راهنمای تفسیر نتایج آزمایش خون(۴)

آزمایش قند خون
گلوکز یکی از قندهای ساده موجود در طبیعت است که به عنوان منبع اصلی انرژی بدن ما به کار می رود. در واقع گلوکز همان «قند خون» است . کربوهیدرات یا همان نشاسته ای که ما در رژیم غذایی دریافت می کنیم، در بدن به گلوکز و چند قند ساده دیگر( فروکتوز و...) شکسته شده و پس از جذب در روده کوچک، به جریان خون راه می یابد. اغلب سلول های بدن برای کارکرد خود نیازمند گلوکز می باشند، اما در بین همه اعضای بدن، مغز و سیستم عصبی نه تنها به گلوکز به عنوان منبع انرژی وابسته هستند، بلکه فقط هنگامی قادر به عملکرد صحیح می باشند که سطح گلوکز خون در محدوده طبیعی باشد.
دریافت و مصرف گلوکز از جریان خون توسط سلول ها، در حضور هورمون انسولین صورت می گیرد. این هورمون توسط پانکراس در بدن تولید می شود و در واقع همانند راهنمای ترافیک عمل می کند و مانع تجمع گلوکز در خون می شود و آن را به محل های مورد نیاز هدایت می کند. انسولین مازاد گلوکز را به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره می کند که البته ذخیره کوتاه مدت انرژی محسوب می شود. انسولین همچنین قادر است گلوکز را به صورت تری گلیسیرید در بافت چربی ذخیره نماید که اندوخته طولانی مدت تری است. ما قادر به ادامه زندگی بدون گلوکز و یا انسولین نخواهیم بود. البته تعادل این دو ماده از اهمیت بالایی برخوردار است.
معمولاً بعد از هر وعده غذایی، سطح قند خون به آهستگی افزایش می یابد.
در همین فاصله، انسولین ترشح می شود تا سطح گلوکز را به میزان طبیعی اولیه برگرداند. مقدار انسولین رها شده متناسب با مقدار و محتوای وعده غذایی است.
به طور متقابل، اگر گلوکز یا قند خون کاهش یابد(مثلاً بعد از ورزش شدید یا بین وعده های غذای)، هورمون دیگر پانکراس یعنی گلوکاگون که عملکردی متضاد با انسولین دارد، در خون ترشح می شود و به کبد دستور آزادسازی ذخایر گلیکوژن را برای تثبیت قند خون می دهد.
در صورت عملکرد صحیح مکانیسم فیدبک انسولین/گلوکز میزان قند خون همیشه در سطح نرمال حفظ می شود.

هیپر گلیسمی (افزایش قند خون) یا هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) حاد، تهدید کننده جدی سلامتی محسوب می شوند، چون ممکن است موجب نارسایی ارگان ها، آسیب مغزی، کما و در حالات شدید حتی مرگ شوند.
هیپرگلیسمی مزمن نیز موجب آسیب پیشرونده در ارگان هایی نظیر کلیه، چشم، قلب، رگ های خونی و سلول های عصبی می شود. بعضی از خانم ها نیز در طول بارداری دچار هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) می شوند که «دیابت دوران بارداری» نامیده می شود. کنترل قند خون این افراد از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا در صورت عدم کنترل موجب تولد نوزاد سنگین وزن(که ممکن است سطح قند خون پایینی داشته باشد) می گردد. البته درصد بسیار کمی از این مادران خود نیز در سنین بالاتر مبتلا به دیابت می شوند.
در صورت عدم کنترل قند خون در محدوده طبیعی، میزان آن در خون افزایش می یابد و باعث بروز بیماری «دیابت» می شود. بیماری دیابت خود به دو دسته تقسیم می شود. در نوع اول که «دیابت نوع I» نامیده می شود، پانکراس قادر به تولید میزان مناسب انسولین نبوده، بنابراین افراد مبتلا نیازمند تزریق مداوم انسولین هستند. دیابت نوع I بیشتر در سنین زیر 30 سال رخ می دهد، از این رو به دیابت نوجوانی نیز مشهور است(نقطه اوج آن در سنین 14-10 سالگی است). این افراد در ابتدا لاغر هستند و با تشنگی بیش از حد و کاهش وزن شدید روبرو می باشند، اما بیشتر مبتلایان به دیابت، در گروه دوم جای می گیرند(حدود 90 درصد). در این نوع دیابت، مقاومت سلول ها نسبت به انسولین افزایش می یابد و حتی در حضور انسولین نیز قند خون بالا می ماند. عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع II که در بعضی موارد، دیابت غیروابسته به انسولین هم نامیده می شود، عبارتند از: چاقی، سن بالا، تاریخچه دیابت در خانواده و یا تاریخچه دیابت در دوران بارداری. قند خون این افراد معمولاً با تنظیم رژیم غذایی، کاهش وزن و در بعضی موارد دریافت قرص های کاهنده قند خون تنظیم می شود و در موارد بسیار کمی ممکن است به انسولین نیاز پیدا کنند.
کنترل منظم قند خون یکی از مهم ترین اصول درمان بیماران دیابتی محسوب می شود. همچنین ملاقات مرتب با بیمار به ویژه در سال اول پس از تشخیص اهمیت زیادی دارد.

تست قند خون:
 

این تست برای تشخیص هیپوگلیسمی و هیپر گلیسمی است. گلوکز خون ممکن است در حالت ناشتا(8 تا 10 ساعت بدون وعده غذایی) یا بعد از وعده غذایی و یا به طور تصادفی، برای تشخیص دیابت و یا تنظیم گلوکز در افراد دیابتی انجام گیرد.
در اوایل افراد دیابتی نوع I باید قند خون خود را چندین بار در روز اندازه گیری کنند تا از میزان مناسب انسولین دریافتی مطمئن شوند، ولی به تدریج میزان کنترل ها کاهش می یابد. البته در افراد دیابتی نوع II هم آزمایشات منظم خون برای اطمینان از کنترل شدن گلوکز خون بنا به توصیه پزشک الزامی است.
محدوده طبیعی قند خون بین 110-70 میلی گرم در دسی لیتر است که این میزان در افراد دیابتی 120-80 در نظر گرفته می شود.
حفظ گلوکز خون در محدوده طبیعی با تنظیم زمان مصرف وعده ها و میان وعده ها و همچنین انسولین دریافتی(در نوع I) برای پیشگیری و درمان عواقب مزمن دیابت از قبیل گرفتگی عروق کلیوی، پای دیابتی، گرفتگی عروق قلبی و گرفتگی مویرگ های چشم، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در پایان ذکر این نکته الزامی می باشد که حفظ و نگهداری وزن بدن در محدوده طبیعی، اولین درمان ارائه شده در بیماران دیابتی است. انجام ورزش منظم علاوه بر کمک به کاهش وزن، در جلوگیری از ابتلا به بیماری های قلبی که ناشی از رسوب قند در رگ های خونی این افراد می باشد، بسیار مهم است.
منبع:نشریه ی دنیای تغذیه، شماره 99
/ع