جنگ های طرحواره ای غرب

امروزه امر تبلیغات به اشکال گوناگون و با هزینه های بسیار گزافی انجام می شود تا ذهنیت خاصی را در مخاطب ایجاد کند. در این باره صرف نظر ازمقولات فلسفی شاید بتوان گفت ایجاد تصویر ذهنی از یک پدیده، بخشی از به وجود آوردن آن پدیده است، چرا که ذهنیت، تعامل سایر پدیده های پیرامونی و محیطی را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث بروز کنش ها و واکنش های معین می شود.

مهمترین آسیب هایی که غرب برای پدیده انقلاب اسلامی در نظر گرفته، همواره از نوع تبلیغاتی و روانی بوده است. انقلاب شکوهمند اسلامی بیش از دو دهه است که مورد هجمه سازمان یافته تبلیغاتی دشمنان خارجی است.

امپریالیسم خبری و رسانه های بزرگ جهانی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم ابزارهای صهیونیسم بین المللی هستند، با بکارگیری شگردهای خاص تبلیغاتی و ابزارهای تاثیرگذار روانی به هر نحو ممکن سعی در ایجاد تصویری منفی و ناپسند از انقلاب و نظام جمهوری اسلامی کرده اند که عوارض آن هرگز کمتر از تحریم اقتصادی و تحریکات نظامی نبوده و نیست.

«پردازش طرحواره ای» به جریان تبلیغاتی غرب علیه جمهوری اسلامی و نگاه به این موضوع از زاویه روان شناسی سیاسی و جامعه شناسی ارتباطات، موضوع مورد اهتمام مقاله ای است که پیش رو دارید.

مواضع تبلیغاتی غرب نسبت به جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه های مختلفی قابل تامل است. یکی از این دیدگاه ها به توصیف، تبیین، کنترل و فرایندجست وجوی طرحواره ها، یا به عبارتی پردازش طرحواره معطوف است.

پردازش طرحواره ای، الگویی از پردازش اطلاعات است که در آن ساخت های حافظه متناسب با اطلاعات حسی ورودی مورد شناسایی قرار می گیرد و بر اساس طرحواره های فعال شده، الگویی از پاسخ (رفتارها و کنش ها) از انسان سر می زند.

گرچه طرحواره ها و پردازش طرحواره ای کار سازماندهی و پردازش اطلاعات را اثر بخش می سازند، ولی لزوماً بیانگر حقایق نیستند. برخی طرحواره ها براساس اطلاعات غلطی که فرد در معرض آنها قرار می گیرد، تحریف شده هستندو اساس تصورات قالبی و نگرش های منفی محسوب می شوند.

درخصوص تبلیغات غرب علیه جمهوری اسلامی ایران که با استفاده از تکنولوژی ها و دانش های روز ارتباطی، مکرراً ذهن انسان ها را آماج حملات روانی خود قرار می دهند، چنین طرحواره های تحریف شده ای به راحتی شکل گرفته و فرایندپردازش اطلاعات را در جهت تامین اهداف غرب تحت تاثیر قرار می دهد. نوشتار حاضر در جست وجوی شناخت و تبیین این مکانیسم است.

برای سازماندهی موضوع مقاله، منطقی به نظر می رسد تا در ابتدا، مفاهیم طرحواره و پردازش طرحواره ای مورد بررسی مفهومی قرار گیرد، سپس نکات کلیشه ای ونسبتاً ثابت تبلیغات غرب علیه جمهوری اسلامی ایران به بحث گذاشته شود تا در نهایت به ارتباط این دو برسیم.

تعریف پارادایمی از طرحواره ⁽¹⁾ که مورد توافق همگان باشد وجود ندارد. این اصطلاح به هر نحوی که به کار رود، به ساخت های شناختی ذخیره شده در حافظه اشاره دارد که خود بازنمایی هایی انتزاعی ⁽²⁾ از روابط، اشیا و رویدادهای دنیای واقعی هستند. طبق نظریه طرحواره ⁽³⁾، طرحواره یک ساختار شناختی است که اطلاعاتی را در مورد یک حادثه، شی ء، موقعیت یا شخصی سازماندهی کرده و رمزگردانی، ذخیره و بازیابی اطلاعات را در مورد آن تحت تاثیر قرار می دهد (آلبا و هاشر⁽⁴⁾ 1983، به نقل از اس درو ⁽⁵⁾، 1993، ص 328).

طرحواره ها، یکی از ساختارهای تشکیل دهنده حافظه بلندمدت هستند که، همانند تصاویر عکاسی، تمام جزییات یک شی ء یا پدیده را در برنمی گیرند، بلکه شامل ویژگی های شاخص موضوعات مربوط به خود هستند و بیشتر باز ساخته های تازه و در عین حال بسیار سازمان یافته ای از ادراکات اصلی ما محسوب می شوند.

ما طرحواره های مختلفی از خود، افراد دیگر، موقعیت ها و رویدادها، اشیا و... در حافظه خود داریم. از دیدگاه مارکوس و ورف ⁽⁶⁾ (1987، به نقل از ورتمن و همکاران،⁽⁷⁾ 1999. ص 580)، طرحواره مربوط به اشخاص ⁽⁸⁾، عبارت است از مجموعه عقاید منطقی یکپارچه ای در مورد افراد و طرحواره مربوط به خود⁽⁹⁾، عبارت است از مجموعه یکپارچه ای از شناخت ها در مورد خود فرد. نوع دیگری از طرحواره، تصورات قالبی اجتماعی ⁽¹⁰⁾ است که براساس آن، مجموعه ای از عقاید و باورها درخصوص نحوه عمل و تفکر، به اعضای یک گروه خاص نسبت داده می شود. به کمک طرحواره های موجود درباره هر یک از موارد فوق، اطلاعات بی شماری را در حافظه رمزگردانی و ذخیره کرده و در برخورد با محرک ها و داده های حسی مرتبط با آنها، مجموعه رفتارهای متناسب با طرحواره های پردازش شده، بازیابی می شوند. برای مثال، براساس طرحواره ای که از خود داریم، خود را با یک سری از صفات و ویژگی ها توصیف می کنیم و یا طرحواره ای که از یک فرد درون گرا داریم، احتمالا به ویژگی ها و صفاتی نظیر مردم گریزی، گوشه گیری، کم حرفی، دوراندیشی و آرمان گرایی اشاره دارد. همان طور که اشاره شد، طرحواره نه تنها در مورد افراد و اشیا، بلکه در مورد رویدادها و موقعیت ها نیز شکل می گیرد؛ مثلا، وقتی برای یک جلسه میهمانی دعوت می شویم، فورا طرحواره کلی آن جلسه را از حافظه فرا می خوانیم که یک بازنمایی ذهنی از مجموعه رفتارهای متناسب در آن مجموعه است.

طرحواره ها از هر نوعی که باشند دو کار مهم انجام می دهند

1) سازماندهی اطلاعات:

طرحواره ها صرفا انواع مختلف اطلاعات نیستند، بلکه نقش فعالی در سازماندهی ریزش فراوان اطلاعات جدید ایفا می کنند. فعال شدن یک طرحواره انتخاب محرک را تحت تأثیر قرار داده و یادآوری اطلاعات هماهنگ را از حافظه تسهیل می کند، به عبارت دیگر، طرحواره ها دارای گزاره های اطلاعاتی هستند که این گزاره ها در نقش قواعد و فرضیات عمل می کنند (بک و امری ⁽¹¹⁾، 1985؛ به نقل از بروین ⁽¹²⁾ 1376، ص 91). با عنایت به حجم وسیعی از داده ها و اطلاعاتی که در معرض آنها قرار می گیریم و به دلیل محدودیت در استعداد پردازش اطلاعات، بناچار از بین ریزش فراوان اطلاعات به برخی از حقایق متمرکز شده و از برخی از آنها چشم پوشی می کنیم. این فرایندغربال کردن اطلاعات منجر به شکل گیری طرحواره ها می شود.

2) تصفیه داده ها⁽¹³⁾ و اطلاعات:

در جذب اطلاعات جدید همه اطلاعات به یک شیوه و به طور هم ارز پردازش نمی شوند؛ در نتیجه فقط اطلاعات معینی می توانند جذب طرحواره ها یا سایر ساختارهای موجود در حافظه شوند. به عبارتی طرحواره ها به عنوان یک صافی شناختی⁽¹⁴⁾ نیز عمل می کنند، به این معنی که به برخی از اطلاعات اجازه ورود و پردازش داده می شود و جلو برخی دیگر را سد می کنند، شیوه درک رویدادها را رنگ آمیزی کرده و تعیین می کنند که ما به چه چیزی توجه کرده و چه چیزی را به یاد آوریم و نهایتاً این که در مورد خود و دیگران چه احساسی داشته باشیم.

گرچه طرحواره ها نقش بسزایی در سازماندهی و تصفیه اطلاعات جدید ایفا می کنند و به صورت منسجم و مختصر شده بیانگر واقعیات موجود هستند، الزاما همه آنها بیانگر حقایق نیستند. به یکسری از طرحواره هایی که مطابق با واقعیت های موجود نباشند، یا مسائلی غیرواقعی را القا کنند، اصطلاحا طرحواره های تحریف شده⁽¹⁵⁾ گفته می شود. نکته بسیار مهمی که باید درخصوص طرحواره و پردازش طرحواره ای ذکر کرد، این است که سبب می شود ادراکات ما زیر سلطه طرحواره ها قرار گرفته و به همین دلیل نیز در برابر تغییر مقاوم و در مقابل داده های نسبتا تازه، نفوذناپذیر شود. به عبارت دیگر، نوعی سوگیری درخصوص داده های تاییدکننده طرحواره های موجود دیده می شود که اصطلاحا آزمون فرضیه تاییدی⁽¹⁶⁾ نامیده می شود. با این اوصاف به خوبی معلوم می شود که طرحواره های تحریف شده نیز از ویژگی های ثبات و سوگیری برخوردارند. نمونه های فراوانی از طرحواره های تحریف شده می توان ذکر کرد که در جهت دهی به رفتارها و فرایند تصمیم گیری ما دخالت می کنند. به عنوان مثال زمینه یابی هایی در ایالات متحده نشان داده اند، افراد بزرگسالی که بیش از چهار ساعت در روز از وقت خود را صرف تماشای برنامه های تلویزیونی می کنند، تحت تاثیر القائات برنامه های پخش شده در معرض یک سری طرحواره های اجتماعی قالب ⁽¹⁷⁾ قرار می گیرند که دقیقا با القائات شبکه های تلویزیونی این کشور مطابقت دارد. (گربنروگروس⁽¹⁸⁾، 1976. به نقل از ورتمن و همکاران، 1999. صص 206 204)، برای مثال، این بینندگان باور داشتند که سالخوردگان بخش خیلی کوچکی از جمعیت جامعه امریکا را تشکیل می دهند، درصد بالایی از کارگران نیز در رشته خود مانند سایر متخصصان مثلا پزشکان و حقوقدانان حرفه ای هستند و احتمال این که فرد، قربانی جرایم مربوط به خشونت باشد، به طور فزاینده ای بالاست. در حالی که هیچ کدام از این برداشت ها با واقعیات موجود در جامعه امریکا همخوانی نداشتند اما تماشای مکرر برنامه های تلویزیونی که در بطن برنامه های خود سعی در القای موارد مزبور را داشت، آنها را برای آزمون های نمونه مورد مطالعه، واقعی جلوه داده بود.

نکته جالب توجه درخصوص طرحواره های تحریف شده، این است که تا زمانی که مشاهدات، صحت و سقم آنها را بررسی نکرده اند، همچنان به حیات خود ادامه داده و پردازش اطلاعات را تحت تاثیر قرار می دهند. مطابق دیدگاه نظریه پردازان یادگیری اجتماعی⁽¹⁹⁾ مانند باندورا وراتر⁽²⁰⁾، افراد غالبا اطلاعاتی را از بین اطلاعات موجود گزینش می کنند و براساس آن واکنش نشان می دهند، که با انتظارات آنان هماهنگی دارد (سوگیری تاییدی):⁽²¹⁾ با عنایت به این موضوع، فرایند غیرتاییدی ممکن است هرگز روی ندهد، و از اینجا معلوم می شود که طرحواره های شکل گرفته در سیستم حافظه اگر با واقعیت ها و حقایق موجود همخوانی نداشته باشند همچنان که در مورد تبلیغات منفی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران صدق می کند منجر به شکل گیری غلط امتیازها، احساسات و رفتارهای خاص شده و تا مدت ها به حیات خود ادامه می دهند.

گرچه طرحواره ها میل به پایداری دارند، تغییرناپذیر هم نیستند. زمانی که طرحواره های موجود مکرراً در معرض شواهد متناقض قرار گیرند، تغییر می یابند و این قضیه در مورد طرحواره های تحریف شده نیز صدق می کند. با عنایت به این موضوع، به منظور تغییر در طرحواره های منفی ایجاد شده از جمهوری اسلامی ایران، می توان از شواهد و مدارک متناقض بهره برداری کرد که در ادامه این نوشتار، به آن پرداخته خواهد شد.

از دیدگاه باندورا (1986؛ به نقل از ورتمن و همکاران، 1999، ص 621)، طرحواره هایی که ما از دیدن و مشاهده رفتار و نگرش های دیگران به دست می آوریم، افکار، احساسات و اعمال ما را تحت تأثیر قرار می دهند. تجارب روزانه، سرشار از مثال هایی است که نشان می دهد یکی از منابع شکل دهی به طرحواره ها، یادگیری مشاهده ای⁽²²⁾ است. یکی از مهمترین منابع این نوع یادگیری، رسانه های ارتباط جمعی هستند. رسانه های ارتباط جمعی با گزینش، حذف و برجسته سازی برخی از رویدادها و حوادث، نقش بسیار مهمی در ایجاد انگاره های جدید و به عبارت بهتر، طرحواره ها، به ویژه از نوع تحریف شده دارند. برای مثال، در جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران رسانه های صوتی و تصویری امریکا با تدارک برنامه های مختلف و ایجاد تصاویر ذهنی مثبت از رژیم عراق، با شکل دهی انگاره های جدید در این خصوص حمایت کرده و نقش بسیار مهمی را ایفا کردند، اما برعکس در جریان جنگ خلیج فارس، پیش از حمله نظامی امریکا به عراق، تبلیغات بسیار زیادی در داخل امریکا علیه عراق شروع شد و رسانه های بزرگ این کشور از جمله C.B.S و A.B.C مرتبا تصاویری از شبکه های خود پخش می کردند که نفرت و کینه بینندگان را به عراقی ها و شخص صدام حسین برمی انگیخت. بنابراین در دنیای امروز، برای متقاعد کردن افکار عمومی و شکل دهی به آن، از طریق رسانه های ارتباط جمعی، و شگردهای خاص تبلیغاتی، طرحواره هایی شکل می گیرند که دقیقا با اهداف و منافع مبلغان هماهنگی دارند.

تا اینجا درخصوص مفهوم طرحواره، عملکردهای آن و یکی از انواع آن یعنی طرحواره های تحریف شده که ناشی از ارائه اطلاعات غیرواقعی هستند بحث شد. مفهوم دیگر در نوشتار حاضر «پردازش طرحواره ای»⁽²³⁾ است. به این معنی که ما چگونه از ساخت های حافظه، برای پردازش اطلاعات استفاده می کنیم.

پردازش طرحواره ای عبارت است از فرایند جست وجوی ساخت هایی در حافظه که با اطلاعات حسی ورودی، همخوان باشند. زمانی که در معرض اطلاعات حسیِ ورودی، قرار می گیریم، براساس اطلاعات موجود در حافظه، طرحواره های مرتبط با این اطلاعات فعال شده، کار سازماندهی و پردازش اطلاعات را به شکل کارآمدی تحت تاثیر قرار داده و در رفتار تغییراتی ایجاد می کنند.

تغییرات رفتاری یا نگرش هایی که متعاقب فعال شدن طرحواره از موجود زنده سر می زنند، محصول فعالیت طرحواره ها و پردازش طرحواره ای هستند.

طرحواره ها و پردازش طرحواره ای امکان سازمان دهی و پردازش کارآمد حجم زیاد اطلاعات را به ما می دهند البته همان طور که قبلا اشاره شد، اطلاعاتی که به این شکل سازمان داده می شوند، تنها برجسته ترین ویژگی های یک شی، شخص، پدیده یا موقعیت را در بر می گیرند. برای مثال، فرض کنید قرار است با فرد برون گرایی ملاقات کنید، نخستین کاری که می کنید این است که فورا طرحواره برون گرایی را از حافظه فرا می خوانید تا درباره این ملاقات پیش بینی کنید. طرحواره برون گرایی شامل ویژگی های به هم پیوسته ای نظیرمردم آمیزی، اجتماعی بودن، خون گرمی، و احتمالا بلندحرف زدن و فعال بودن است. به این فرایند، پردازش طرحواره ای اطلاق می شود، یعنی فرایند جست وجوی ساخت هایی در حافظه که با اطلاعات ورودی همخوان باشند. درخصوص جمهوری اسلامی ایران نیز هدف غرب ایجاد یک طرحواره منفی از آن در افکار عمومی جهانی است.

نکته دیگر درخصوص طرحواره و پردازش طرحواره ای آن است که پس از شکل گیری یک طرحواره، فرایند پردازش طرحواره ای خیلی سریع اتفاق می افتد و مهم ایجاد طرحواره های خاص است. طرحواره ها هم در بازیابی و هم در رمزگردانی و اندوزش اطلاعات نقش بسزایی ایفا می کنند. به عبارت دیگر، فعال شدن یک طرحواره انتخاب محرک را تحت تاثیر قرار داده و یادآوری اطلاعات هماهنگ را از حافظه آسان تر می کند و نیز معنی داری کلی محرک را برای شخص معین می کند. با این اوصاف به خوبی معلوم می شود که فرایند شکل گیری طرحواره ها نیاز به آرایش خاص اطلاعات با استفاده از شگردهای خاص و نیز صرف زمان دارند. بنابراین امکان این که، یکسری طرحواره های خاص را بتوان در افراد ایجاد کرد منتفی نیست. کاری که اخیرا رسانه های مربوط به غرب درخصوص جمهوری اسلامی ایران و ارائه چهره ای منفی و خشن همانند بنیادگرایی، خشونت دینی، اسلام رادیکالی و طرفداری از تروریسم از آن در سطح کلانی انجام می دهند، حکایت از ایجاد طرحواره و پردازش طرحواره ای منفی از جمهوری اسلامی ایران دارد. با عنایت به سایه روشن های مفاهیم بالا، بررسی کلیشه های تبلیغاتی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران و تبیین شگرد آنان از طریق پردازش طرحواره ای مورد توجه قرار می گیرد.

برای ایجاد و شکل گیری یک طرحواره، همان طور که ذکر شد، باید یک سری اطلاعات منسجم به صورت مجموعه ای ارائه شوند. در بررسی تبلیغات غرب علیه جمهوری اسلامی ایران، می توان به یکسری نکات کلیشه ای ثابت و منفی اشاره کرد که همواره خوراک تبلیغاتی رسانه های ارتباطی غرب علیه ایران بوده است. با نگاهی به روند تبلیغات غرب براساس تحلیل محتوا، می توان به موضوعات و سوژه های غیرواقعی از جمله تضییع حقوق بشر و آزادی های مدنی در ایران، تروریسم یا حامی تروریست بودن، کوشش در دستیابی به تسلیحات اتمی و سلاح های کشتار جمعی، بزرگ نمایی مشکلات داخلی و دامن زدن به اختلافات میان جناح های سیاسی اشاره کرد.

بنگاه های تبلیغاتی غرب با انتخاب موضوعات و سوژه های فوق درصدد ایجاد یک تصویر ذهنی منفی (طرحواره منفی) از جمهوری اسلامی ایران در ابعاد داخلی و خارجی است؛ این تصویر ذهنی ایران و ایرانی را در نزد افکار عمومی جهانی با چهره خشن و ضدانسانی به تصویر می کشاند و ابعاد مثبت و انسانی آن را تحت الشعاع طرحواره منفی ارائه شده از آن قرار می دهد، گو این که هر موقع نامی از ایران و ایرانی برده شود، یک سری صفات و خصوصیات منفی مربوط به آنها در اذهان عمومی شکل می گیرد و این پدیده در دراز مدت ایران را در انزوا قرار داده تا مشروعیت سیاسی و اقتدار ملی آن را از بین ببرد. این دقیقا فرایند پردازش طرحواره ای را به ذهن متبادر می کند.⁽²⁴⁾

در تبلیغات امپریالیسم خبری از طریق انتخاب سوژه ها و دلایل غیرواقعی همواره این گونه القا می شود که در ایران حقوق بشر و آزادی های فردی رعایت نمی شود؛ در حالی که در خود کشورهای تحت حمایت این رسانه ها، حقوق اقلیت ها آشکارا تضییع می شود.⁽²⁵⁾ همچنین آن نوع آزادی که غرب از آن دم می زند، با فطرت و کرامت واقعی انسان ها سازگار نیست، گرچه به ظواهر و لوازم آن به خوبی می پردازد و از این واژه به صورت یک بام و دو هوا سود می جوید. در برابر، بعضی از کشورها نظیر عربستان سعودی و یا کویت و قطر، هیچ گاه معترض به تضییع حقوق بشر و آزادی های مدنی اعتراض نمی کند، اما در کشورهایی مانند چین، ایران، کوبا و کره شمالی از واژه های آزادی و حقوق بشر سود جسته و آن کشورها را متهم به نقض این واژه ها می کند. غرب از طریق رسانه های ارتباط جمعی و نفوذی که بر افکار عمومی جهانی دارد، شدیدا آنها را کنترل می کند؛ مثال بارز این پدیده جنگ اخیر امریکا و متحدانش بر علیه کشور افغانستان است که با پول، اسلحه و هدایت امریکا به راه افتاد و در کنار آن سانسور خبری شدیدی بر رسانه های ارتباطی به عمل آمد؛ به گونه ای که محتوای اخبار و تصاویر دقیقا آن چیزهایی بودند که دولتمردان امریکایی در نظر داشتند. چون دولتمردان این کشور به خوبی واقف هستند که مشاهده تصاویر خشونت بار و بمباران های این کشور در خاک افغانستان تبعاتی منفی در افکار عمومی مردم امریکا و سایر کشورها، به دنبال دارد. در واقع افکار عمومی در این کشورها آن چیزی است که اغلب رسانه های ارتباطی به آن شکل داده و مغز انسان ها را طوری برنامه ریزی می کنند که در راستای اهداف آنها عمل کنند. به عبارت دیگر، انتخاب و تصمیم شهروندان غربی به نحو مستقیم یا غیر مستقیم تحت اراده و کنترل صاحبان سرمایه و سیاستمداران است؛ اما این گونه القا می شود که وی در انتخاب آزاد است. ⁽²⁶⁾ در این کشورها ابزارها تعیین کننده رفتار هستند نه شناخت ها و نگرش ها. حتی رسانه های غربی با استفاده از شگردهای خاص تبلیغاتی می توانند یک حادثه واقعی را به انحراف بکشند و تصویری غیرواقعی از آن با وجود اعتراف صریح متهمان به جاسوسی، ارائه دهند. به عنوان مثال، در جریان دستگیری سیزده نفر متهم به جاسوسی برای رژیم صهیونیستی در شیراز، امپریالیسم خبری غرب به منظور منحرف ساختن حادثه مذکور، کوشید تا از هر طریق این مساله را با مذهب افراد دستگیر شده ارتباط داده و عدم آزادی های فردی و تضییع حقوق اقلیت های مذهبی در ایران را القا کند.

طرحواره منفی دیگری که در تبلیغات غرب علیه جمهوری اسلامی ایران کاملا مشهود است، طرح اتهام تروریست به ایران یا حامی تروریسم بودن ایران است. بنگاه های تبلیغاتی غرب هر مساله یا اتفاقی که در گوشه و کنار جهان به نحوی مرتبط با تروریسم و یا اقدامات خرابکارانه باشد، فورا با استفاده از شگردهای تبلیغی خاص خود به عنوان حربه تبلیغاتی منفی بر علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کرده و آن را به ایران نسبت می دهند. با نگاهی به واقعیت های موجود در این زمینه به خوبی معلوم می شود که اقدامات تروریستی و خرابکارانه ای که غالبا به جمهوری اسلامی ایران نسبت داده می شود، یا اعتراضات داخلی در کشورهای غربی است و یا توسط گروه های تروریستی انجام شده که دست پرورده و مورد حمایت مادی و معنوی سازمان های اطلاعات و امنیتی کشورهای غربی هستند و به منظور انجام اقدامات خرابکارانه و تروریستی آموزش دیده اند. با اندکی تامل در واقعیت های موجود در ایران بعد از انقلاب اسلامی به خوبی مشهود است که جمهوری اسلامی خود قربانی خشونت، ترور و جنگ بوده است.

حربه دیگر غرب برای ایجاد و تکمیل تصویر ذهنی منفی از ایران، القای این موضوع است که ایران درصدد رسیدن به دانش و سلاح های کشتار جمعی و تکنولوژی های مرتبط با آن است. اگر چه کارشناسان آژانس انرژی اتمی بر بی ضرر بودن این تکنولوژی و استفاده صلح آمیز ایران از آن اقرار کرده اند، غرب برای تحت الشعاع قرار دادن تکنولوژی سلاح های کشتار جمعی رژیم صهیونیستی و زرادخانه های اتمی این کشور، همواره آن را به ایران فرافکن کرده تا در جهت ایجاد طرحواره منفی از ایران درست عمل کرده باشد. هدف دیگر غرب از این ادعاهای بی اساس، مشوش ساختن اذهان کشورهای منطقه، از جمله کشورهای حاشیه حوزه خلیج فارس و توجیه حضور خود در منطقه و فروش سلاح های خارج از رده خود به این کشورهاست. با عنایت به اصول روان شناسی یادگیری تداعی⁽²⁷⁾ و با توجه به تبلیغات شرطی، زمانی که دو محرک با هم تکرار شوند، رفته رفته بین این دو نوع رابطه تداعی ایجاد می شود، به نحوی که با حضور یکی دیگری در ذهن متداعی می شود. بنابراین، زمانی که در تولید سلاح های کشتار جمعی و اتهامات وارده که تداعی کننده خشونت دولتی هستند به جمهوری اسلامی ایران نسبت داده شوند، در بلندمدت نوعی رابطه تداعی بین این دو ایجاد شده و منجر به شکل گیری طرحواره ای منفی از جمهوری اسلامی ایران می شود.

جنبه دیگر تبلیغات القایی غرب بر علیه جمهوری اسلامی ایران از بین بردن و تضعیف تدریجی انگیزه های مردم ایران است. سوژه ها و موضوعاتی که غرب برای تعقیب این هدف برگزیده عبارتند از: بزرگ نمایی مشکلات داخلی، دامن زدن به اختلافات میان جناح های مختلف در ایران و گسترده جلوه دادن آن و نیز شعله ور ساختن و پرداختن به تنوعات قومی، قبیله ای و مذهبی. این در حالی است که تبلیغات القایی غرب هیچ اشاره ای به نکات مثبت و پیشرفت های به دست آمده پس از انقلاب در ایران نمی کند؛ و اگر هم در مواردی به اجبار به صورت موقتی و محدود اشاره ای به جنبه های مثبت شده، اولا به آن اندازه نبوده که تصویر مثبتی از ایران بعد از انقلاب ارائه کند و ثانیا اخبار مربوط به جنبه های مثبت در ایران، از طریق شگردهای پوشش خبری طوری در لفافه اخبار منفی پیچیده می شوند که در نهایت برآیند نیروها به سمت جنبه های منفی و ایجاد تصویر ذهنی منفی از ایران باشد؛ ثالثا برای آن که تصویری در ذهن مخاطب قرار گیرد، بایستی در خلط دست آوردهای مثبت و منفی، درصدد اخبار منفی کمتر از اخبار مثبت باشد تا کاملا در ذهن مخاطب، جنبه منفی هضم شود. برای مثال در جنگ امریکا علیه افغانستان رسانه های امریکا و اروپا مکررا طوری القا کردند که پیروز نهایی جنگ امریکا بوده و تنها یک نفر تلفات داشته که جاسوس و بازپرس سازمان سیا بوده و در حد قهرمان ملی مطرح می شود معمولا رسانه های غربی از تلفات افغانستان و سختی وضع معیشتی و بمباران های بی رحمانه بر سر مردم فقیر چیزی بیان نمی کنند.

در مورد ایران نیز دستاوردهای مثبت با لایه هایی از مباحث غیرواقعی به خورد افکار عمومی داده می شود. این همان روشی است که در ادبیات اسلامی از آن با عنوان «لا تلبسوالحقَّ بالباطل» یاد می شود که نباید حق را با باطل آغشته نمود تا باطل جای خود را باز نماید. باطل بما هو باطل جای خود را باز نمی کند مگر آن که رگه هایی از آن با حق و حقیقت خلط شود.

هدف از ذکر و القای سوژه ها و موضوعات فوق علیه جمهوری اسلامی ایران، نشان دادن ماهیت واقعی تبلیغات غرب نیست، چون با اندکی تعمّق به راحتی می توان به وجود خط مشی تبلیغاتی ثابت در رسانه های تبلیغاتی غرب پی برد. نکته اساسی که در این مورد باید به آن پرداخت این است که چرا غرب در تبلیغاتش علیه ایران از سوژه های القایی و خط مشی های کلیشه ای ثابت بهره می برد؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت هدف اصلی در مقابله با جمهوری اسلامی ایران، مهار و جلوگیری از گسترش و نفوذ معنوی ایران در منطقه است؛ تئوری پردازان تبلیغاتی غرب و جهت دهندگان به رسانه های ارتباط جمعی کاملا به این نکته اساسی واقف هستند که تغییر در واقعیت ها دشوار و گاهی عملاً ناممکن است، اما تغییر دنیای ذهنی انسان ها و افکار عمومی با ارائه داده های غلط به آنها امکان پذیر است. در عملیات روانی دو فرضیه اساسی وجود دارد که با عنایت به آنها ماشین تبلیغاتی غرب در جهت ایجاد طرحواره منفی از ایران سود می برد. اولین فرضیه این است که برداشت انسان ها از دنیای مادی متفاوت است و دومین فرضیه این که تغییر در برداشت ها، منجر به تغییر دیدگاه ها و عکس العمل های رفتاری آنها می شود. مجریان عملیات روانی این دو فرضیه را از رویکرد پدیدارشناسی⁽²⁸⁾ به عاریت گرفته اند. با عنایت به فرضیه های مذکور، در دنیای تبلیغاتی کنونی با تغییر برداشت ها و نگرش ها از طریق ارائه موضوعات غیرواقعی و اطلاعات نادرست که با شگردها و ترفندهای خاصی صورت می گیرد، غرب درصدد ایجاد یک تصویر ذهنی منفی از ایران است؛ با وجود این که واقعیت های موجود در داخل ایران خلاف آن چیزهایی باشد که غرب درصدد ارائه آنهاست. بنابراین، کاملا مشخص است که هدف از القای سوژه های تکراری غیرواقعی، ایجاد یک طرحواره منفی رمزگردانی، ذخیره و بازیابی اطلاعات در مورد محرک ها و داده های مربوط به آن طرحواره است و در مقابل داده های عینی، حتی اگر این داده های جدید مغایر با طرحواره های اندوخته شده باشند، نوعی سوگیری در پردازش اطلاعات جدید به نفع طرحواره های اندوخته شده قبلی دیده می شود. با عنایت به این سوگیری ها و تحریف هاست که تصورات قالبی نسبت به ایران و مردم شکل می گیرند، در حالی که واقعیت چیز دیگری است. از اینجاست که رسالت دستگاه های خبری و ارتباطی ایران در تقابل با این حملات روانی بیشتر می شود. ضروری است آنها اطلاعات غلطی که غرب بر علیه ایران ارائه می دهد، دریافت، تجزیه، تحلیل و تفسیر کرده و ماهیت واقعی آن را نشان دهند. ارائه داده های عینی و مستند و روشنگری ها، بهترین حربه دفاعی در مقابل تهاجمات تبلیغی است. زمانی که توانایی نشان دادن واقعیت ها در ابعاد داخلی و خارجی (که با کارها و اقدامات فرهنگی مناسب حاصل می شوند) به صورت عینی و واقعی به مردم ارائه شود، ماهیت و چهره واقعی تبلیغات غرب بیان می شود و به طور طبیعی طرحواره های منفی و الگوی پردازش طرحواره ای درخصوص ایران به سود طرحواره های مثبت تغییر می یابد.

نتیجه گیری:

امروزه در رویکردهای جدید به روان شناسی، انسان به عنوان یک موجود پردازش کننده اطلاعات محسوب می شود. انقلابی که از دهه 1960 در این حوزه روی داده است جهت گیری های نظری و کاربردی را از نگرش های زیستی رفتاری صرف به شناختی عقلانی تغییر داده است. با عنایت به این نوع نگرش، درون دادها⁽²⁹⁾ وارد محیط فکری انسان ها شده و در آنجا پردازش شده و در صورت لزوم بازیابی می شوند. اگر درون دادهای ارائه شده غیرواقعی و جهت دار باشند، مجموعه اطلاعات منسجمی که بر مبنای آنها در ذهن شکل می گیرند نیز سودار بوده و در این صورت در فراخوانی و بازیابی نیز با نگرش ها و رفتارهای سودار و غیرواقعی مواجه خواهیم بود. امروزه بنگاه های خبرپراکنی غرب با حجم وسیعی از آرایش اطلاعات نادرست درخصوص جمهوری اسلامی ایران که با شگردهای خاص تبلیغاتی مثل تحریف، حذف و برجسته سازی و نیز تلفیق این گونه اطلاعات پردازش شده با آهنگ های احساسی و هیجانی درصدد ایجاد یک طرحواره منفی از ایران است.

با نگاهی به کلیشه های تبلیغی، به عنوان مواد خام این طرحواره که روی نکات ویژه ای متمرکز شده اند، به خوبی می توان وجود خط مشی های ثابت تبلیغی جهت ارائه یک تصویر منفی از جمهوری اسلامی ایران را ردیابی کرد.

اگر در بلند مدت با امکانات وسیعی که در اختیار رسانه های غربی وجود دارد، روی درون دادهای منفی از ایران مکررا تاکید شود، احتمال شکل گیری طرحواره های منفی از ایران منتفی نیست و در صورت تشکیل این طرحواره ها، نگرش ها و طرز تلقی ها تحت تاثیر قرار می گیرند. نباید در قبال حملات روانی که این گونه به صورت بی رحمانه واقعیت ها را مغشوش جلوه می دهند موضع انفعالی به خود گرفت، بهتر است اولاً ماهیت واقعی تبلیغات منفی را نشان داد و افکار عمومی را در این خصوص روشن کرد. به خوبی معلوم است که اگر طرحواره های منفی از کشوری شکل بگیرند آن کشور از نظر سیاسی در انزوا قرار گرفته و مشروعیت سیاسی و در نتیجه اقتدار ملی خود را از دست خواهد داد. ثانیا برای مقابله و رفع طرحواره های منفی می توان در ابعاد داخلی و خارجی اقداماتی را توصیه کرد.

در ابعاد خارجی، داشتن روابط دیپلماتیک فعال با کشورهای جهان، برخورد انسانی و اسلامی و حسن همجواری با کشورهای منطقه، حضور فعال در صحنه های سیاسی و بین المللی، طرح ابتکاراتی در سطح بین المللی مثل طرح گفت وگوی تمدن ها ⁽³⁰⁾ و ایجاد تمهیداتی به منظور بسترسازی مناسب برای جامه عمل پوشاندن به آن، حضور فعال در اقدامات بشردوستانه و صلح آمیز و... و در ابعاد داخلی کوشش در جهت رفع مشکلات مردم، کاستن از تنش ها و اختلافات درونی، افزایش تفاهمات و همگرایی ها، بسترسازی مناسب برای سرمایه گذاری ها و ایجاد امنیت، مشارکت هر چه بیشتر مردم در امور سیاسی و تصمیم گیری ها و... تدابیری هستند که پردازش اطلاعات درخصوص جمهوری اسلامی ایران را به نفع ایجاد طرحواره های مثبت و کاهش تأثیر و نفوذ طرحواره های منفی کمک می کنند.

منابع:

1- اتکینون؛ ریتلا.ل، و اتکینون؛ ریچارد. س و هیلگارد ؛ ارنست. ر. (1370).

زمینه روان شناسی (جلد 2و1)، ترجمه دکتر محمدنقی براهنی و همکاران، انتشارات رشد. (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1983).

2- بروین؛ کریس. ر. (1376)، بنیادهای شناختی روان شناسی بالینی، ترجمه مجید محمودعلیلو، عباس بخشی پوردورسری و حسن صبوری مقدم، نشر روان پویا، 1376.

3- پروین، لارنس. ای. (1734). روان شناسی شخصیت (جلد2)، ترجمه محمدجعفر جوادی و پروین کدیور، انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1374.

زورق، محمد حسن. (1368). مبانی تبلیغ، انتشارات سروش

کریمی، یوسف (1377). جنگ روانی غرب علیه ایران. حسین حسینی، محمدحسین الیاسی، عین اله قائمی فرد (گردآورندگان)، مجموعه مقالات همایش جنگ روانی (صص 8881)، تهران، انتشارات پژوهشکده علوم دفاعی دانشگاه امام حسین(ع).

4- Hjelle, A. L. and Ziegler 9 D. J. (1987). Personality theories (Zn MCgraw - Hill, Inc.

5- Sdorow, L. M. (1993). Psychology (2nd ed.). Wm. c. Brown Communications, Inc.

6- Wortman, C. 9 and Loftus, E. 9 and Weaver, C. (1999). Psychology (5nd ed.) Magraw - Hill, Inc.

پی نوشت ها:

1- Schema

2- Absract representation

3- Schema Theory.

4- Alba & Hasher

5- Sdorow

6- Markus & Wurf.

7- Wortman etal.

8- Person Schema.

9- Self Schema.

10- Social Stere atype.

11- Beck & Emery.

12- Brewin.

13- Filtering.

14- Cognitive Filter.

15- Distorted Schemas.

16- Confirmatory hypothesis testing.

17- Stereotyped Social Schemas.

18- Gerbner & Gross.

19- Social Learniny theorists.

20- Bandura & Rotter.

21- Confirmative bias.

22- Observational Learning.

23- نقل از هفته نامه سروش، شماره 1055، مقاله این جا منطقه نظامی است، عکاسی ممنوع.

24- Schematic Processing.

25- برای مثال، در ایالات متحده امریکا، پس از حوادث 11 سپتامبر، پلیس فدرال امریکا(FBI) هزار تن از افراد مختلف من جمله مسلمانان مقیم امریکا را بازجویی و در زندان های درازمدت بدون محاکمه نگهداری می کند و یا محاکمه افراد متهم به خشونت و تروریسم را در دادگاه های نظامی و غیرعلنی که جزیی از تضییع حقوق اقلیت ها است.

26- طبق اسناد موجود، رییس جمهور امریکا در دهه 60، آقای لیندون جانسون بوروی چندین بار در صحبت های خصوصی اش که بر نوار ضبط شده است ، با وزیر دفاع آن روز امریکا، رابرت مک نامارا مذاکره می کند و می گوید فکر نمی کند امریکا در ویتنام پیروز شود و اصولاً به پیروزی امریکا در ویتنام بدبین بود. لکن در طول زمامداری اش هرگز احساسات درونی خود را با مردم امریکا در میان نگذاشت و با توان هر چه بیشتر به ویتنام قشون و اسلحه فرستاد و از رسانه های مهم کمک خواست. مع ذالک به واسطه وخیم شدن وضع امریکا در آن ناحیه، جانسون در سال 1968 تصمیم می گیرد که نامزدی خود را برای دور دوم ریاست جمهوری تکرار و متعاقب این عمل سربازان امریکایی با سرخوردگی ویتنام را ترک می نمایند.

27- Associative Learning.

28- Phenomenological.

29- Inputs.

30- یکی از دیپلمات های امریکا در سازمان ملل می گوید: «ما برای متحد نمودن جهان و بالاخص مسلمانان علیه تروریسم افغانستان در ابتدا نگران بودیم که این موضوع گفت وگوی تمدن ها مانع کار ما در جریانات می شود، ولی با فعالیت و مواظبتی که به کار بردیم اشکالی بوجود نیامد.» نقل از کیهان شماره 17254. مقاله چشم انداز.