برای فضیلت های اخلاقی حد و مرزی وجود دارد که تجاوز از آنه، به رذیلت منجر می شود؛ اگر سخاوت به افراط کشیده شود، به اسراف تبدیل می شود و اگر به جنبه تفریط متمایل گردد، سر از بخل در می آورد. شجاعت یک صفت ارزنده اخلاقی است که اگر از حد بگذرد، تهور و بی باکی است و اگر به تفریط گراید، جبن و ترس خواهد بود. صفت ارزش مند غیرت، اگر به شکل افراطی در آید، موجب بدبینی می شود و اگر در آن تفریط صورت گیرد، به بی عفتی منتهی خواهد شد. امام علی(ع) در نامه خود به امام حسن(ع) فرموده اند: (ایاک و التغایر فی غیر موضع الغیرة؛
[1] از غیرت ورزی بی مورد پرهیز کن، زیرا این کار، زنان درست کار را به نادرستی و پاک دامن را به ناپاکی می کشاند.)
شناخت مرز مسائل اخلاقی بسیار دقیق است. متأسفانه در جامعه ما به دلیل عدم توجه به این نکته، شاهد افراط و تفریط در مسائل اخلاقی هستیم.
آنچه گذشت، نمونه هایی از اعتدال مورد نظر اسلام است و هرگز به موارد مذکور منحصر نمی شود، بلکه رعایت اعتدال در همه امور، امری است پسندیده؛ چنان که امام علی(ع) می فرماید: (علیک بالقصد فی الامور؛
[2] بر تو باد به میانه روی در همه کارها.)
پی نوشت:
[1] نهج البلاغه فیض الاسلام، نامه 31.
[2] غرر الحکم و درر الکلم، ج 4، ص 291.