نگاهی به آثار نوابغ

مقدمه :

انسان کامل در منظومه بزرگ عالم به منزله روح عالم و جهان هستی به منزله پیکر این روح عظیم می باشد، به فرموده مولی علی علیه السلام:

 آیا گمان کرده ای که تو یک جرم کوچک و ناچیز هستی؟ و حال آنکه عالم اکبر و نشانه های هستی در تو پیچیده شده است، تو ای انسان کتاب مبینی هستی که با حروف و کلمات وجودی تو امور مخفی آشکار می گردد (دیوان أمیر المؤمنین علیه السلام، ص175)

ملاصدرا در شرح این گفتار علوی می فرماید: پس حقیقت و جان آدمی از بزرگ ترین نشانه های خداست چرا که او کتابی است که حق متعال بدست قدرت خود نگاشت...و ای انسان تو چه غافلی از خویش که انسان غافل هرگز قدر خویش نمی شناسد و به فرموده رسول مکرم: کسی که نفس خویش شناخت خدای خویش می شناسد.(شرح أصول الکافی ملا صدرا، ج1، ص292)

بزرگانی از اهل معنا بودند که قدر خویش شناختند و شدند آنچه باید می شدند و من و تو غافل از خویشتن خویش گشتیم آنچه حال شده ایم، فاصله ما تا انسان کامل بقدر دوری ما از ستارگان است اما باید به قدر سعه وجودی خویش تا دمی باقی است قدر بدانیم و ندای «تعالوا» - بالا بیایید - رحمانی را پاسخ بگوییم که دین چیزی جز همین یک جمله نیست. نگاهی به آثار بزرگان که قدر عمر گرانمایه دانستند و به این گهر ناب را بیهوده از کف ندادند می تواند لذت بخش و فرحزا باشد پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت در این خلاصه به گزارشی از آثار و مآثر برخی از این بزرگ مردان اشاره می کند.

شیخ در هیجده نوزده سالگی دیگری چون خویش در علوم ندید

شیخ بزرگوار ابن سینا در دانشنامه علائی (بخش سوم، علم طبیعی) گوید: و چون اندر میان مردمان کس بود که ورا در بیشتر چیزها معلّم باید، و هیچ حدس نتواند کرد بلکه نیز بود که از معلّم نیز فهم نتواند کرد، شاید که یکی بود که بیشتر چیزها را به حدس بجای آورد و اندکی حاجت بود ورا به معلّم، وشاید که کسی بود نادر که چون بخواهد بی معلم اندر یک ساعت از اوائل علوم به ترتیب حدسی تا آخر برسد از نیک پیوندی وی به عقل فعّال، تا او را خود هیچ اندیشه نباید کردن و چنین پندارد که از جایی اندر دل وی همی افکنند، بلکه حق خود این بود و این کس باید که اصل تعلیم مردمی از وی بود و این عجب نباید داشتن که: ما کس دیدیم که او را این منزلت نبود و چیزها به اندیشه و به رنج آموختی و لیکن به قوت حدس از رنج بسیار مستغنی بود و حدس وی در بیشتر چیزها موافق آن بودی که اندر کتابها است پس ورا به بسیار خواندن کتابها رنج نبایستی بردن و این کس را به هیجده سالگی یا نوزده سالگی علوم حکمت از منطق و طبیعیات و الهیات و هندسه و حساب و هیأت و موسیقی و علم طب و بسیار علمهای غامض، معقول شد چنانکه دیگری چون خویشتن ندید پس از آن سپس سالها بماند و چیزی بیشتر نیفزود بر آن حال اول، و دانند که هر یکی از این علمها سالها خواهد به آموختن.(دانشنامه علائی، ج 2، ص 143 به نقل از انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، متن، ص 169)

گنجینه عظیم نظامی در کمتر از چهار ماه به نظم آمد.

نظامی در اوائل لیلی و مجنون در سبب نظم کتاب گوید:

اعجاز سعدی شیرازی در تالیف گلستان و بوستان     

سعدی هشت باب گلستان را در کمتر از یک فصل نوشت، چنانکه در دیباچه آن تاریخ مبدأ این است: به حکم ضرورت سخن گفتیم و تفرّج کنان بیرون رفتیم در فصل ربیع که آثار صولت برد آرمیده بود، و ایام دولت ورد رسیده، و مختم این: فی الجمله هنوز از گل بوستان بقیتی مانده بود که کتاب گلستان تمام شده.

عارف شبستری و معجزه گلشن راز

عارف شبستری محمود بن عبد الکریم بن یحیی متوفی حدود 732 ه ق بنابر مشهور در 33 سالگی وفات نموده است. مشهور است که گلشن راز را در هیجده سالگی در جواب نوزده پرسش عارف بزرگ خراسان امیر حسینی هروی در سال 717 ه ق با کمال اختصار به نظم پاسخ داده است. و بعد بر هر بیتی ابیاتی افزوده و مجموع آن 992 بیت شده است.

تفسیر کبیر صفی در کمتر از دوسال به نگارش در آمد

صفی قرآن مجید را در دو سال به نظم درآورده است چنانکه در پایان آن گوید:

قبسات میر داماد 

میرداماد قبسات را در ربیع الاول سال یک هزار و سیصد و چهار هجری روز میلاد پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله و سلم شروع و در ششم شعبان همان سال تألیف آن را خاتمه داد چنانکه در آخر آن گوید:

و لقد نجز بحمد اللّه سبحانه و تنجّز الفراغ منه هریعا من لیلة الاربعاء لست مضین من شهر رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و سلم شعبان المعظم عام 1340 من هجرته المبارکة القدسیة، و قد کان الاخذ فیه یوم میلاده علیه السّلام فی شهر ربیع الاوّل من هذا العامّ.هر یک از مؤلفات فوق خیلی مورد استعظام و استعجاب امثال ماها است که چنان اثر علمی گرانقدر در مدت اندکی تألیف شود.

ابن اسحاق کندی

ابن ندیم در فهرست دویست و چهل کتاب و رساله از تألیفات فیلسوف عرب ابو یوسف یعقوب بن اسحق کندی در فنون علوم از فلسفه و منطق و حساب و هندسه و کره و موسیقی و نجوم و فلکیات و طب و احکام نجومی و جدل و نفس و سیاسات و معدنیات و حیوانات و غیرها نقل کرده است.

خواجه طوسی

خواجه طوسی یک صد و سیزده کتاب و رساله بطور مسلّم در رشته های دانش تألیف کرده است که تحریر مجسطی بطلیموس و اکر مانالاؤس در مثلثات کروی و کشف القناع عن اسرار شکل القطاع و شرح اشارات شیخ رئیس و زیج ایلخانی و تحریر اصول اقلیدس و تذکره در هیأت و تنسوخ نامه و اساس اقتباس از آن جمله اند که هر یک برای امثال ما شبیه معجزه است.

علامه حلی

علّامه حلی را در حدود پانصد مجلد تألیف علمی است که تذکرة الفقهاء و منتهی و مختلف و قواعد و تحریر و شرح تجرید خواجه در کلام به نام کشف المراد و شرح تجرید خواجه در منطق به نام الجوهر النضید از آن جمله است.

محیی الدین ابن عربی

شیخ اکبر محیی الدین را بیش از هشتصد مجلد کتب و رسائل است که عثمان یحیی آنها را در دو جلد به فرانسه فهرست کرد، فتوحات مکیه و فصوص الحکم و انشاء الدوائر و عنقاء مغرب و شق الجیب فی المهدی علیه السّلام و مفتاح الاسرار در علم حروف و جفر و کتاب السهل الممتنع فی الجفر الجامع که الدرّ المکنون و الجوهر المصون فی علم الحروف و الجفر هم گفته می شود از آن جمله اند.

شارح مناقب منسوب به شیخ، سید صالح خلخالی (که به قول صاحب المآثر و الآثار ص 185 شاگرد ارشد سید ابو الحسن جلوه است) در شرح مذکور برخی از مصنفات شیخ را بر شمرده از آن جمله گوید: کتاب التفسیر الکبیر قد بلغ تسعین مجلّدا. بلکه الوافی بالوفیات نود و پنج مجلد گفته است. اکنون فهرست علمی کردن فتوحات برای عالم خریت در صناعت عرفان هنر است و فهم مفتاح و بویژه در مکنون مگر برای اوحدی از علما میسور باشد.

زاغوالی محمّد پنجدیهی

عبد الرحیم صفی پوری در ماده (ز غ ل) منتهی الارب فی لغة العرب گوید: زاغوالی محمّد پنجدیهی ابن حسین بن محمّد بن حسین است، مصنف کتاب قید الاوابد در چهارصد مجلد مشتمل بر تفسیر و حدیث و فقه و لغت.

محمّد بن مسعود عیاشی

محمّد بن مسعود عیاشی در اصناف علوم بیش از دویست مجلد تصنیفات دارد، ابن ندیم در فهرست و شیخ طوسی در فهرست بسیاری از آنها را نام بردند.

صدوق ابن بابویه

صدوق ابن بابویه در مقدّمه من لا یحضره الفقیه به دویست و چهل و پنج مجلد از تألیفات خود تصریح کرده است و شیخ طوسی در فهرست فرمود: له نحو من ثلاث مائة مصنف.

ملّا جلال سیوطی

ملّا جلال سیوطی را حدود پانصد مجلّد تألیفات است در کمتر ورقی از کشف الظنون نام سیوطی و تألیفات او نباشد.

دیگر استوانه ها علوم و معارف

و همچنین استوانه های دیگر علوم و معارف مانند شیخ طوسی صاحب تهذیب و تبیان، و علم الهدی سید مرتضی صاحب شافی و ذریعه و برادرش سید رضی جامع نهج البلاغه، و فخر رازی صاحب تفسیر و مباحث مشرقیه، و ملا علی قوشچی صاحب زیج الغ بیک و شرح آن و شرح تجرید خواجه و فارسی هیئت، و ملاصدرا صاحب اسفار و شرح اصول کافی و مفاتیح، و ملّا محسن فیض صاحب وافی و صافی و مفاتیح و احیای احیای غزالی، و مجلسی دوم صاحب بحار و مرآة العقول و و و...هر یک از این بزرگان را در علوم و فنون و کارهای علمی شان نبوغی است که از عهده اکثر اهل علم خارج است، و آثار قلمی این نوابغ برای ماها یک نحو کرامت است.

توماس ادیسون

توماس ادیسون مخترع برق، استعدادی فوق العاده داشت، فکر و مغز فعّال او هرگز از کار نمی ایستاد، وی در بین سالهای 1870 م تا 1876 م که از بیست و چهار سالگی او شروع می شد یکصد و بیست و دو اختراع به ثبت رسانید و می گفت: به تجربه، بر من معلوم شده که علم هرگز وقفه پذیر نیست.