حداقل شرط درک روزه

بندگان پروردگار عالم، در عبودیّت و تن دادن به عبادت پروردگار عالم، مِن المتخلّقین و مِن المتّقین می شوند.لذا یکی از راه های متخلّق شدن به اخلاق، تن دادن به عبادت است. اگر انسان، اعضاء و جوارحش به عبادت عادت کرد؛ آن وقت بنده خدا می شود.

اگر دست، چشم، زبان و یک یک اعضاء و جوارح انسان، عادت به عبادت کردند؛ خود این عبادت، برای انسان حصن می شود و او را از گناه دور می کند. وقتی هم انسان از گناه دور شد، وجودش، متخلّق به اخلاق الهی می شود.

پروردگارعالم، عبادت را باب قرب خود قرار داد، امّا خود عبادت به خودی خود قرب نمی آورد، بلکه این اثر عبادت است که انسان را به پروردگار عالم، مقرّب می کند.

مثلاً وقتی عنوان می شود: «الصلاة معراج المؤمن»، این نماز عامل می شود که انسانی که عبد خدا شد، دیگر جز مقابل ذوالجلال و الاکرام، خم نشود. یا زبانی که به حقیقت به ذکر پروردگار عالم چرخید؛ دیگر فحّاشی نمی کند، دروغ نمی گوید، غیبت نمی کند، تهمت نمی زند و. ..؛ چون اثر وضعی عبادت آن که به عبادت ذوالجلال و الاکرام مشغول شد، این می شود که اعضاء و جوارح او، متخلّق می شوند.

همان طور که در قرآن کریم و مجید الهی هم بیان شده: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کما کتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُون»[1]. صیام و عبادت ظاهری، خودش انسان را مقرّب نمی کند، بلکه عامل برای تقوا می شود. البته آن هم عنوان «لعلّ» است و اولیاء خدا، عرفای عظیم الشّأن و خصّیصین حضرت حقّ بیان می کنند: اگر صیام شما صیام حقیقی بود، به این تقوا خواهید رسید.

به عبارت دیگر، اگر عبادت از ناحیه عبد بود، نه از ناحیه انسان؛ به تقوا می رسد. عبادت از ناحیه عبد هم، همان چیزی است که معصومین به عنوان بندگان حقیقی خدا و رأس عبّاد الهی، دارند.

مثلاً در باب نماز، بیان شده: وقتی یک یک حضرات معصومین(ع)، از نبِیّ مکرّم(ص) و مولی الموالی(ع) گرفته تا دیگر ائمّه اطهار(ع)، برای نماز می ایستادند؛ معلوم بود که حال نماز آنان، با حال غیرنمازشان تفاوت دارد. گاهی گفتن «اللّه اکبر» برای آنان سخت بود؛ چون فقط لقلقه زبان نبود، می دانستند می خواهند درمحضر ذوالجلال و الاکرام بایستند. اصلاً اذان، اذن از ناحیه خداوند تبارک و تعالی برای کلام با خودش است. لذا حال اولیاء خدا و رأس آنان، عبّاد حقیقی و معصومین(ع)، این بود که بدنشان به لرزه می افتاد، حالشان متغیّر می شد و وضعشان دگرگون می گشت.

یک علّت این هم که اولیاء خدا در دل شب، قبل از ورود به نمازشان، اوّل به آسمان نگاه می کنند و آیات سمائیّه را می خوانند و بعد در هنگام وضو هم حال خاصّی دارند، این است که دارند خودشان را آماده می کنند؛ چون می دانند می خواهند محضر ذوالجلال و الاکرام بایستند. لذا همان طور که مولی الموالی(ع) می فرمایند: من آن خدایی را که نبینم، عبادت نمی کنم، آنها هم می دیدند.

گرچه خدا، جسم نیست، مکان و زمان ندارد، « هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ»[2] و ما نمی توانیم درک کنیم که آن رؤیت ذوالجلال و الاکرام چیست. اصلاً بعضی از مطالب، تبیینی نیست، رسیدنی است! یعنی هر چه اولیاء خدا بخواهند آن را سبک کنند تا من و شما بفهمیم، نمی توانیم بفهمیم، مگر اینکه به آن برسیم.

مثلا اگر شصت سال پیش می گفتند: با یک شیء کوچکی که در دستمان است(همین تلفن همراه)، می توانیم با کسی که در آن سوی دنیاست، حرف بزنیم و همدیگر را ببینیم؛ باور نمی کردیم، امّا امروز به آن رسیدیم و باور می کنیم.

لذا درک این مطلب هم که امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: من خدایی را که نبینم، عبادت نمی کنم و از آن طرف هم ما می دانیم پروردگار عالم، جسم نیست، به صورت لغت، معناپذیر نیست، إلّا به اینکه انسان به آن برسد.

زمانی هم انسان به این مقام می رسد که یک یک اعضاء و جوارح او، به مقام تقوا درآید. لذافرمود: «لَعَلَّکمْ تَتَّقُون »؛ چون اگر دستتان متّقی شد، دیگر می فهمد نباید گناه کند؛ چون صورت ظاهر در صیام، من و شما را از لقمه حرام و شبهه ناک منع نمی کنند، بلکه برعکس، ما را از لقمه حلال منع می کنند و می گویند: همین که اذان صبح را گفتند تا غروب، دیگر از حلال دست بکش. وقتی کسی حلال نخورد، معلوم است که دیگر به شبهه هم دست نمی زند، چه برسد به حرام! آن وقت حالش که متغیّر شد، تقوا در دست، چشم و سایر اعضاء و جوارح هم می آید. لذا در حال روزه، چشمت حتّی از لقمه حلال یا همسر حلالت هم تقوا پیشه می کند. نمی گویی: روز است و هوس کردم به همسر حلالم نزدیک شوم؛ می دانی روزه ای و این هوس بیجاست! لذا وقتی ذوالجلال و الاکرام تو را از حلال منع کرد، دیگر به شبهه ناک و حرام هم روی نمی آوری و آن وقت است که متّقی می شوی.

چه کنیم که غیبت گوش ندهیم؟

خدا آیت الله سیّد عباس ابوترابی فرد (پدر بزرگوار حاج سیّد علی اکبر ابوترابی فرد، آن مرد الهی که حرّ بود و برای همه آن اسرا در آن اسارت ظاهری - که در حقیقت حرّ بودند - پدری می کرد) را رحمت کند. ایشان نقل می کردند که یک کسی محضر حاج شیخ جعفر مجتهدی آمده بود و گفته بود: آقا! یک چیزی بگویید که اگر در جایی غیبت کردند، من آن را گوش ندهم. در این باره روایات خیلی شنیدم و خواندم، امّا یکی چیزی می خواهم که از زبان شما باشد تا آن را ملکه وجودی خود کنم و مدام یاد آن بیفتم که هر جا غیبت شد، دیگر غیبت گوش ندهم.

حاج شیخ جعفر مجتهدی فرموده بودند: نماز می خوانی؟ آن فرد لبخندی زده بود و گفته بود: اگر منظورتان از آن خواندن هاست، خیر، امّا اگر منظورتان همین خواندن عادی است که می خوانم. ایشان گفته بودند: منظورم همین خواندن عادی است، می خوانی؟ آن فرد تعجّب کرده و گفته بود: آقا! به صورت ظاهر یک دولا، راستی می شویم. فرموده بودند: اگر بخوانی، غیبت گوش نمی دهی. گفته بود: آقا! چرا؟ فرموده بودند: تو در نماز می گویی: « مالِک یوْمِ الدِّینِ »[3]، آن که مالک است، مالک اعضاء و جوارحت هم هست. اگر یادت بیفتد که تو عبد هستی و مالک، کس دیگری است؛ دیگر اختیار هیچ عضوی از اعضاء و جوارح خودت را نداری. اگر این، ملکه وجود شود، غوغا می شود!

دستورالعملی برای ترک وسواس

شخصی محضرمیرزا علی اصغر صفّار هرندی (پدرحاج حسین آقای صفّار هرندی) آمد و گفت: من نسبت به نجس و پاکی وسوسه دارم. می دانم هم وسوسه خوب نیست، ولی نتوانستم آن را ترک کنم. شما دعایی به من بدهید که من دیگر وسوسه نداشته باشم.

آقا فرموده بودند: من به تو دعا نمی دهم، یک جمله می گویم که برتر از دعاست. این جمله را در ذهنت یادداشت کن و هر موقع خواستی به تعبیری آب کشی زیاد انجام بدهی و مدام شک کنی که نجس است و...، اگر یاد این جمله بیفتی، کافی است. آن جمله این است که بدان! دستت مال خودت نیست.اینکه زیاد آب می کشی، اگر فردا دستت مریض شد، این دست فردای قیامت به سخن درمی آید و می گوید: این من را اذیّت کرد. پس ملک تو نیست، تو فقط سوار این هستی.

روح، راکب و جسم، مرکب است. وقتی این اعضاء و جوارح متعلّق به تو نیست، تو اجازه نداری بیش از آنچه که خدا می گوید عمل کنی. به تو می گوید: عین نجاست که رفت، آب قلیل را یک بار می ریزی، بار دوم که ریختی، دیگر پاک است و تمام شد. بگویی: به دلم نچسبید و دفعه سوم را بریزی؛ یعنی هوی و هوس! یعنی نفس دون! یعنی خدا در کار نیست!شیطان برای مؤمن این طور جلو می آید که بگوید: هنوز به دلم ننشسته که این پاک باشد، شاید هنوز نجس باشد و. ... این «دلم» یعنی شیطان!

من مالک خودم نیست، مالک من، ذوالجلال و الاکرام است. من مالک چشمم نیستم، به من گفته: نگاه نکن، من هم اصلاً کاری به عذاب یا اثرات وضعی آن در دنیا - که واقعاً هم اثر دارد و روح انسان تخریب می شود، ندارم، امّا چون پروردگار عالم، که صاحب چشم و « مالِک یوْمِ الدِّینِ » است، می گوید: نگاه نکن، من هم نگاه نمی کنم.چون پروردگار عالم می گوید: روزه بگیر و از صبح چیزی نخور؛ چشم. غروب که اذان می گوید، افطار کن؛ چشم.پس متخلّقین به اخلاق الهی عبدند.

چه کسانی می توانند در ماه مبارک رمضان وارد شوند؟

اوّل گروهی که حسب روایات شریفه و آنچه که اولیاء خدا بیان فرمودند بإذن الله تبارک تعالی در ماه مبارک رمضان وارد می شوند، کسانی هستند که تازه می خواهند بندگی را آغاز کنند. پس گروه اوّل بنده ها نیستند، آنهایی هستند که می خواهند تمرین بندگی کنند و این ماه برایشان عنوان تمرین بندگی است، نه ضیافت الله. عنوان صیام این گروه، صیام عام است.

گروه دوم کسانی هستند که فهمیده اند بندگی و تقوا یعنی چه؛ ولی موفّق به اینکه آن حال حقیقی را برای بندگی، پیدا کنند، نشده اند. به کسانی که با این حال وارد می شوند، صائمین خاص می گویند.

گروه سوم آن هایی هستند که طعم بندگی را چشیدند و دیگر عبدالله شدند و ورود به این صیام، صیام خاص الخاص است.

گروه دیگری هم هستند که در مباحث کمتر بیان کردند و اولیاء هم جز اندک بیان نکرده اند؛ چون تعداد آن ها خیلی کم است - اعتقاد بنده این است که عیبی ندارد، گرچه نمی توانیم درک کنیم امّا وصف العیش، نصف العیش است. لذا بیان می کنیم- این گروه صائمین اخص الخاص و روزه داران حقیقی هستند. کسانی که در ضیافت الله و مهمانی خدا به حقیقت وارد شدند و دیگر خروج از این ضیافت الله ندارند.

اولیاء خدا بیان فرمودند که این اخص الخاص مربوط به تالی تالو عصمت است که رأس آنها هم معصومین(ع) هستند. به تعبیر دیگر،ملّا محسن فیض کاشانی بیان می فرمایند: این گروه برای کسانی است که در مقام عرفانند و به حقیقت عبداللهی را چشیده اند و از این مقام عبودیّت به لقا الله رسیده اند. آنها دیگر هر جا باشند، خدا آنجا است.

ممکن است سؤال شود: عجب، خدا که همه جا هست، یعنی چه که هر جا آنها هستند، خدا آنجا است؟! به تعبیر روایات و اولیاء خدا، وقتی به بعضی نگاه می کنی، یاد خدا می افتی. آنهایی که به ما گفتند هر موقع دلتان از دنیا می گیرد، بروید و آنها را جلیستان قرار دهید و همنشین آنها شوید آنهایی که وقتی انسان در محضرشان می نشیند، او را به خدا دعوت می کنند. همان هایی که درباره ایشان بیان شده: « النَّظَرَ إِلَی وَجْهِ الْعَالِمِ عِبَادَةٌ »[4] وقتی به وجه آنها نگاه می کنیم، عبادت است و وجهشان انسان را یاد خدا می اندازد. تا لب به سخن می گشایند، انسان خدایی می شود، حالش حال دیگری می شود، ولو شده حدّاقل در همان مجلس و یا تا ساعاتی بعد. البته این بسته به وجود خود انسان است. بعضی وقتی نگاه به آن عارف بالله کردند و کنارش نشستند، نفس قدسی آن ولیّ خدا تا مدّت مدیدی حالشان را متغیّر می کند. دیگر حالشان، حال الهی می شود و از گناه بدشان می آید. حتّی گاهی از خودشان بدشان می آید، از نفسشان بدشان می آید، می خواهند خدایی شوند. مدام می گویند: خدا! می شود ما هم این طور شویم؟ می شود حال ما هم، حال خوب شود؟ می شود ما هم مثل اینها شویم و دائم دنبال خدایی شدن می روند.لذا اینکه اولیاء می گویند خدا آنجاست یعنی اینکه وقتی انسان محضرشان می رود، یاد خدا می افتد.

تشنگی و گرسنگی ظاهری، حدّاقل شرط درک صیام عام

امّا گروه اوّلی که بیان کردیم در روزه عام وارد می شوند، حدّاقل دعوتشان کردند به اینکه در روزه تشنگی و گرسنگی ظاهری را داشته باشند.اوّل مسئله ای که در روایت بیان می کنند این است که صیام عام برای متخلّق شدن انسان هاست به وسیله اینکه عطش ظاهری و گرسنگی در دنیا را بچشند.اگر بنا شود بگویم من امروز روزه گرفتم و الحمدلله نه تشنه شدم، نه گرسنه - که بعضی مع الأسف هنرشان این است - صیام عام را هم درک نکرده ایم. اقلّش این است باید تشنه و گرسنه شویم.برای همین حال پیغمبر اکرم (ص) را این طور بیان می کنند:«و لم اره صائماً من شهر إلّا بعطشا» در هر ماهی ایشان را در حال صیام نمی دیدی مگر اینکه ایشان در عطش باشند.

چرا خدا می خواهد ما تشنه و گرسنه شویم؟

پس اوّلین نکته درصیام عام، چشیدن گرسنگی و تشنگی ظاهری است.دلیلش هم این است یک موقعی کنار دست انسان نیست، انسان نمی خورد امّا یک وقتی کنار دستت هست تا تشنه شدی آب می خوری امّا حالا خدا می گوید: آب هست امّا نخور! هیچ کس هم در خانه نیست و تنهایی. می توانی کنار شیر بروی و آب بخوری امّا نمی خوری؛ چون فرمان پروردگار عالم است - برای همین هم می گویند پروردگار عالم فرمود: تنها عبادتی که جزایش را خودم می دهم، روزه است- و فقط زمانی می فهمی که داری این فرمان را اطاعت می کنی یا خیر که تشنه ای. یعنی اطاعت انسان، موقعی که تشنه است، ظهور پیدا می کند. اگر تشنه نشوم و بگویم از صبح روزه گرفتم و تا غروب هم تشنه نشدم، معلوم نمی شود که نفسم پیروز شده یا اراده ذوالجلال و الاکرام؟!امّا وقتی تشنه شدم و با کار کردنم این تشنگی مدام اضافه شد، معلوم می شود کدام واقعاً پیروزند.

اولیاء می گویند:می خواهید بدانید که این خواسته نفس بوده و خود تشنگی نبوده و عطش کاذب است، ببینید غروب که می شود و نزدیک افطار دیگر احساس تشنگی نمی کنید. صبح رفتی بیرون و کارت را انجام دادی، دو ساعت اوّل تشنه شدی، می گویی: نه، روزه ام. بعد مدام احساس می کنی تشنگی ات زیادتر شده، لبت خشک شده. ظهر که می شود باز عطش بیشتر است. بعدازظهرنفس مدام می گوید: آب می خواهم امّا هنگام غروب آفتاب و اذان مغرب دیگرآن حرص و ولع و عطش نیست چه شد؟! الان که ساعت ها بیشتر گذشته و باید بیشتر تشنه باشی! امّا نفس دون فهمید، می گوید: من می خواستم یک کاری کنم که این روزه را بخورد و جواب به نفسش بدهد امّا دیگر تمام شد. لذا بعد آرام می شوی؛ چون بر نفست پیروز شده ای. پس این شیطان است.معلوم می شود آن حرص بود، آن نفس دون بود که حتّی در حال صیام هم حرص می زند. لذا اولیاء می گویند صیام عام برای این است تا با تشنگی و گرسنگی ظاهری متخلّقمان کند.

چه زمانی اولیاء برای طول عمرشان دعا می کردند؟

اولیاء خدا هرچه داشت ماه مبارک نزدیک می شد، حالشان، حال عاشق ها و مجانین می شد. اصلاً در یک حال و وضع دیگر، در یک صفای دیگر و گویی در یک طرب خاص بودند که دارد ماه مبارک می آید. ماه رجب که می شد، مدام دست زیر محاسنشان می بردند که خدایا! تا به حال که جانم را نگرفتی، می شود لطف کنی و ماه مبارک را درک کنم، شب های قدر را درک کنم و من هم به ماه مبارک وارد شوم. من که هیچ موقع برای طول عمرم دعا نمی کنم امّا حالا که بوی ماه مبارک می آید و تو هم تا به حال جانم را نگرفتی، بعد ماه مبارک جانم را بگیر. بعد هم هرچه به ماه مبارک نزدیک می شود، اینها دائم گریه و فغانشان و خواسته شان در دل شب این است که ماه مبارک را درک کنند؛ چون آنها می دانند ماه مبارک چیست.

البته من و تو هم می فهمیم امّا زمانی که از این دنیا رفتیم. برای همین در دعای ماه مبارک رمضان اوّلین دعا این است که « اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُور ». چون اهل قبور می فهمند، به من و تو التماس می کنند، می گویند: قدر ماه مبارک را بدان، ما الان چون دستمان کوتاه شده می دانیم چه خبر است و حالا دارند نشانمان می دهند. ما می دانیم این « أَنْفَاسُکمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ» یعنی چه، « نَوْمُکمْ فِیهِ عِبَادَةٌ » یعنی چه، یک آیه ختم قرآن است یعنی چه. دائم می گویند حواستان باشد و به من و شما التماس دعا می گویند، حتّی خوبان عالم! لذا قدر بدانیم.

پی نوشت ها: