موانع نقد و نوآوری در حوزه دین پژوهی

سیاست روز، 15/10/82

در ابتدای این نوشتار، موانع نقد و نوآوری طبقه بندی شده است: از لحاظ 1 . رشته های علمی و شاخه های هر رشته; 2 . تساهل انسانی; 3 . ماهیت مانع; 4 . متعلق و مضاف الیه مانع; 5 . دوره تاریخی و قلمرو جغرافیایی; 6 . گستره موانع و 7 . میزان اولویت و ... . سپس، به رابطه نقد و نوآوری اشاره شده است و نفی هر یک را ملازم با نفی دیگری می داند و ادله خود را در این باب مطرح می کند . در مرحله بعد، برخی موانع نقد و نوآوری، از لحاظ ماهیتی، این گونه بر شمرده می شوند: موانع فرهنگی; اخلاقی; اجتماعی; روانی; رویکردی و روشی و تدبیری و اجرایی .

موانع فرهنگی: 1 . فقدان سنت تضارب آرا و رونق نداشتن آن در میان صاحب نظران برجسته، برخلاف سنت علمای گذشته; 2 . جهل به آداب و ادبیات مجالس نقدونظر; 3 . سیطره شخصیت و ابهت زدگی: یعنی حفظ حرمت بزرگان و قله های علمی . برخورد افراطی با آنها مانع درخشش افکار جدیدشان می شود; 4 . مشهورات زدگی: به این معنی که پاره ای گزاره ها، جزو مسلمات و بدیهیات شناخته می شوند و از اجتهاد و بازپژوهی مجدد آنها دوری کنیم; 5 . فقدان سنت تعامل علمی میان قله های هم عصر; 6 . حجاب معاصرت: یعنی استفاده نکردن از آرا و اندیشه های بزرگان، قبل از وفاتشان 7 . خلط اصول گرایی با تحجر، و تصلب با تقدیس و در نتیجه، نقادی و نوآوری را لاقیدی قلمداد کردن; 8 . عوام زدگی .

موانع اخلاقی: لجاجت در باطل; تهمت و افترا و عیب جویی; تعصبات و حب و بغض ها .

موانع اجتماعی: 1 . ازخودبیگانگی علمی و پذیرفتن علوم و آراء وارداتی; 2 . سیاست زدگی و برخورد جناحی با نظرات علمی; 3 . مدرک زدگی; 4 . عصری سازی افراطی که به صورت «زمانه زدگی » و تجددطلبی در همه چیز جلوه گر شده است; 5 . آوازه گری و شهرت طلبی; 6 . وجود جریان هایی مشابه و موازی با جریان نواندیشی حقیقی; 7 . آفت زدگی ادبیات دینی و اجتماعی معاصر، از جمله، گزینش معادل های غیردقیق، مانند: خلط تجربه دینی با وحی الاهی و قرائت پذیری دین با اختلاف آرای اجتهادی و ... .

موانع روانی: 1 . فقدان جرئت نقد و نظریه پردازی; 2 . خودسانسوری ناشی از اختناق سپید; 3 . اشعری گری عملی و کارکردی، به رغم عقل گرایی نظری; 4 . محبت و شیفتگی افراطی به مذهب، و شخص و نظر صدق خاص; 5 . احساس امنیت کاذب فکری، در برابر تهدیدهای علمی و فکری نوظهور علیه دین .

موانع رویکردی و روشی: 1 . جهل به تحولات و پیشرفت های پدید آمده در زمینه های روش شناسی علوم; 2 . سیطره انتزاعی اندیشی افراطی و عینی، و کاربردی نشدن علمی مانند فلسفه; 3 . محدود کردن قلمرو اجتهاد در کاربرد منطق اجتهادی به بخش های خاص احکام، و غفلت از بحث های پرچالش حیات آدمی; 4 . ظاهرگرایی و بی توجهی به عقلانیت اجتماعی; 5 . نبود سنت کار گروهی و ... .

موانع تدبیری و اجرایی: 1 . وجود کژی و کاستی های بی شمار در سیستم آموزشی حوزه و دانشگاه; 2 . مشغولیت، نه مسئولیت، قلمداد شدن تعلیم و تحقیق; 3 . فقدان هدف گزینی، سیاست گذاری، اولویت بندی، برنامه ریزی و هماهنگی در مراکز علمی و آموزشی; 4 . فقدان سنت های شایسته و شاخص های مناسب برای ارزیابی مدعیات جدید و تشویق نوآوران علمی; 5 . مشکل اقتصادی پژوهش و ابتلائات معیشتی محققان; 6 . عدم تعامل تعریف شده و منسجم با مراکز علمی و شناخته شده جهانی; 7 . ضعف در مدیریت استعدادها .