در هشتمین آیه، خداوند ضمن این که همه مؤمنان را به صبر و مصابره- که تفسیر آن خواهد آمد- دعوت نموده و آن را کلید رستگاری و نجات می شمرد، می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید، صبر (و استقامت) پیشه کنید و در برابر دشمنان (نیز) استقامت وشکیبایی به خرج دهید، از مرزهای خود مراقبت و تقوای الهی پیشه کنید، شاید رستگار شوید، یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون»
(16) در این آیه، چهار دستور داده شده که سرچشمه رستگاری و کلید سعادت است.
نخست، صبر و استقامت و ایستادگی در برابر حوادث و مشکلات و مصائب وموانع، دوم «مصابره» که از باب «مفاعله» و به معنی صبر و استقامت در برابر صبر واستقامت دیگران آمده است. در واقع دستور اول ناظر به ایستادگی در برابر انواع مشکلات و حوادث گوناگون زندگی است و دستور دوم ناظر به ایستادگی در برابر دشمن است، به این ترتیب که هر قدر آنها بیشتر مقاومت کنند، مؤمنان باید بر مقاومت خودشان بیفزایند تا بر دشمن غالب شوند.
«رابطوا» از ماده «مرابطه» در اصل از«رباط» که به معنی بستن چیزی در مکانی است، گرفته شده است. این واژه (مرابطه) معمولا به معنی مراقبت از مرزها می آید، زیراسربازان اسلام، مرکب ها و وسائل جنگی خود را در آن محل نگهداری می کردند.
آخرین دستور، تقوای الهی است که مانند چتری بر همه دستورهای سابق سایه می افکند و هنگامی که صبر و مصابره و مرابطه به دور از هر گونه ریاکاری و اغراض شخصی، آمیخته با تقوا گردد، سبب فلاح و رستگاری و نجات در دنیا و آخرت خواهدبود.
بعضی دیگر در تفسیر«مصابره» گفته اند: ایستادگی در مقابل عادات و هوای نفس است، زیرا آنها در برابر انسان ایستادگی می کنند و انسان نیز باید در مقابل آنها، ایستادگی نماید.در تفسیر«مرابطه» نیز گفته اند که منظور، پیوند نفس با طاعت الهی و یاپیوند قلب به خداست.
نقل شده که عارفی پیاده به خانه خدا می رفت، مرد عرب شتر سواری به او گفت: ای شیخ! به کجا می روی؟ عابد گفت: به بیت الله.گفت: چرا پیاده ای؟ گفت: من مرکب های زیادی دارم (تو نمی بینی) .مرد عرب سؤال کرد: آن مرکب ها چیست؟ عارف گفت:
هنگامی که بلا و مصیبتی بر من نازل شود، بر مرکب صبر سوار می شوم، و هنگامی که نعمتی نازل شود، بر مرکب شکر و هنگامی که قضاء و قدری رخ دهد، بر مرکب رضاء وهنگامی که نفس سرکش مرا به چیزی دعوت کند، می دانم که آن چه از عمر باقی مانده، کمتر از آن است که گذشته است.
مرد عرب گفت: در واقع تو سواره ای، من پیاده ام، برو در امان خدا
(17) در نهمین آیه خطاب به همه مؤمنان، با تعبیری تازه، ضمن توصیه به این که درمشکلات از نیروی صبر و نماز کمک بگیرند، می فرماید«ای افراد با ایمان! از صبر (و استقامت) و نماز کمک بگیرید (تا بر مشکلات فائق آیید) ، زیرا خداوند با صابران است، یاایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر و الصلوة ان الله مع الصابرین».
(18) این آیه دارای مفهوم وسیعی است و هر گونه صبر و استقامت را شامل می شود، خواه صبر به اطاعت یا بر معصیت یا بر مصیبت باشد.برای انجام هر کار مهمی کمک گرفتن واستعانت لازم است، خواه جهاد باشد یا غیر آن، بنابراین، برای انجام هر کار مهمی بایداز شاخه های مختلف صبر که متناسب با آن کار است، یاری جست.
درباره تفسیر صبر به «روزه» باید گفت که روزه یکی از مصداق های روشن این صبراست، نه این که تمام مفهوم آن را در بر بگیرد.
در این جا این سؤال پیش می آید که چه رابطه ای میان صبر به معنی وسیع کلمه باصلاة (نماز) وجود دارد؟
بعضی از مفسران گفته اند: رابطه آن دو این است که گاه پیمانه صبر انسان لبریزمی شود و طاقت او بر صبر کاهش می یابد. این جاست که نماز به او قوت قلب و اراده وتوکل بر خدا می بخشد و بدین سان، نیروی صبر از طریق نماز افزایش می یابد.
به تعبیر دیگر، هنگامی که انسان از طریق نماز به خدا روی می آورد، خود را به قدرت بی پایان و لا یزال حق مرتبط می سازد، این کار، مقاومت انسان را در برابرمشکلات، چنان افزایش می دهد که به نیرویی شکست ناپذیری تبدیل می شود.
به همین دلیل در حدیثی که گاه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و گاه از امیر مؤمنان علی علیه السلام نقل شده و هر دو نیز صحیح می باشد، آمده است: «اذا اهاله امر فزع، قام الی الصلوة ثم تلی هذه الآیة و استعینوا بالصبر و الصلاة، هنگامی که با مشکل مهم روبرو می شد، به نماز برمی خاست (و پس از نماز به دنبال حل مشکل می رفت) و این آیه را تلاوت می فرمود
(19) استعینوابالصبر و الصلاة»
(20) به هر حال، این آیه از روشن ترین آیاتی است که اهمیت صبر را به عنوان یک عامل پیروزی در زندگی مشخص می کند.
پی نوشت ها: 16- آل عمران/ 200.
17- روح البیان، ج 2، ص 158.
18- بقره/ 153.
19- اصول کافی،ج 1،ص 154- روح البیان،ج 1،ص 257.
20- بقره/ 153.