تأملی بر کتابهای برگزیده / نام کتاب: تجربه دینی و مکاشفه عرفانی

آیا اندیشه عرفانی رهیافتی سامانمند در باره رمز و راز کشف و شهود، فراروی پژوهشگران می نهد؟ آیا عناصر بنیادین این اندیشه توان پاسخگویی به پرسشهای گوناگون درباب مکاشفات عرفانی را در اختیار می گذارد؟

آیا اندیشه عرفانی رهیافتی سامانمند در باره رمز و راز کشف و شهود، فراروی پژوهشگران می نهد؟ آیا عناصر بنیادین این اندیشه توان پاسخگویی به پرسشهای گوناگون درباب مکاشفات عرفانی را در اختیار می گذارد؟

آیا تجربه دینی تنها راه وصول به حریم الوهی است؟ چرا و چگونه جهان غرب در دو سده اخیر، مسیر دین پژوهی خود را تغییر داد و بسوی «تجربه گری دینی» روی آورد؟ آیا عارفان مسیحی و مسلمان راهی همانند و یکسان پیموده اند؟! آیا به راستی متن واقعیت یکی است و حقیقت انسانها یگانه است؟

پی جویی از پاسخ سؤالات فوق، همچون خود آنها امری است که در حوزه بحث از «تجربه دینی» میسور و ممکن می گردد هر چند تجربه دینی، سابقه ای فراگیر و همگانی دارد لکن، اندیشه تجربه دینی به عنوان یک مسأله و نظریه جدید می باشد. ظهور این مفهوم در اواخر قرن هجدهم و بیشتر متأثر از پروژه «شلایرماخر» بوده است. در دو قرن اخیر مسأله «تجربه دینی» برای دین پژوهان و دانشوران اندیشه دینی و علاقمندان به رشد مطالعات دینی، موضوعی اساسی و حیاتی بوده است. در این دو سده، دین همواره امری تجربی تلقی شده و کم کم نگرش گزاره ای مثبت به دین از صحنه تحقیقات دین شناسانه کنار رفته بود.

مؤلف در فصل نخست کتاب، طی دو بخش تاریخچه و ریشه «مکاشفه» و سیر تاریخی آن را از منظر جایگاه، حوزه و قلمرو بررسی نموده و بطور تفصیلی آن را مختص دین اسلام می داند و ریشه یابی آن را تا قرن پنجم پی می گیرد. در بخش دیگر از این فصل با عنوان «تجربه دینی و عرفانی»، تجربه عرفانی را یکی از اقسام تجارب دینی دانسته و از آنجا که مسأله تجربه دینی در شاخه های متنوع دین پژوهی مدرن دخیل می باشد بنابر ضرورت، به بررسی جایگاه تجربه عرفانی ضمن گذر از بستر نظری تاریخی آن پرداخته و به طور مبسوط کلیه شعب دین پژوهی مدرن را همچون روانشناسی دین، جامعه شناسی دین، هنر دینی، دین شناسی تطبیقی، پدیدار شناسی دین، کلام فلسفی، فلسفه دین و . . . از نظر می گذرانند.

در بخشهای دیگر این فصل، به بررسی ابعاد تجربه عرفانی، چون بُعد روانشناختی، معرفت شناختی، . . . و قلمرو آن در سه حوزه دین، وحی و ایمان پرداخته و از عوامل ظهور تجربه گرایی دینی از قبیل: ظهور مکتب رمانتیک، نقادی کتاب مقدس، فلسفه کانت و . . . به تفصیل سخن می گویند.

در بخش نخست از فصل دوم، ضمن تعریف و تبیین واژگان در خصوص «مکاشفه» از خلال کلام بزرگان عارف اسلام همچون امام خمینی(ره)، خواجه عبدالله انصاری، ابن عربی و نظریات وی در باره علم، معرفت، مشاهده و مکاشفه و . . . به بررسی ویژگیها و پیامدهای مکاشفه همچون رفع حجاب، مراتب و درجات، حالات، معرفت زایی، برتری بر عقل، توصیف ناپذیری و . . نهایتاً «ماهیت مکاشفه» می پردازد.

مؤلف در بخش دوم این فصل، با عنوان «تجربه دینی و عرفانی»، پس از تعریف آن، به ذکر طبقه بندی تجارب دینی پرداخته و سپس از برخی دیدگاههای موجود در این خصوص از قبیل نظریه «ویلیام جیمز»، «استیس» و«پایک» و نیز آراء مختص هر یک نام برده و به تفصیل به تبیین ماهیت «تجربه دینی و عرفانی» و ربط آن به باور دینی از دو رویکرد دوگانه می پردازد.

وی در فصل اخیر کتاب، از کیفیت لزوم وجود ملاک صدق، صحت و سقم در تجربه دینی بحث نموده و از دوگونه تفسیر هرمنوتیکی و پرگماتیکی در نمود تجربه دینی نام می برد.

در پایان، «وحی و مکاشفه» در دو دیدگاه غرب و اسلام بررسی گردیده و نظرگاه قرآن و روایات به «کشف و شهود» نمایانده شده است.

نام کتاب: دفتر عقل و آیت عشق

مؤلف: دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی

ناشر: انتشارات طرح نو

چاپ اول: بهار1380

عقل و عشق دو ساحت عمده و بنیادی از ساحتهای هستی انسان بوده و ماهیت او نیز به این دو امر بستگی دارد. بسیاری از امور را باید در دفتر عقل مطالعه کرد لکن اموری نیز وجود دارد که جز از طریق مشاهده آیت عشق نمی توان به آنها دست یافت.

طبق عقیده برخی از بزرگان اهل معرفت، از مطالعه و بررسی دفتر عقل نمی توان به محتوای آیت عشق دست یافت ولی از سوی دیگر به این مسئله نیز باید توجه داشت که عشق از جایی ناشی می شود که عقل نیز از همان جا به ظهور و بروز رسیده است. اکنون اگر وحدت و یگانگی مصدر، نشان یگانگی خود را در صوادر خود آشکار می سازد، می توان امیدوار بود که عقل با عشق بیگانه نیست و میان این دو گوهر شریف به لحاظ نشانه ای که از مبدأ و منشاء خویش همراه خود دارند نوعی آشنایی و ارتباط قابل مشاهده است. درست است که عشق با عقل سرسازگاری ندارد و همواره در مقابل آن موضع می گیرد لیکن، اگر عشق در این جهان مظهر محبت حق تعالی است، عقل نیز مظهر علم و آگاهی حق شناخته می شود . حقیقت اینست که وقتی اهل عرفان و تصوف از علم نکوهش می کنند به آنگونه از علوم اشاره دارند که در مقابل علم باطن قرار گرفته و باب سلوک معنوی را مسدود می نماید لکن، علم نتیجه عقل است و عقل، در نظر عرفای بزرگ یک «لطیفه ربانی» است که مشرق معرفت شناخته می شود. چه، حقیقت هستی انسان علاوه بر دو بعد ظاهر و باطن، از یک منظر دارای سه ساحت اراده، عشق و معرفت است که در سه مرتبه مختلف وجود انسان تحقق یافته اند و اگر چه در سطح ظاهر با یکدیگر سازگار نیستند لکن، اگر کسی به بعد باطنی انسان توجه کند و در ژرفای هستی او به تأمل پردازد به آسانی در می یابد که عشق و معرفت، با یکدیگر متحد بوده و اراده نیز از آنها منفک و جدا نیست؛ چنانچه از مجموع تعالیم اسلامی می توان دریافت که فکر باید همراه با ذکر باشد و ذکر بدون فکر نیز مفید نتیجه نیست.

بنابراین گرچه فلاسفه اسلامی با چشم عقل و استدلال به بررسی مسائل هستی می پردازند ولی این بزرگان از چشم دل و نگاه شهود و عالم حضور نیز غافل نبوده و انسان را موجودی ذوالعینین می شناسند. این اندیشمندان بزرگ همانگونه که به تشکیک وجود قائل بوده و آن را دارای مراتب مختلف و متفاوت می شناسند، معرفت را نیز ذو مراتب دانسته و از مراحل متفاوت آن غافل نبوده اند. و در اینجاست که فلسفه اسلامی به عرفان نزدیک شده و بسیاری از فیلسوفان با گروهی از عارفان هماهنگی و همدلی خود را ابراز داشته اند.

دکتر دینانی با بیان تفصیلی کلیه مطالب فوق در مطلع کتاب، در بخشهای آغازین آن، قلمرو فلسفه و حریم عرفان را مشخص و ضمن ترسیم تقسیم بندی موجود در عالم عرفان، آن را به عرفان عقلی و عرفان روحی تقسیم کرده و در تأیید کلام خود در فصل بعدی به ذکر آراء برخی از عرفائی که «تفکر را به عنوان یک مقام» مطرح ساخته اند، می پردازند.

ایشان در ادامه به کیفیت تصوف از طریق تأمل و تفکر پرداخته و از فارابی بعنوان مصداقی از این گونه تصوف نام می برند. در فصول آتی ایشان به تفصیل از برخی بزرگان این وادی چون «حکیم عمر خیام»، «ناصر خسرو»، «ابویعقوب سجستانی» و . . . کاوشهای عقلی فلسفی آنان سخن می گویند. مؤلف در فصل پایانی کتاب با عنوان «آنچه هرگز معلوم واقع نمی شود، موجود نیست» به تبیین مدعای خود می پردازند.

نام کتاب : دیدگاهها (در زمینه آسیب شناسی تربیت دینی)

ناشر : عابد 1380

در عصری که غبار سکولاریسم و لیبرالیسم تنفس در فضای معنویت و محبت را برای بشر سنگین کرده و تیرهای زهرآگین اومانیسم او را از حرکت به سوی زیبایی مطلق ومطلق زیبایی بازداشته است؛ انسان غریب و خسته معاصر، بیش از هر زمان دیگر به پیام آرام بخش و نشاط انگیز پیام آوران الهی نیازمند است تا در دامان سبز عبودیت خداوندی، به آرامش درونی و آسایش برونی دست یابد. خوشبختانه چند صباحی است که نسیم روح بخش آشتی با خداوند مجدداً در فضای جوامع بشری وزیدن گرفته است و جوانه های عشق و پرستش از جای جای این خاک غم گرفته، روئیدن آغاز کرده و گاه شکوفه های جذاب و دل انگیز خود را بر جویندگان حق و عدالت عرضه نموده است.

به همین دلیل وزارت آموزش و پرورش که مسئولیت خطیر تربیت نسل جوان را برعهده دارد از آغازین روزهای انقلاب اسلامی تلاش کرده است تا زمینه رشد و تعالی کودکان و نوجوانان را در فضای عطرآگین تعالیم الهی فراهم آورد و از امکانات و توانمندیهای موجود برای دستیابی به این هدف مقدس بهره جوید.

مجموعه حاضر حاصل کندو کاو و جستجو در کارنامه دست اندرکاران تعلیم و تربیت دو دهة گذشته در خصوص باورها و رفتارهای دینی در نظام اسلامی است. .

نام کتاب : زن و عدالت اجتماعی

مؤلف : آیت الله هاشمی رفسنجانی

ناشر : سفیر صبح

چاپ اول : 1380

با نگاهی گذرا به تاریخ زندگی زن، در می یابیم که زنان نه تنها از آزادیهای معقول و مشروع خود محرومند، بلکه از آزادی ، علیه آنان استفاده های ناگواری می شود. از عوامل عدیده اعمال تبعیض و بی عدالتی علیه زنان، تحدید آزادی های مشروع ومقبول آنان و در موارد بسیاری استثمار و نادیده انگاشتن حقوق آنان از سوی مردان می باشد.

امروزه در بسیاری از کشورهای عقب مانده و توسعه نیافته با تحدید آزادی های معقول زنان و ممانعت از فعالیت های اجتماعی و محروم نمودن آنان از ابتدایی ترین حقوق خود، به نوعی به نظام برده داری قرون وسطایی دامن زده اند و شگفتا که ممالک به اصطلاح مترقی و توسعه یافته نیز همان روال را در شکل و شیوه ای پیچیده و مدرن بر جوامع خود حاکم نموده اند. در این ممالک بسیاری از زنان از همان دوران نوجوانی و جوانی می آموزند که خود را برای تمتعات مردان و رونق بخشیدن به بازار مصرف و داغ کردن تنور سرمایه داران و تولیدکنندگان کالاهای لوکس و غیرضروری و تقویت بنیادهای اقتصادی بزرگ که اغلب تحت مالکیت و مدیریت سرمایه دارها اداره می شوند، آماده کنند.

اما با مطالعه منابع دینی درمی یابیم که اسلام و قرآن نه تنها نسبت به زنان نگرشی توأم با اکرام و احترامی خاص دارد، بلکه در برابر آراء و عقاید تحقیرآمیز سایر فرق و مذاهب نسبت به طینت، سرشت و خلقت و به طور کلی امور مربوط به زنان بی توجه نبوده است علامه طباطبایی تأکید می کند که : «شرف حقیقی که عامل وصول انسانی به سعادت حقیقی و زندگی پاک ابدی در جوار خداوند می باشد، همان شرافت و کرامتی است که به تقوای الهی به دست می آید.» لذا جنسیت، هیچ گونه دخالتی در هویت و شخصیت انسان نداشته و آنچه اصالت و شخصیت آدمی را تشکیل دهد، نفس ناطقة اوست. به نظر نویسنده بسیاری از زنان به دلیل عدم درک صحیح فلسفه وجودی، تفاوت های ذاتی و طبیعی آدمیان ، اصولاً انوثیت خود را به نوعی کاستی و نابرابری تلقی نموده و براثر درست نیاندیشیدن، چه بسا دچار بدبینی نسبت به نظام خلقت و سستی اعتقادات دینی می شوند. چنانچه زنان از همان ابتدای حیات، حقوق، حدود، مقام و منزلت خود را در جامعه دریافته و تفاوتهای. جسمی و روحی زن و مرد را نافی توانایی و استعدادهای بالقوه زنان تلقی نکنند، بسیاری از زمینه ها و عوامل تشدید کننده محرومیت ها و محدودیت های کاذب علیه آنان در جامعه از بین خواهد رفت.

کتاب حاضر مباحث ، زن و حقوق فردی ، زن و استقلال اجتماعی، ضرروت ازدواج، ازدواج دائم و موقت، انتخاب همسر، زن و استقلال مالی، اشتغال ، نقش زن در تحکیم خانواده، زن و مسئله پوشش را از دیدگاه اسلامی، مورد بررسی قرار داده است.

نام کتاب : بررسی روان شناختی تحول ارزشها

نویسنده: دکتر عبداللّطیف محمد خلیفه

مترجم: دکتر سید حسین سیدی

ناشر: آستان قدس رضوی، 1378

شاید بتوان دنیای معاصر را دنیای بحران ارزشها نامید. از یک سو با رونق صنعت و تکنیک و مکتبهای مختلف فلسفی، روان شناسی، جامعه شناسی و … غالب آمدن روحیه اصالت سود بر آدمیان سیاستهای امپریالیستی و توسعه طلبانه قدرتهای بزرگ، نگرش شک آلود فیلسوفان معاصر به مبنای معرفتی و پدیدار شدن پوزیتیویسم و مدرنیسم و … در ذهن و روان آدمیان جویای آرامش، همدلی، همزیستی و برابری، زلزله ای عظیم افکند .

هرچند روح دنیای جدید در پی کسب آرامش و گوهر دینداری است، اما جمع اینها و واقعیت موجود موجب شده است که آدمیان، هم در خود و هم در عرصه اجتماع، شاهد بحران عظیمی باشند. بحرانی که تنها به موجب دور ماندن از ارزشهای الهی و دینی بوده است. اما براستی ارزشهای فردی و اجتماعی چگونه دچار تحول و تغییر می شوند؟ مکانیسم این تحول چیست؟ در سیاست، اقتصاد، هنر، فلسفه، جامعه شناسی، روانشناسی و بالاخره دین «ارزش» کدام است؟ چرا همه ارزشها به طور یکسان در آدمی رشد نمی یابند؟ چه باید کرد تا ارزشها رنگ نباخته و از بین نروند؟ نظام ارزشی چیست؟ آیا نظام ارزشی نیز دچار تحول می شود؟ با چه مکانیسم هایی می توان از بروز بحران و کمرنگ شدن ارزشها کاست؟ پاسخ این پرسشها در یک پژوهش میدانی و علمی در این کتاب، توسط دکتر عبداللطیف محمد خلیفه، استاد دانشگاه قاهره با نگرشی شرقی و دین مدارانه مورد بحث قرار گرفته است.

عنوان کتاب: مجموعه مقالات هم اندیشی «بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویتها و رویکردها»

تهیه و تنظیم: دبیرخانه هم اندیشی

ناشر: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان

چاپ اول: پاییز 1380

بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویت گذاری آنها و ارائه راهکارهای اساسی در اصلاح مسائل زنان که توسط اندیشمندان آگاه، متفکر و متکی به دین و با توجه به ظرفیتهای اجتماعی برنامه ریزی شده باشد از نیازهای اساسی است که سرنوشت حال و آینده جامعه بدان وابسته است.

بی توجهی نسبت به مسائل فوق موجب پدید آمدن کارشناسی های هدایت نشده ای می گردد که جزیی نگری و سطحی نگری دو ویژگی اصلی آن به شمار می رود.

برگزاری نخستین هم اندیشی «بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویتها و رویکردها» که در بهمن 1379 از سوی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران انجام گرفت، فرصت مناسبی برای بازشناسی کمبودها و کاستی های مطالعاتی و پژوهشی در حوزه مباحث زنان بوده است.

طرح هم اندیشی با بررسی دو موضوع بنیادین شکل گرفته است:

الف) تدوین الگوی جامع شخصیت و جایگاه زن در نظام اسلامی؛

ب) تدوین سیاست های کلان نظام اسلامی در حوزه مباحث زنان و خانواده.

در پی فراخوان هم اندیشی مقالاتی از سوی طلاب، فضلای حوزه علمیه، دانشجویان و دانش آموختگان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور به دبیرخانه هم اندیشی ارسال گردید که می توان آنها را به سه دسته تقسیم کرد:

مقالاتی که ضرورت تدوین الگوی جامع و راهبردی در مسائل زنان را موضوع خود قرار داده اند؛

مقالاتی که به نقد و بررسی الگوها و برنامه های موجود پرداخته اند؛

مقالاتی که به صورت مصداقی به مسائل و مشکلات زنان پرداخته و مسئله یا مسائلی خاص را مورد بررسی قرار داده اند.

مقالات دسته اول و دوم جمعاً 15 مقاله در جلد اول و مقالات دسته سوم شامل 17 مقاله در جلد دوم این مجموعه به چاپ رسیده است.

ناشر: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه دینی

چاپ اول: زمستان 1379

قیمت بک لینک و رپورتاژ
نظرات خوانندگان نظر شما در مورد این مطلب؟
اولین فردی باشید که در مورد این مطلب نظر می دهید
ارسال نظر