بخش دوم
آزمایشی که می تواند حیات بخش باشد
کولونو سکوپی چیست؟ (1)
در کشورهائی مانند آمریکا که آمار دقیق برای بیماریها دارند،طبق آمار، سرطان کولون از نظر مرگ و میر دومین سرطان است. بااین وسعت شیوع، متاسفانه عده زیادی از مردم از معاینه هائی که برای تشخیص این سرطان لازم است، سر باز می زنند. علت این امرترس از معاینه ای است که با دستگاه از راه مخرج انجام می گیرد وآنگهی عامه مردم از سرطان کولون و معاینه آن با دستگاه آگاهی ندارند و اساسا نمی خواهند هم داشته باشند. در صورتی که این سرطان در مراحل نخستین قابل درمان و گرنه کشنده است. درمقایسه با دیگر سرطانها، این بیماری در اوایل به راحتی قابل تشخیص و در نتیجه درمان پذیر است. و پژوهشهای تازه نشان می دهندکه با انجام کارهای ساده می توان میزان خطر را به نصف کاهش داد.
کولون در کتوم بخش انتهائی دستگاه گوارش است. کولون در حدود150 تا 180 سانتی متر طول دارد و درازای رکتوم تقریبا 20سانتی متر است. از آنجائی که این دو عضو ارتباط نزدیک به هم دارند، بنابراین سرطان آنها را در یک گروه قرار می دهند.
سرطان کولون چگونه برای خود جای پا باز می کند؟
پزشکان براین باورند که سرطانهای کولون و رکتوم به طور عموم عملااز نوعی رشد سلولی که به نام «پولیپ های آدنوماتوز» (2) نامیده می شوند، سرچشمه می گیرند. این پولیپ ها از یاخته های پوشش مخاطی کولون و رکتوم رشد می کنند.
در حدود 25% افراد 50 ساله دارای این پولیپ ها هستند و باافزایش سن، شیوع آنها نیز بیشتر می شود. تاکنون کسی به درستی نمی داند چرا این پولیپ های روده به وجود می آیند و چرا زیادمی شوند؟ و بازهم کسی نمی داند چرا برخی از این پولیپ ها به سرطان تبدیل می گردند. امروز فرضیه برتر این است که استعداد«ژنتیک » (ارثی) تواءم با طرز زندگی ناسالم مانند خوردن افراطی گوشت فرمز و ورزش نکردن، در به وجود آمدن این بیماری مؤثر است.
خوشبختانه تعداد کمی از این پولیپ ها تبدیل به سرطان می شوند واز هزار مورد در سال، فقط حدود 2 تا3 تا از آنها سرطانی می گردند. به هیچ وجه نمی توان پیش بینی کرد که کدام یک از این پولیپ ها سرطانی خواهند شد. اما راههائی هست که بدان وسیله می توان آنها را پیش از این که سرطانی شوند، شناخت. تبدیل شدن یک پولیپ بی ضرر به سرطان کولون و رکتوم ده سال طول می کشد. امانشانه هائی وجود دارند که زنگ خطر را به صدا در می آورند. هم پولیپ های پیش سرطانی و هم خود سرطان کولون و رکتوم دارای نشانه های مشابه هستند مانند خونریزی مقعدی.
اما برخی از نشانه ها ویژه سرطان است مانند تغییر در وضع اجابت مزاج، اسهال و یبوست متناوب به طور تکراری، ناراحتی مداوم شکمی، کم شدن وزن بدن و کم خونی. اما غالبا پولیپ ها، حتی اگرآماده برای سرطانی شدن هم باشند، بدون علامت هستند. پس تنهاراهی که می تواند تغیر وضع مرگ آور او را متوقف کند، آزمایش ومعاینه منظم است. این نکته را هم یادآوری کنم که امروزه این آزمایشها و معاینات که ذکر خواهیم کرد، بی درد هستند گرچه سابقا کمی دردناک بودند.
چه کسانی باید مورد معاینه و آزمایش قرار گیرند؟
همه در سن 50 سالگی باید برای سرطان کولون مورد معاینه قرارگیرند. 90درصد موارد تازه در سنین بالای 50 سالگی تشخیص داده می شوند. 75درصد کسانی که دچار سرطان کولون می شوند، دارای عوامل خطر (یعنی عوامل مستعد کننده) شناخته شده نیستند.
این را هم باید دانست که سرطان کولون، هم در مرد و هم در زن،به طور یکسان خطرناک است چه برخی از بانوان چنین تصور می کنندکه مردها به این بیماری دچار می شوند در صورتی که چنین نیست.
کسانی که عوامل خطر مستعد کننده دارند، مانند سابقه وجود چنین بیمارانی در خانواده آنان و یا دچار تورم روده هستند و یااستعداد ارثی به این بیماری دارند باید در سنین جوانی موردمعاینه قرار گیرند چه آنان در معرض خطر بیشتری هستند که بعداشرح خواهیم داد.
اهمیت معاینه
هرکسی اگر بالای 50 سال به طور منظم مورد معاینه قرار گیرد،میزان مرگ از سرطان کولون نصف خواهد شد و جانهای بسیاری نجات خواهند یافت و از زجر و ناراحتیهای زیاد پیش گیری خواهد شد.
اما متاسفانه مردم به این مطلب عنایت چندانی ندارند.نه تنهااین که بیماران از این معاینه می ترسند، بلکه خود پزشکان نیزکمتر این معاینه را توصیه می کنند. و در نهایت ترس بیمار است که مانع معاینه می شود.
در حالی که این ارزش حیاتی دارد و بی درد است ولی نوع معاینه طوری است که ممکن است از نظر روانی ناراحت کننده باشد.
نواع معاینه و آزمایش برای سرطان کولون
پنج روش گوناگون برای تشخیص سرطان کولون وجود دارد به شرح زیر:
1 - تجسس سالانه خون نهان در مدفوع:
آزمایشی است ساده، سریع و کم هزینه.
2 - سیگموئیدوسکوپی (3) هر 5 سال یکبار انجام می گیرد. این معاینه در مطب پزشک امکان پذیر است و مدت ده دقیقه طول می کشد.
به وسیله یک لوله توخالی انعطاف پذیر که توی آن با یک چراغ کوچک روشن می شود، انجام می گیرد. این لوله را از راه مخرج واردمی کنند و لوله در خارج بدن به یک دوربین دیجیتال وصل است وبدین وسیله نیمه انتهائی کولون را مورد معاینه قرار می دهند.
3 - تجسس خون نهان سالانه در مدفوع تواءم با سیگموئیدوسکوپی هر5 سال یکبار: به نظر می رسد این آزمایش و معاینه باهم بهتر ازهر نوع تجسس دیگر است که به تنهائی انجام می گیرد. برای این که اشتباهی رخ ندهد، لازم است 24 ساعت پیش از آزمایش از خوردن گوشت قرمز مانند گوشت گاو و گوسفند خودداری شود چه بقایای خون در گوشت ممکن است آزمایش را اشتباه آمیز کند و نیز اگر گل کلم،خیار، سیب زمینی، قارچ و نظایر آن خورده شوند، ممکن است درنتیجه آزمایش اثر بگذارد چه این مواد دارای برخی آنزیم های «پراکسیداز» (4) هستند که باعث اشتباه در نیتجه آزمایش می شوند. مکمل های آهنی، ملین ها و ویتامین C به طور مثبت یا منفی باعث اشتباه می شوند.
4 - کولونرسکوپی هر ده سال یکبار انجام می گیرد. این معاینه تحت تاثیر ملایم داروهای خواب آور 20 تا 40 دقیقه طول می کشد.
برای این کار لوله قابل انعطاف که داخل آن با چراغ کوچک روشن می شود و در خارج از بدن به دوربین دیجیتال وصل است بکار برده می شود و بدینوسیله سرتاسر کولون مورد معاینه با دید مستقیم قرار می گیرد. این امر به پزشک امکان میدهد که داخل کولون رادر صفحه نمایش دهنده مشاهده نماید و هر پولیپی که دیده شود،آن را ببرد و بردارد.
5 - تنقیه مضاعف باریم: این معاینه هر 5 سال یکبار دربیمارستان انجام می گیرد و 30 دقیقه طول می کشد. برای این کارمحلول باریم را که حاجب اشعه ایکس است، از راه مخرج واردکولون می کنند و پس از وارد کردن چند لیتر هوا عکس برداری می نمایند. مزیت هر یک از این 5 نوع آزمایش نسبت به همدیگر رایادآوری می کنیم که شما می توانید یکی را برگزینید.
بهترین نوع معاینه کولونوسکوپی است که هر ده سال یکبار انجام می گیرد چه آن دقیق ترین و کامل ترین نوع معاینه کولون است که ضمن معاینه، پولیپ های روده نیز برداشته می شوند. اما این معاینه برای همه کس مناسب نیست چه برخی از بیماران به ویژه بانوان هرگونه معاینه در محدوده مخرج را تهاجمی و بد می دانند.
برای این قبیل افراد شق مناسب آزمایش سالانه خون نهان در مدفوع است. (منظور از خون نهان آن است که این خون با چشم دیده نمی شود ولی وجود آن در آزمایشگاه معلوم می گردد). وقتی که آزمایش خون نهان مثبت بود، این افراد برای کولونوسکوپی موافقت می نمایند. برخی افراد مایل نیستند سیگموئیدوسکوپی بشوند چون همان طوری که ذکر شد، بدینوسیله فقط نیمه انتهائی کولون دیده می شود بنابراین افراد می گویند وقتی که قرار است چنین معاینه ای انجام گیرد، بهتر است همه کولون بررسی شود نه نصف آن و حق هم این است چه وقتی که شما مثلا سیب می خورید فقط به یک طرف آن نگاه نمی کنید، بلکه نصف دیگر را هم می بینید که سالم باشد.
بهترین کار این است که در این مورد پزشک و بیمار همکاری لازم را مبذول دارند به ویژه این که باید بیماران این نکته رادریابند که همه این راههای یاد شده سودمند و حیات بخش هستند.
به طور خلاصه فواید آزمایشها و معاینات پنج گانه به شرح زیراست:
درجه سودمندی جلوگیری از مرگ
1 - آزمایش سالانه خون نهان خوب است 56%
2- سیگموئیدوسکوپی هر 5سال خیلی خوب است 40%
3 - آزمایش خون نهان سالانه سیگموئیدوسکوپی هر5 سال خیلی خوبست 67%
4 - تنقیه مضاعف باریم هر 5 سال خیلی خوبست 69%
5 - کولونوسکوپی بهترین است 74%
پی نوشتها:
1 - Colonoscopy.
2 - Adenomatous Polyps.
3- Siqmoidoscopy.
4 - Peroxidases.