هم اندیشی بررسی مسایل و مشکلات زنان؛ اولویت ها و رویکردها؛ مصاحبه با ابراهیم شفیعی سروستانی

تمایل به گریز از نقطة تعادل کم و بیش در روحیة همة انسان ها وجود دارد و از همین روست که علم اخلاق عهده دار رسالت برگرداندن انسان ها به حالت تعادل و هدایت آنها به خط میانه در فضایل نفسانی شده است .

اما یافتن خط تعادل در مسائل اجتماعی کار ساده ای نیست و افراط و تفریط در این گونه مسائل زمینة ظهور و بروز بیشتری دارد . لذا وظیفة رهبران و مصلحان اجتماعی در همة تاریخ این بوده که مردم را از تندروی ها و کندروی هایی که بدان ها گرفتار آمده اند بر حذر دارند و آن ها را به سوی تعادل رهنمون سازند .

« تجدد مآبی » و « تحجر گرایی » دو چهرة بارز خط عدم تعادل و افراط و تفریط در برخورد با پدیده های اجتماعی اند . تجدد مآب چنان شیفتة شرایط جدید اجتماعی و فرهنگی و مبهوت پیشرفتهای فنی و اقتصادی دنیای غرب است که گمان می کند جوامع اسلامی برای بقا در عصر جدید چاره ای جز دست شستن از ارزش های دینی و تجدید نظر اساسی در اصول خود ندارند . در مقابل ، تحجرگرا چشم خود را یکسره بر همة تحولات و تغییرات اجتماعی بسته و می پندارد که دین ، مجموعه ای خشک و انعطاف ناپذیر است که هیچ مسئولیتی برای پاسخگویی به نیازهای جدید روز ندارد .

این دو آفت ، همة مناسبات فرهنگی و اجتماعی جوامع اسلامی را تحت تأثیر خود قرار داده و باعث به وجود آمدن دیدگاه های متناقض و همراه با افراط و تفریط در مورد شئون مختلف زندگی اجتماعی در این جوامع شده است .

یکی از مهمترین مسائلی که در عصر ما به آفت تجدد و یا تحجر گرفتار آمده ، مسئله شخصیت انسانی و جایگاه اجتماعی زنان است . وجود این دو آفت باعث شده که چهرة واقعی زن مسلمان و موقعیت اجتماعی او به نحو شایسته ، شناخته نشود . البته در این میان تنی چند از اندیشمندان مسلمان تلاش کرده اند با خروج از بن بست تحجر و تجدد ، دیدگاه اسلام در مورد زنان را به دور از هرگونه افراط و تفریط ترسیم کنند که از جمله شاخص ترین این اندیشمندان استاد شهید مرتضی مطهری است .

امروزه ما نیز بیش از هر زمان دیگر نیازمند یافتن خط تعادل در عرصة مباحث زنان هستیم و قطعاً رسیدن به این هدف جز با همراهی و همدلی نهادها ، جمعیت ها و مراکز فعال در عرصة مباحث زنان از یک سو و حوزه های فقاهت ، اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی از سوی دیگر ، امکان پذیر نیست .

دفتر مطالعات و تحقیقات زنان وابسته به مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران با هدف : شناخت ، ریشه یابی و اولویت گذاری مسائل و مشکلات زنان و همچنین شناسایی رویکردها و راهبردهای اساسی در حل این مسائل و مشکلات ، اقدام به برگزاری نخستین هم اندیشی « بررسی مسائل و مشکلات زنان ؛ اولویت ها و رویکردها » می کند و همة اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی ، مراکز علمی و پژوهشی ، نهادهای اجرایی و فرهنگی و در نهایت جامعة زنان فرهیختة ایران اسلامی را به شرکت در این هم اندیشی که به مناسبت میلاد خجستة کریمة اهل بیت حضرت فاطمة معصومه (سلام الله علیها) در بهمن ماه 1379 در شهر مقدس قم برپا می شود ، فرا می خواند.

به منظور آگاهی بیشتر خوانندگان محترم از ضرورتها ، اهداف و برنامه های این هم اندیشی متن مصاحبه ای را که با دبیر هم اندیشی، جناب آقای سروستانی انجام پذیرفته، ذیلاً از نظر خوانندگان می گذرد.

به عنوان ن

چنان که در فراخوان مقاله نیز ذکر شده است ، هدف از برگزاری این هم اندیشی ، شناخت ، ریشه یابی و الویت گذاری مسائل و مشکلات زنان از یک سو و شناسایی رویکردها و راهبردهای اساسی در حل این مسائل و مشکلات ، از سوی دیگر است . البته در گذشته نیز همایش ها و سمینارهای مختلفی با اهداف مشابه برگزار شده و حرکت ها و تلاش های مختلفی نیز در زمینه های یاد شده صورت گرفته است اما در برگزاری این هم اندیشی سه نکته اساسی وجود دارد که توجه به آن ها می تواند روشنگر اهداف برگزارکنندگان آن باشد :

اول این که در چند سال گذشته حضور حوزه های علمیه در عرصة مباحثات زنان بسیار کمرنگ بوده و همین امر باعث شده است محوریت حل مسائل و مشکلات زنان به خارج از حوزه منتقل شود . هر چند در این مدت عده ای از فضلا و اندیشمندان متعهد حوزه تلاش کرده اند که با تدوین کتاب ها و انتشار نشریاتی با اتکا به مبانی و اصول پذیرفته شده در حوزه های علمیه ، به شبهات و مسائل مطرح در حوزة زنان پاسخهایی مناسب ارائه نمایند ، اما مشخص است که این جریان به تنهایی نمی تواند پاسخگوی سیل وسیع شبهات و مسائلی باشد که این روزها در عرصة مباحث زنان مطرح است . به علاوه ، در سال های اخیر گاه برخی از تحصیلکرده های حوزه در برخی نشریات به اظهار نظر در مورد مسائل زنان پرداخته و دیدگاه هایی را مطرح کرده اند که مورد قبول بزرگان حوزه نبوده و کمتر با اصول و موازین پذیرفته شده در حوزه فقاهت شیعه تطابق داشته است .

با توجه به این مسائل لازم است با حرکت هایی دقیق و حساب شده زمینة حضور فعال اندیشمندان حوزوی در عرصة مباحث زنان فراهم شود تا بتوان با تکیه بر مبانی ، مبادی و منابع فقه شیعه و با شناخت مشکلات و مسائل عینی و واقعی زنان به طرح مباحث جدی نظری و کاربردی در عرصة مسائل زنان پرداخت و راه میانه ای را در بین تجدد مآبی و تحجرگرایی گشود . پس در حقیقت نخستین هدف این هم اندیشی فراهم آوردن زمینه ای مناسب برای حضور فعال تر حوزه های علمیه در مباحث زنان است .

دومین نکته این است که در سالهای اخیر، برخی جریان های فعال در عرصة مباحث زنان ، اعم از سکولار و تجدید نظر طلب ، به جای این که تلاش کنند فارغ از تحلیل های ذهنی ، گرایش های خاص سیاسی و به دور از انفعال و تأثیر پذیری از جریان های جهانی ، به شناسایی مسائل و مشکلات عینی و واقعی زنان ایران اسلامی و چاره جویی برای حل آنها بپردازند ، به نوعی مسئله سازی و بزرگ نمایی مشکلات زنان پرداخته و چنین وانمود کرده اند که همة مسائل و مشکلات زنان در زمینه هایی چون اختلاف دیه ، قصاص و شهادت زن و مرد و مانند اینها خلاصه می شود و راه حل نهایی همه مسائل زنان ، در تجدید نظر اساسی در احکام شرع نهفته است . با توجه به این نکته ضروری است که حوزه های علمیه در اقدامی هماهنگ با نهادها و مراکز دولتی و غیر دولتی فعال در عرصة مباحث زنان ، به شناسایی مسائل و مشکلات واقعی زنان بپردازند تا در نهایت بتوان با شناخت ضرورت ها و اولویت ها به برنامه ریزی دراز مدت برای حل این مسائل و مشکلات پرداخت .

نکته سوم هم این که متأسفانه در سال های اخیر با وجود اوج گیری مباحث خاص زنان در کشور و اقداماتی که در زمینه اصلاح وضعیت اجتماعی آنان صورت گرفته است ، برنامه و طرحی مدون که با نگرشی کلان و همه جانبه به اصلاح وضعیت اجتماعی و ارتقای شخصیت فردی زنان بپردازد، وجود نداشته است ؛ به عبارت دیگر ، کشور ما فاقد یک استراتژی مشخص در موضوع زنان بوده و به همین خاطر بیشتر اقداماتی که در چند سال گذشته در این زمینه صورت گرفته ، حالت انفعالی و روزمرگی داشته است و به جای این که در یک برنامه ریزی کلان و با در نظر داشتن اولویت ها به تعیین جایگاه زنان در عرصه های مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و آموزشی بپردازیم ، هر از چند گاه با ارائه طرح هایی مقطعی به گمان خود قدمی در راه اصلاح وضعیت زنان در جامعه برداشته ایم ، در حالی که به روشنی مشخص نیست که آیا اولاً این قدم در نهایت به صلاح زنان کشور است یا خیر و ثانیاً مصلحت کلی جامعه در آن لحاظ شده است یا نه ؟

با توجه به این نکته ، در این هم اندیشی تلاش خواهد شد که با کمک نهادها و مراکز اجرایی و برنامه ریز در عرصة مباحث زنان ، اقداماتی که در چند سال گذشته در زمینه اصلاح وضعیت اجتماعی زنان صورت گرفته است ، مورد بازبینی قرار گیرد تا روشن شود که این اقدامات تا چه حد در یک طرح کلان قابل توجه و تفسیر است و تا چه حد ما را به اهدافی که در نظر داشته ایم ، نزدیک کرده است .

شما در این هم

چنان که در پاسخ سؤال قبل نیز گفته شد این هم اندیشی برای تحقق اهداف مورد نظر خود از همه اندیشمندان حوزوی و غیر حوزوی و همة نهادها و مراکز دولتی و غیر دولتی فعال در عرصة مباحث زنان ، بهره می جوید . ما پیش بینی کرده ایم که در دو بخش مقالات و مصاحبه های علمی دیدگاههای مختلفی را که در سه حوزة « فقهی و حقوقی » « فرهنگی ، آموزشی و تربیتی » و « اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی » ، در زمینه مسائل و مشکلات زنان وجود دارد ، جمع آوری و ارائه کنیم و تلاش خواهم کرد مجموعه مقالات و مصاحبه های این هم اندیشی برآیند دیدگاههای مختلف موجود در جامعه باشد تا در نهایت با تجزیه و تحلیل این دیدگاه ها و بررسی نقاط مثبت و منفی آن ها بتوانیم برای ارتقای شخصیت فردی و جایگاه اجتماعی زنان ، برنامة عمل ملی را تنظیم نماییم .

اشاره کردید که این هم اندیشی در دو بخش مقالات و مصاحبه های علمی به جمع آوری دیدگاه های مختلف موجود در جامعه می پردازد . لطفاً توضیح دهید که به

در فراخوان مقاله این هم اندیشی دو دسته پرسش مطرح شده که دستة اول تحت عنوان « شناسایی مشکلات و اولویت ها » و دستة دوم تحت عنوان « تعیین رویکردها و راهبردها » آمده است ؛ هدف نهایی در پرسش های دستة اول این بود که به یک جمع بندی مناسب از مهم ترین مسائل و مشکلات زنان و اولویت های موجود در این زمینه برسیم ، بالطبع برای رسیدن به این هدف تلاش خواهد شد که در قالب مقالات پژوهشی و مصاحبه های علمی ، نظریات کارشناسان حوزه های مختلف و همچنین نهاد ها و مراکز اجرایی و برنامه ریز جمع آوری شود . اما هدف ما در پرسش های دستة دوم ، شناسایی رویکردهای مختلفی است که اشخاص حقیقی و یا نهادها و مراکز پژوهشی و اجرایی برای حل مسائل و مشکلات زنان پیشنهاد می کنند که در این بخش نیز تلاش ما بر این خواهد بود که دیدگاه های مدافعان هر رویکرد به طور مستدل جمع آوری شود .

شما در بخش اول پرسش ها تا چه حد از آمار و اطلاعات موجود استفاده خواهید کرد و آیا اصولاً برنامه ای برای جمع آوری آمارها و اطلاعاتی که در زمینة مسائل و

به نکتة خوبی اشاره کردید . یکی از برنامه هایی که در این هم اندیشی پیش بینی شده این است که با ارتباط با نهادها و مراکز مختلف – که شما به برخی از آن ها اشاره کردید – آمارها و اطلاعاتی را جمع آوری و در صورت امکان تجزیه و تحلیل کنیم تا به دیدی عینی تر در مسائل زنان برسیم و اولویت ها را بهتر بشناسیم . لذا از همه نهادها و مراکزی که به آمار اطلاعاتی در زمینه مسائل زنان دسترسی دارند تقاضا می کنیم که آمار و اطلاعات خود را در اختیار این هم اندیشی قرار دهند تا محققان و اندیشمندان حوزه که در پی چاره جویی برای مشکلات زنان و پاسخ به مسائل و شبهات موجود هستند ، بتوانند با دستیابی به آخرین اطلاعاتی که در زمینة مسائل و مشکلات زنان وجود دارد ، راه حل های مناسبی را ارائه نمایند.

چه انتظاری از

ما از همة فضلا و اندیشمندان حوزه و دانشگاه ، به ویژه خواهران محترم ، و هم چنین نهادها و مراکز دولتی و غیر دولتی که به نوعی با مباحث زنان درگیرند ، انتظار داریم که بر ما منت گذاشته و دعوت این هم اندیشی را اجابت کنند و از همة عزیزانی که مقالات عالمانة خود را برای این هم اندیشی ارسال می کنند تقاضا داریم که مقالات خود را صرفاً در محورهای ذکر شده در فراخوان متمرکز نمایند و از پرداختن به مباحث خارج از این چارچوب خودداری کنند .

ممکن است برای عده ای این سؤال مطرح باشد که آیا می توان مقاله ای در زمینة یکی از مسائل و مشکلات خاص زنان ، مثلاً موضوع طلاق ، حضانت ، اختلاف دیه و

چنان که در پاسخ به پرسش های قبلی روشن شد ، این هم اندیشی در نخستین سال برگزاری تنها در پی شناسایی مسائل و مشکلات زنان به طور کلی ، تعیین اولویت ها و بررسی رویکردهای مختلف موجود در جامعه است ، لذا قصد بررسی تفصیلی و جزئی هر یک از مصادیق عینی مسائل و مشکلات را نداریم . البته نویسندگان مقالات پس از آن که در پاسخ پرسش دوم فراخوان مشخص کردند که از نظر آن ها بیشترین مسائل و مشکلات زنان در چه حوزه ای قرار دارد ، در پاسخ به سؤال سوم باید توضیح دهند که در حوزة مورد نظر آن ها چه مسئله و یا مسائلی بیشتر برای زنان مشکل ساز شده است که طبعاً در این جا باید به تفصیل دلایل خود را مبنی بر این که چرا فلان مسئله خاص از نظر آن ها برای زنان ایجاد مشکل کرده است ، بیان کنند . بنابراین در نهایت نویسندگان مقالات باید به موارد و مصادیق خاص مسائل و مشکلات زنان نیز بپردازند ، اما با این تفاوت که این موارد و مصادیق ، در یک نگاه کلان مورد توجه قرار گیرند .

آیا غیر از مقاله و

بله ، همان طور که توضیح دادم یک بخش از فعالیت های هم اندیشی مصاحبه ، گفت و گو و میزگرد با کارشناسان ، متخصصان و مسئولان سازمان ها ، نهادها ، مراکز و جمعیت هایی است که به نوعی درگیر مباحث زنان و یا متکفل حل مسائل و مشکلات آن ها هستند ، که البته این گفت و گو ها و میزگردها قبل از برپایی هم اندیشی انجام و نتایج آن به صورت کتاب ارائه می شود.

بخش دیگری از فعالیت هم اندیشی ، برپایی نمایشگاهی از فعالیت های پژوهشی و آثار نهاد ها و مراکز فعال در عرصه مباحث زنان است ، که امیدواریم با همکاری همه نهادها و مراکز به مرحله اجرا درآید .

از شرکت

من هم از شما متشکرم .