابتدا می توانید سوره های کوتاه قرآن را حفظ کنید، و چون جزءهای سی ام و بیست و نهم و بیست و هشتم قرآن به ترتیب و به طور نسبی در بر دارنده سوره های کوتاه تری هستند، می توانید این سه جزء را پیش از جزءهای دیگر قرآن حفظ نمایید؛ اما پس از حفظ کردن آیات این سه جزء، شایسته است - اگر نگوییم بایسته است ـ جزءهای دیگر قرآن را به ترتیب و از جزء دوم تا جزء بیست و ششم و پس از آن جزء بیست و هفتم را حفظ کنید. رعایت این ترتیب، برای آن است که ذهن و حافظه شما نیز از ترتیب ویژه ای برخوردار گردد، و از نظم خاصی پیروی نماید و هنگام بازگویی آیات حفظ شده، دچار تشویش و نابسامانی نشود. پیشنهاد می شود برای کودکان و نوجوانان و مانند آنان، حفظ قرآن از جزء سی ام و طبق مراحل زیر و به ترتیب سوره هایی که گفته شده است، صورت پذیرد:
اول ـ سوره های 2 سطری: عصر، کوثر و اخلاص .
دوم ـ سوره های 3 سطری: شرح، قدر، فیل، قریش، کافرون، نصر، مسد و فلق .
سوم ـ سوره های 4 سطری: تین، تکاثر، همزه، ماعون و ناس .
چهارم ـ سوره های 5 سطری: ضحی، زلزله و عادیات.
پنجم ـ سوره های 6 سطری: طارق و قارعه.
ششم ـ سوره های 7 سطری: شمس و علق.
هفتم ـ سوره های 8 سطری: اعلی و لیل .
هشتم ـ سوره های 9 سطری: انفطار و بلد.
نهم ـ سوره های 10 سطری: بینه.
دهم ـ سوره های یک صفحه ای و کمتر از آن: عبس، تکویر، انشقاق، بروج و غاشیه.
یازدهم ـ سوره های بیشتر از یک صفحه: نبأ، نازعات، مطففین و فجر.
دوازدهم ـ این مرحله که مرحله پایانی برای کودکان و نوجوانان و مانند آنان است، حفظ دوباره سوره های جزء سی ام است، به همان ترتیبی که در قرآن آمده است؛ یعنی حفظ جزء سی ام را از سوره نبأ آغاز نمایند و به سوره ناس پایان دهند.
11. در صورتی که با کمک وسایل سمعی و بصری، مانند نوارهای ویدئویی، قرآن را حفظ می نمایید، حتما به دهان قاری قرآن و چگونگی تلفظ و ادای کلمات و قرائت وی، خوب توجه کنید.
12. هر مقدار از آیات و سوره ها و جزءهای قرآن را که حفظ کردید، در جایی آن را یادداشت کنید و نوار پارچه ای را که در عطف و شیرازه برخی از قرآن ها وجود دارد، در همان صفحه مربوط قرار دهید ؛ تا برایتان مشخص باشد که چه مقدار از قرآن و تا کدام صفحه از آن را حفظ نموده اید و از دوباره کاری و تکرار غیر لازم آیات نیز به دور باشید.
13. در صورتی که برایتان امکان دارد، سعی کنید در هر جلسه حفظ قرآن، آیات را تا پایان هر صفحه یا تا پایان هر سوره حفظ نمایید و عمل حفظ را در نیمه صفحه یا نیمه سوره حفظ نکنید.
14. سعی کنید جای هر آیه را در صفحات قرآن کاملاً به خاطر بسپارید؛ تا آسان تر بتوانید آیه حفظ شده را به خاطر آورید و ارائه نمایید ؛ مثلاً آیه 20 سوره مرسلات، یعنی آیه «ألَم نَخلُقکم مِن ماءٍ مَهینٍ» در اول صفحه، و آیه 35 آن، یعنی آیه « هذا یَومٌ لایَنْطِقُونَ» در وسط صفحه، و آیه 50 آن، یعنی آیه «فَبِأیِّ حَدیثٍ بَعدَهُ یُؤمِنُونَ» در آخر صفحه قرآن قرار دارد.
15. اگر هنگام تمرین و تکرار محفوظات قرآنی خود، قسمتی را به یاد نیاوردید، فورا به قرآن مراجعه نکنید، بلکه در ابتدا خوب فکر نمایید و ذهن و حافظه خویش را به کار اندازید و در صورتی که آن قسمتِ فراموش شده را به یاد نیاوردید، آن گاه به قرآن مراجعه کنید. اگر این نکته را به خوبی رعایت نمایید، قسمت های فراموش شده دیگر، کمتر فراموشتان می شود و بیشتر در ذهن و حافظه تان باقی می ماند؛ زیرا دستگاه ذهن و سیستم حافظه انسان، آن چه را با تلاش و کاوش درونیِ خود به یاد می آورد، بیش تر به یاد می سپارد و دیرتر از یاد می برد.
16. هر اندازه که بین تکرار آیات حفظ شده، کمتر فاصله بیندازید، آن ها را بیش تر به ذهن و خاطرتان می سپارید. مثلاً چنان چه سوره صف را حفظ نمودید و هر 3 روز یک بار، آن را مرور و تکرار کردید، بیش تر در ذهن و خاطرتان باقی می ماند تا هنگامی که همین سوره را 5 روز یک بار، مرور و تکرار نمایید.
17. در حفظ آیاتی که به یکدیگر شبیه هستند، دقت و تمرین بیش تری لازم دارید. به طور مثال، اگر آیات دیگر را 4 تا5 بار مرور و تکرار می کنید، آیات مشابه را باید 8 تا 10 بار مرور و تکرار نمایید.یکی از راه های حفظ آیات مشابه، استفاده از «نشانه» است.مثلاً سوره «صف» با آیه «سَبَّحَ لِلّهِ مَا فِی السَّمواتِ وَ مافِی الارضِ...»آغاز می گرددو سوره بعدی آن، یعنی سوره «جمعه»، با آیه «یُسبِّحُ لِلّهِ مَا فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الارضِ...» شروع می شود. برای این که «سَبَّحَ» با « یُسَبِّحُ» اشتباه نشود، می توانید مثلاً این نشانه را برای خود قرار دهید که حرف اول نام سوره صف، یعنی حرف «ص» شبیه حرف اول کلمه« سَبَّحَ» یعنی حرف «س» است ؛ هر چند این دو حرف کاملاً مانند یکدیگر نیستند.
18. همان گونه که گفته شد، هنگام حفظ قرآن، آیات را با صدای آشکار بخوانید ؛ تا پژواک آیه های قرآن، در گوشتان طنین انداز شود و حرکات و کلمات آن ها بر سیستم مغزی و دستگاه حافظه شما به خوبی نقش بندد؛ زیرا یکی از آثار و ویژگی های صوت، ایجاد نقش در اجسام و تأثیر در اطراف است.آشکار خواندن آیات به معنای بلند خواندن آن ها و آزرده کردن اطرافیان نیست، بلکه به معنای آشکار ساختن جوهره صوت و دوری جُستن از لب خوانی است؛ هر چند در برخی از شرایط و مواردِ حفظ قرآن، لب خوانی شایسته یا بایسته است.
19. یکی از راه های تمرکز حواس هنگام حفظ آیات قرآن، این است که آیه مورد نظر برای حفظ را یک بار از روی قرآن و با دقت و توجه کامل بخوانید تا نخستین تصویر از آن آیه، در ذهن و حافظه تان جای گیرد و نقش بندد. آن گاه، برای بار دوم، آیه مورد نظر را از روی قرآن بخوانید و در اثنای آن، گاهی چشم های خود را ببندید و ادامه آیه را در ذهن و خاطرتان بیاورید و از حفظ بخوانید. سپس هر گاه قسمتی از ادامه آیه را به یاد نیاوردید، چشم های خود را باز کنید و آن قسمت را از روی قرآن بخوانید. این کار را به همین صورت، آن قدر ادامه دهید تا تمام آیه مورد نظر را، حفظ نمایید.
20. برای حفظ آیات طولانی، می توانید آن آیات را بر اساس محل های وقف و درنگ آن ها، قسمت - قسمت کنید و سپس به حفظ هر قسمت از آن آیه بپردازید. برای آشنایی با محل های وقف آیات و علائم آن، می توانید به صفحات پایانی برخی از قرآن ها یا کتاب های معتبر روخوانی و تجوید قرآن مراجعه نمایید، یا به نوارهای مشهور تلاوت قرآن یا به تلاوت قاریان ممتاز قرآن گوش فرا دهید، یا آن ها را از استادان معروف قرآن بپرسید یا زیر نظر آنان یاد بگیرید.
