جواهر الکلام فی ثوبه الجدید

جواهر الکلام فی ثوبه الجدید، ج 1، تحقیق ونشر: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، قم، چاپ اول، 1421 ق، رحلی، 88+695 ص.

احیای آثار گذشتگان از اقدامات ارزنده و درخور ستایش است که در سال های اخیر،شتاب بیش تر به خود گرفته است.

پیشینیان در تدوین، روش مخصوص به عصر خود را داشته اند که مطالعه آن آثار برای نسل امروز، دشوار است. محققان امروزی با به کارگیری علائم سجاوندی، توضیح واژه ها و عبارت های دشوار، پاراگراف بندی، انتخاب عنوان برای بخش های مختلف، تخریج مصادر، استفاده از حروف متنوع، اعراب گذاری، استفاده از رسم الخط جدید،تهیه فهرست های گوناگون و می کوشند تا استفاده از آن آثا را آسان تر کنند. ولی باوجود این خدمات ارزنده، جا دارد تنها به این اسلوب ها دراحیای میراث گذشتگان به ویژه آثار فقهی بسنده نشود بلکه لازم است با ابتکارات جدید، درعین حفظ مطالب نویسندگان گذشته، آثار آنها به گونه ای عرضه شود که استفاده از آنها در عصر حاضر،سهل تر شود چرا که هر چه به جلو می رویم با پدید آمدن شیوه های نگارشی جدید استفاده از شیوه های منسوخ گذشته دشوارتر خواهد شد.

بدین جهت موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، بنادارد آثار فقهی گذشتگان را به روشی نو احیا کند و جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام را به عنوان نخستین کتاب،انتخاب کرده است.

جواهر الکلام از شاهکارهای فقهی است که به جهت ویژگی هایی که دارد همواره مورد توجه فقهابوده و هست.

پاره ای از ویژگی های آن عبارت است از:

1.احاطه نویسنده به دیدگاه های فقها و استفاده از آنها در استنباط های فقهی. پی گیری و شناسایی اقوال توسط صاحب جواهر آن قدر گسترده است که گاه از برخی رساله های تک نگاری فقهای برجسته که تنها به گوشه ای از فقه پرداخته اند و از آثار رایج درحوزه های علمیه به شمار نمی روند، نیز نقل قول می کند.

2. اهتمام فراوان به اجماعات محصل و منقول و شهرت های فقهی تا آنجا که ایشان قائل به حجیت اجماع منقول شده است تا چه رسد به اجمال محصل و این از نقاط قوت روش فقهی صاحب جواهر است چرا که هم بسیاری از موارد خلا دلیل لفظ ی را پر می کند و هم از طرفی، این اجماعات و شهرت ها و ارتکازات فقهی گاهی در فهم نص یا در التزام و عدم التزام به نص تاثیر گذار است، چنان که در جای خود در علم اصول اثبات شده است.

3. التزام به شیوه اصولی. اگر چه صاحب جواهر جهت تدوین کتاب خود درمنابع فقهی و روایی غور کرده است، در مقام استدلال، از علم اصول غافل نبوده است. در خورتوجه است که گاهی اصطلاحاتی اصولی مانند «حکومت» () و ورود () را که پیش از او رایج نبوده به کار می برد. درحالی که ابتکار آنها رابه علمای علم اصول پس از اومانند شیخ انصاری نسبت می دهند و صاحب جواهر آن اصطلاحات را دقیقا درهمان معنایی که پس از او دراصول به کار می رود، استعمال کرده است.

4. بیان وجوه استنباط و استدلال.

5. ذکر فرع های فقهی نادر و با اهمیت که فقها به آنها توجه نکرده اند.

6. روشمندی خاص درطرح بحث از نظر ترتیب مطالب و چگونگی ورود به مساله فقهی.

7. عاری بودن کتاب از حشو و زواید و دوری جستن از مباحث بی فایده چنان که بارها یاد آور شده است.

8. اهتمام و توجه نویسنده به همه جهات و جنبه های گوناگونی که با مساله ارتباط دارد و اگر حجم کتاب جواهر گنجایش آنها رانداشت به نوشتن رساله ای مستقل در آن موضوع وعده می دهد، یااین که خواننده را به رساله ای که درآن موضوع نگاشته ارجاع می دهد.

9. رعایت دقت درتحقیق و ارائه دیدگاه های خود و دیگران و پرهیز از شتاب زدگی.

10. احاطه نویسنده به تمام ابواب فقه از طهارت تا دیات.

این را باید از توفیقات الهی شمرد که نصیب صاحب جواهر شده است چرا که معمولاموسوعه های فقهی که فردی نگاشته می شوند معمولا به انتها نمی رسند یا این که بعضی مباحث را حذف می کنند.

11. حل پاره ای مسائل و فروع که فقهای پیشین آنها را تبیین نکرده بودند.

12. بی نیازی فقیه و محقق بادر اختیار داشتن جواهر از بسیاری کتاب های دیگر.

ویژگی های فنی نو در تحقیق کتاب

محققان موسسه دائرة المعارف فقه در احیای مجدد جواهرالکلام، گذشته از رعایت آنچه دراحیای آثار، معمول است، مطالب کتاب را با حفظ همه عبارات آن در قالبی نوریخته اند. که فواید متعدد بر آن مترتب است و جا دارد این شیوه در احیای آثار قطور دیگر به ویژه درکتاب های فقهی، استدلالی مد نظر قرارگیرد.

در این روش، آرا و دیدگاه های فقهی صاحب جواهر همراه متن شرائع الاسلام در بالای صفحه ها آمده و استدلال های صاحب جواهر به علاوه آرا و اقوالی که از دیگران آاعم از موافق و مخالف نقل کرده، باذکر شماره به ذیل صفحه انتقال یافته است.جهت جدا ساختن اقوال از استدلال ها، اقوال با حروف سیاه و استدلال هابا حروف معمولی آورده شده است و مصادر و نسخه بدل ها در پاورقی گنجانده شده اند. بنابراین هر صفحه دارای سه قسمت است:

الف) آرا و نظریات صاحب جواهر درهرمساله همراه با متن شرائع، در این قسمت، خلاصه ای از جواهر در اختیار خواننده قرار می گیرد و محقق به آسانی با دیدگاه های نویسنده آشنا می شود و ذیل آن درحکم شرح است. جا دارد که این قسمت به صورت کتاب مستقل به عنوان خلاصه جواهر چاپ شود.

ب) ادله و استدلال های صاحب جواهر در آن مساله همراه با آرا و اقوال فقهای دیگری که صاحب جواهر آنها را نقل کرده است. دراین قسمت خوانند با سرعت و سهولت می تواند به استدلال ها و اقوال مختلفی که دریک فرع فقهی وجود دارد دست یابد.

ج) مصادر و نسخه بدل های جواهر و شرائع.

درتمام قسمت ها، نه از عبارات صاحب جواهر چیزی کاسته شده ونه به آنها اضافه شده، بلکه توضیحات لازم، به صورت فشرده، داخل کروشه آمده است.از آن جا که توضیحات فراوان، ممل است و گاه باهدف احیا که آسان شدن متن است منافات دارد، به توضیحات ضروری بسنده شده است.

ویژگی های دیگر کتاب:

1. برای سهولت دستیابی به عبارات کتاب درچاپ های دیگر (چاپ انتشارات جامعه مدرسین و احیاء تراث) و بالعکس، شماره جلد و صفحه دو چاپ دیگر در هر ده صفحه درحاشیه کتاب آمده است.

2. انتخاب قطع رحلی برای کتاب، تاهم صفحه بندی رابا مشکل روبه رو نسازد و هم در مجلدات کمتری (تقریبا 25 جلد) بتوان تمام کتاب را ارائه کرد.

3. عبارات به گونه ای تنظیم شده که پایان متن فوقانی و ذیل آن درهر صفحه،پایان پاراگراف باشد. به عبارت دیگر آغاز هر صفحه آغاز پاراگراف است و با توجه به این که محققان نمی توانستند در متن تصرف کنند، این کار با دشواری صورت گرفته است.

4. تخریج مصادر و توضیحات لازم جهت روشن شدن عبارات، در این چاپ بهتر از چاپ های دیگر صورت گرفته است.

5. محور تحقیق، دو نسخه چاپ سنگی کهن و چاپ حروفی است که چند بار درایران و عراق به چاپ رسیده است.

6. در استخراج منابع روایات، تنها به کتاب وسائل اکتفا نشده،بلکه محققان به منابع اولیه نیز مراجعه کرده اند و در صورت اختلاف با آنچه در جواهر آمده، تذکر داده اند. 7. در به کارگیری علائم سجاوندی و پاراگراف بندی و دقت زیادی صورت گرفته و کتاب با چاپی زیبا و درخور تحسین عرضه شده است.

8. جلد اول دارای دو فهرست اجمالی وتفصیلی است و فهرست های دیگر (آیات، اعلام، منابع و...) در پایان جلد آخر می آید.

9. این کتاب دارای مقدمه مبسوط در سه فصل است: فصل اول به شرح حال صاحب جواهر اختصاص دارد و این موارد درآن به چشم می خورد:

استادان، عصر صاحب جواهر، ویژگی های اخلاقی، تالیفات، مرجعیت صاحب جواهر، اشعار در مدح وی و...

درفصل دوم با عنوان جواهر الکلام فی المیزان به این امور پرداخته شده است: سخنان علما درباره جواهر، تاریخ تالیف، نسخه ها، چاپ ها، شرح ها و ویژگی های جواهر.

درفصل سوم روشی که دراین تحقیق انجام شده، تبیین شده است.