شکوه جانبازی

«وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَءُوُفّ بِالعِبادِ؛ و بعضی از انسانها کسانی هستند که به خاطر خشنودی خدا بذل جان می کنند، و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».(سوره بقره، آیه ۲۰۷)

یکی از موقعیت های بسیار ارجمند در تاریخ اسلام، واقعه مهم «لیلة المبیت» است که به آغاز هجرت رسول خدا(ص) انجامید و فضیلت و برتری امام علی(ع) را بر تمامی اصحاب پیامبر به ظهور و بروز رساند و قرآن کریم با گزارش این واقعه؛ حقانیت ایثارگری و جانبازی امیرالمؤمنین را امضا کرد.

لیلة المبیت

شب اول ماه ربیع الأول سال سیزدهم بعثت، سرآغاز هجرت رسول اللّه (ص) از مکّه مکرّمه به مدینه منوره می باشد. امام علی(ع) آن شب را در بستر رسول خدا آرمید، همان شبی که کافران و مشرکان مکه هم داستان شدند تا با کشتن پیام آور توحید؛ چراغ یکتا پرستی را خاموش کنند و از پس آن، موحدان را نابود سازند. لیکن امام علی(ع) جان خود را به خطر انداخت و آرمیدن در بستر رسول خدا را که کاری خطرناک بود، عاشقانه پذیرفت.

اکنون مناسب است اندکی خود را به حال و هوای آن زمان نزدیک کنیم:

درست سیزده سال پیامبر و علی فضای سنگین و ملال آور شهر مکّه را تحمّل کرده اند؛ ولی آزار متعصّبان کور دل و بت پرست رو به افزایش است و هیچ گونه نشانه ای از کاهش وجود ندارد، همچنین غم از دست دادن یاورانی چون حضرت ابوطالب و حضرت خدیجه(ع) بر قلب مبارک پیامبر سنگینی می کند. مشرکان از تلاش خود برای محو جلوه های توحید نه تنها دست بر نداشته اند؛ بلکه اخیراً تصمیم گرفته اند تا با کشتن رسول خدا به هدف شوم خود برسند.

پیامبر اکرم از توطئه آنان آگاه گردید، در شب هجرت به سوی غار ثور، به علی(ع) فرمودند تا در بستر او بخوابد و از پارچه روانداز او استفاده کند، به این شب عزیز که فداکاری امیرالمؤمنین را آشکار ساخت «لیلة المبیت» می گویند.

مکان و شأن نزول

هنگامی که رسول خدا(ص) در راه هجرت به سوی مدینه بود، این آیه شریفه بر وجود مقدس ایشان نازل گردید.1

روایات موجود در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت بر این حقیقت تصریح دارند که آیه شریفه: «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یشْری…». درباره امام علی(ع) نازل گردیده است. خدای تعالی او را در آیه مباهله: «…وَ اَنْفُسَنا وَ اَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ» نفس رسول خدا نامید و در لیلة المبیت مصداق «یشْری نَفْسَهُ» شد، بذل جان کرد، پیش مرگ شد و جان خود را برای پیامبر ایثار کرد تا آن حضرت زنده بماند و مقدمات هجرت به سوی مدینه که از غار ثور آغاز شد، فراهم گردد.2

روایات

نظر به اهمیت و تنوع روایاتی که در ذیل آیه آمده است، به تعدادی از آنها در این بخش و در بخش آخر (گزارش رویداد) اشاره می کنیم:

1. احمد بن حنبل نقل می کند: آن کسی که آیه شریفه: «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یشْری …» از او سخن به میان آورده است، علی بن أبی طالب است، او در خانه و بستر رسول خدا بیتوته کرد، پیامبر خدا(ص) لباس خود را به او پوشاند و در مکان خویش قرار داد، مشرکان خیال کردند که رسول اللّه است.3

2. ابن عباس می گوید: این آیه در حق علی بن أبی طالب نازل شده است، زمانی که نبی اکرم(ص)، از چنگ مشرکان مکّه فرار کرد و علی(ع) در بستر او آرمید، این آیه بین شهر مکه و مدینه منوره نازل شد.4

3. علی بن ابراهیم در کتاب تفسیرش می گوید: در آیه: «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ …». مقصود حضرت علی(ع)، است و معنای «یشْری نَفْسَهُ» عبارت است از: یبْذُلُ؛ یعنی از انسانها افرادی هستند که بذل جان می کنند.5

4. «امام زین العابدین(ع) می فرماید: کلام خدای تعالی: «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یشْری» در مورد حضرت علی(ع) نازل گردیده است، وقتی که او در بستر رسول خدا(ص) بیتوته کرد.6

گزارش رویداد

کافران در آخرین نشست خود به اتفاق آرا تصمیم گرفتند تا از هر قبیله ای فردی خشن و آدمکش انتخاب شود و آنان در یک شب به خانه محمد(ص) یورش آورند و او را به قتل برسانند.تا اگر کسی عزم قصاص یا انتقام داشت و به خونخواهی آن حضرت برخاست، نتواند موفق شود و در نتیجه خون حضرت محمد(ص) به هدر رود.

اما خدای تعالی به هرچه که مخفی است و در پشت پرده می گذرد آگاهی کامل دارد. او پیامبرش را از این توطئه خطرناک مطّلع ساخت و رسول خدا(ص) نیز امام علی(ع) را خبر داد. پس از آن که پیامبر دانست امام علی برای هرگونه فداکاری آماده است، توصیه های لازم را به ایشان فرمود و سپس وطن خود، ـ مکّه ـ را ترک کرد.

شب است، در و دیوار مکّه بوی توطئه می دهد، تاریکی شب برق شمشیرهای برهنه را که برای ریختن خون رسول خدا مهیا شده می نگرد، امام علی در حالی که خود را برای شهادت آماده کرده بود در بستر مطهّر پیامبر آرمید کفّار به خانه وحی یورش بردند تا به مقصد شوم خود برسند. همین که شمشیرها را بالا بردند تا بر پیامبر خدا فرود آورند، تصمیمشان عوض شد، گفتند: اولاً از وجود محمّد(ص) آگاه شویم، ثانیاً او را بیدار کنیم تا درد کشته شدن را بچشد و برق شمشیرهایی را که برای ضربه زدن به او متّحد گردیده است، از نزدیک ببیند.7

او را بیدار کردند! لیکن او را ندیدند! آه از نهاد کینه مند آنان برخاست. عجبا! پس او کجاست؟! این اَبَر مرد کیست که به جای محمّد(ص) آرمیده است؟!

آری؛ آنان علی را دیدند، همان جوان مؤمن و مخلص و فدایی رسول اللّه، آیا می توانستند از علی نشانی پیامبر خدا(ص) را بگیرند؟ هرگز، چون امام علی در راه خدا از هیچ کس هراس و ترسی نداشت و غیر ممکن بود محل اختفای آن حضرت را به دشمنان بگوید.

خدای تعالی جبرئیل و میکائیل را فرو فرستاد تا امام علی را از گزند مشرکان و بت پرستان مکّه حفاظت کنند و تقدیر الهی چنین رقم خورد تا او نیز سالها بماند و صدها بار جانبازی و فداکاری خود را به نمایش بگذارد.

امام علی(ع) در شب هجرت پیامبر، جان بر کف نهاد و بدین ترتیب لیاقت خود را در «لیلة المبیت» ثابت کرد تا مصداق آیه کریمه: «… کسانی هستند که به منظور خشنودی خدای تعالی بذل جان می کنند …». قرار گیرد.8