تنبیه بدنی کودکان

وقتی پسر 8 ساله ام کارهای اشتباه انجام می داد یا اذّیت می کرد، نمی دانستم چگونه با او رفتار کنم و او را کتک می زدم. یک بار خیلی از دست او عصبانی شدم و نتوانستم خودم را کنترل کنم و او را خیلی زدم. وقتی به خود آمدم دیدم صورت پسرم پر از خون شده و بینی او شکسته.
«صحبت های یک مادر»
تنبیه در لغت به معنی هوشیار ساختن و آگاه ساختن و آگاه کردن کسی به امری است. تنبیه کودک به تنبیه روانی و تنبیه بدنی تقسیم می شود. فحش دادن، بدزبانی و حرف های ناپسند به کودک زدن، توهین، تحقیر، سرزنش، بی مهری و قهر کردن مثال هایی از تنبیه روانی می باشد.
تنبیه بدنی عبارت است از کتک زدن کودک. معمولاً در تنبیه بدنی از دست یا یک شیء مثل چوب، کمربند، شلاق و غیره برای ضربه زدن به بعضی از نقاط کودک استفاده می شود. تنبیه بدنی به منظور کنترل، راهنمایی یا تصحیح رفتار کودکان در فرهنگ های مختلف وجود دارد (وُلریچ (1) و همکاران 1998).
استفاده از تنبیه بدنی به عنوان یک روش تربیت پذیرفته شده و در بعضی خانواده ها ادامه دارد. تحقیقات نشان می دهد که مادران دارای سطح تحصیلات پایین تر بیش تر از تنبیه بدنی به عنوان یک روش تربیتی استفاده می کنند (پارک (2) 2001). این امر می تواند به علت عدم آگاهی این مادران از اثرات سوء تنبیه بدنی و ندانستن روش های تربیتی مناسب باشد.
استاد « ماکارنو » که به یکی از الگوهای تعلیم و تربیت در قرن بیستم تبدیل شد می گوید:
«از کودکان کتک خورده و بی اراده، بعدها یا آدم های ضعیف و هیچ کاره بار می آیند، یا آدم های قلدری که در تمام مراحل زندگی به دلیل هیجانات روحی دوران کودکی، انتقام جو باقی می مانند.»
در اسلام تنبیه بدنی کودکان منع شده است.
امام علی (علیه السلام) در جواب مردی که از فرزند خود به حضرت شکایت می کرد فرمود،" فرزندت را کتک نزن و برای ادب کردنش از او قهر کن ولی مواظب باش قهرت طول نکشد و هر چه زودتر با او آشتی کن".

عوارض تنبیه بدنی

سال های اولیّه زندگی مهم ترین دوره ی تربیت و شکل پذیری شخصیت فرد می باشد. طرز رفتار بزرگ سالان اثر عمیقی بر شخصیت کودکان می گذارد. تنبیه بدنی کودکان آثار بدی روی روح و روان آنها می گذارد. تنبیه بدنی فقط در کوتاه مدت تأثیر دارد و کودکانی که تنبیه بدنی می شوند در غیاب پدر و مادر خود، بیش تر از بچه های دیگر رفتارهای نادرست دارند. هم چنین وقتی والدین کودکان را کتک می زنند در خود احساس گناه ایجاد می کنند.
اسکینر روان شناس معروف بعد از تحقیقات فراوان روی تشویق و تنبیه، چنین نتیجه گیری کرد که تنبیه در دراز مدت بی تأثیر است و آثار جانبی هیجانی و نامطلوب به بار می آورد. تنبیه به کودک نشان می دهد که چه کار نکند نه این که چکار بکند.
مهمترین عوارض تنبیه بدنی کودکان را می توان این مورد نام برد.

1- پرخاشگری

پرخاشگری یکی از عوارض تنبیه بدنی است (کِر (3) و همکاران 2004). کودکی که سیلی می خورد اگر در موضع قدرت قرار گیرد به برادر یا خواهر کوچک تر از خود سیلی می زند.

2- دروغ گویی و حقّه بازی

تحقیقات نشان می دهد هر قدر تنبیه بدنی بیشتر باشد دروغ گویی و حقه بازی از این کودکان بیشتر دیده می شود.

3- آزار و اذیت دیگران

کودک یاد می گیرد که در بعضی از موقعیت ها صدمه زدن به دیگران جایز است و تنبیه صدمه زدن به دیگران را توجیه می کند (اسکینر).
در سال 2002 یک تحقیق وسیع در مورد آثار و عوارض تنبیه بدنی به عمل آمد. خانم «الیزابت تامسون» از مرکز ملّی کودکان فقیر در دانشگاه کلمبیا، اطلاعات گردآوری شده طی 62 سال را مورد بررسی قرار داد و دریافت که هر قدر کودک بیشتر تنبیه شود احتمال بروز رفتار پرخاشگرانه بیشتر می شود. ضمناً چنین کودکانی بیشتر رفتارهای نادرستی مثل دروغ گویی، حقّه بازی، آزار و اذیت دیگران را از خود نشان خواهند داد.

4- بزهکاری

کودکانی که تنبیه بدنی می شوند به سن بلوغ و رشد که رسیدند راه عصیان را پیش می گیرند و از کسی اطاعت نمی کنند. احتمال بزهکاری در این کودکان بیشتر است.

5- کاهش اعتماد به نفس

کودکی که تنبیه می شود به خود می گوید من بد هستم که کتک می خورم، من لیاقت ندارم، من کسی نیستم. این نوع کودکان اعتماد به نفس پایینی دارند.

6- افسردگی

افسردگی یکی دیگر از عوارض تنبیه بدنی کودک است.

7- صدمات جسمی

گاهی فرد تنبیه کننده نمی تواند عصبانیت خود را کنترل کند و طوری کودک را کتک می زند که دچار صدمات جسمی می شود.
والدین به یک سری آگاهی ها و پیشنهادها در مورد روش های تربیتی به منظور عدم استفاده از تنبیه بدنی نیاز دارند تا نه تنها خود را کنترل کنند بلکه به روح و جسم کودک آسیب نرسانند.
حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «پندپذیری انسان عاقل به وسیله ی ادب و تربیت است، چهارپایان و حیوانات هستند که تنها با زدن تربیت می شوند.»

توصیه هایی به والدین

والدین به جای تنبیه بدنی کودک، بهتر است به این توصیه ها عمل کنند.
1- به کودک رفتار صحیح را یاد بدهید یعنی به جای تنبیه به خاطر کار نادرست کودک، کار درست را به او یاد بدهید.
2- با کودک لجبازی نکنید. زورآزمایی و لجبازی با کودک کار مخرّبی است.
3- برای کودک توضیح دهید که چرا یک رفتار، بد و اشتباه است (اِسکسون (4) 2005).
4- کودک را از امتیازاتی که دارد محروم کنید. مثل پارک رفتن، بازی با هم سالان، میهمانی، تماشای تلویزیون، بازی با کامپیوتر و... .
والدین باید توجّه داشته باشند که محروم کردن باید معقول و منطقی باشد، و مدت آن کوتاه باشد و بعد از اخطار و تذکر دادن به کودک انجام شود. مثلاً اگر یک بار دیگر فلان رفتار را انجام بدهی این هفته از پارک رفتن محروم می شوی.
5- به کودک توضیح دهید که رفتار نامناسب چه نتایج بدی و چه مشکلاتی به همراه دارد (اِسکسون 2005).
در این زمینه والدین می توانند از روان شناسان کودک کمک بگیرند.

پی نوشت ها :

1- Wolrich
2-park
3-Kerr
4- Esecson

منبع مقاله :
احمدی دارانی، امیر؛ (1392)، چگونه با کودکان دبستانی رفتار کنیم؟ تهران: ورای دانش، چاپ اول