تولپ، نیکولاس

[nikolās tulp]
Nicolaas Tulp
(ت. آمستردام، هلند، 19 مهر 972/ 11 اکتبر 1593؛ و لاهه، هلند، 22 شهریور 1053/ 12 سپتامبر 1674)، پزشکی، کالبدشناسی.
نیکولاس تولپ پسر پیتر دیرکز، بازرگان ثروتمند آمستردام، و خریتیه دیرکز پولنبورخ بود. دیرکز، به معنای پسر دیرک (هنری)، یک نام خانوادگی نبود. به عقیده‌ی بوسکن هوئت، نام واقعی تولپ کلاس (نیکولاس) پیترز بوده و اسم تولپ («تولیپ»، به معنای لاله) را از روی مجسمه گل لاله‌ای که بر روی سنتوری خانه‌‌‌‌‌‌‌اش در محلّه کایزرس گراخت آمستردام نصب شده بود انتخاب کرد.
تولپ، در 30 بهمن 989، با اسم نیکولاس پترایوس در دانشگاه لیدن نام نویسی کرد، و در 8 مهر 993، پس از دفاع از رساله‌ی خود با عنوان De Cholera humida مدرک پزشکی گرفت و چندی نگذشت که در آمستردام مطّب پردرآمدی پیدا کرد. چنین گفته شده است که وی اولین پزشک شهر بود که از بیماران خود در درشکه‌ای دیدار می‌کرد.
تولپ در 1007، به جای یوئانس فونتین، به سمت مدرس کالبدشناسی منصوب گردید. وی عنوان خصوصی «استاد کالبدشناسی» را داشت، و موظف بود که برای جرّاحان شهر تدریس کند و هرگاه ممکن باشد، تدریس و سخنرانیها را با کالبدشکافیهائی در پیشگاه عموم روشن سازد.
شاید شهرت تولپ بیشتر به سبب تابلوی نقاشی‌ای است که رمبرانت بنابر سفارش صنف جرّاحان در 1011 از وی کشید. تولپ در این تابلو مشغول تدریس کالبدشناسی بر روی یک جسد باز می‌باشد. این تابلو، که به «درس کالبدشناسی دکتر تولپ» معروف است، در موزه‌ی ماوریتس هویسِ شهر لاهه نگهداری می‌شود.
تولپ، به عنوان یکی از شهروندان عالیمقام آمستردام، به خدمات دولتی مربوط به امور شهر اشتغال داشت، از جمله چهار دوره با سمت شهردار انجام وظیفه نمود. همچنین ریاست آتنایوم، مدرسه تعلیمات عالیه شهر، را بر عهده داشت.
تولپ در 1031، به سبب فشار کارهای کشوری و اشتغالات زیاد حرفه‌ای، از سمت مدرّسی استعفا داد، و ی. دئیمان به جانشینی وی برگزیده شد.
اثر عمده‌ی تولپ، Observationum medicarum libri tres (1641)، حاوی شرح و توصیف 228 مورد بیماری است. تعداد کثیری از آنها در خور آن نیستند که با معیارهای جدید مورد نقد و بررسی قرار گیرند، اما چند اظهار نظر با ارزش در آنها وجود دارد. مثلاً دریچه‌ی ایلئوسکال را، که در محل اتصال روده کوچک با روده بزرگ قرار گرفته (و بعضی اوقات نیز دریچه‌ی تولپ نامیده می‌شود) شرح داده و عمل و وظیفه آن را بخوبی توصیف کرده است. همچنین عروق کیلوسی روده‌ی کوچک را، که در واقع یک کشف مجدّد بود، توصیف نمود. به عقیده‌ی باومان، هم هروفیلوس و هم اراسیستراتوس از وجود این عروق مطلع بودند لیکن این دانش از بین رفته بود. همچنین تولپ اولین کسی بود که بیماری بری‌بری را شرح داد.
بعضی از مواقع نیز اعتبار توصیف اورانگوتان را، نیم قرن قبل از تایسن (1078)، به تولپ نسبت می‌دهند، اما این موضوع صحّت ندارد. آنچه را تولپ شرح داده شمپانزه بوده، که ظاهراً برای اولین بار در اروپا دیده شده بود.
تولپ، که از هواخواهان سرسخت بقراط بشمار می‌رفت، با افکار جدید متخصصان شیمی پزشکی-که ی. ب. وان هلمونت برجسته‌ترین آنها بود-مخالفت می‌ورزید. وی بخصوص با استعمال آنتیموان، که تجویز آن تازه شروع شده بود، مخالفت می‌کرد.
اولین دارونامه‌ی هلند بنا بر پیشنهاد تولپ تهیه و تألیف گردید. وی در 29 فروردین 1014 در مهمانی شامی که در خانه‌‌‌‌‌‌‌اش ترتیب داده بود انجام این کار را به شش تن از پزشکان پیشنهاد کرد. کمیته‌ای تشکیل شد، و در 16 اردیبهشت 1015 (تاریخی که در دیباچه‌ی آن نوشته شده است) کتاب مزبور انتشار یافت. از آنجا که این کار در زمان کوتاهی به انجام رسید، عقیده عموم بر این است که تولپ قسمت اعظم دستنوشته‌ها را در هنگام پیشنهاد آماده در اختیار داشته و بنابراین بیشتر این کتاب به دست خود وی تهیه و فراهم شده بود. شهرداری آمستردام دستور داد که از آن تاریخ باید فقط از این دارونامه در شهر استفاده شود؛ و برای این منظور یک «هیأت پزشکی آمستردامی» تشکیل شد تا پزشکان را وادار به اجرای مقررات کند. اندکی بعد این هیأت پزشکی توسعه یافت و به صورت کمیته مراقبتهای بهداشتی درآمد، که نخستین مورد از توجّه دولت به سلامت و بهداشت همگانی در هلند بود.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی.

کتاب Pharmacopea Amstelaedamenisis senatus auctoritate munita(آمستردام، 1636) چندین چاپ خورد، که جدیدترین آنها چاپ عکسی 1961 است. Observationum medicarum(آمستردام، 1641) نیز چندین بار بچاپ رسید، که عنوانها در چند مورد اندکی تغییریافته بودند (آمستردام، 1652، 1672، 1685؛ و لیدن، 1716، 1739). چاپ پنجم حاوی یک زندگینامه و چاپ ششم حاوی خطابه‌ای است که ل. وولتسوگن، استاد تاریخ کلیسا در آتنایوم آمستردام، به مناسبت خاکسپاری تولپ ایراد کرد.
ترجمه‌های هلندی بدین قرارند: De drie bocken der medicijnsche aanmerkingen (آمستردام، 1650)؛ Geneeskundige waarnemingen, Naar den zesden druk uit het Latijn vertaald, Hier is bijgevoeged de Lijkrede van L.Wolzogen (لیدن، 1740)؛ Hipppocrates, Aphorismen of kortbondige spreuken. Beneffens desselfs wet en vermaningen. Alsmede d’aanmaningen van N. Tulp. Vertaald door Steph. Blankaart (آمستردام، 1680 [؟]؛ چاپ دوم، 1714).

دوم. خواندنیهای فرعی.

«Voorlezing over Nicolaas Tulp»، از هـ. ف. تئیسن، در MWKLK ، 3 (1824)؛ Disseratatio historica-medica inauguralis de Nicolao Tulpio, anatomes practicae strenuo cultore از ل. هـ. ک. روگه، در De Gids ، دوره‌ی سوم، 18 (1880)، 77-125؛ Nicolaas Tulp als geneeskundige geschetst. Eene bijdrage tot de geschiedenis der geneeskunde in de achttiende eeuw ، از ا. هـ. م. تئیسن (آمستردام، 1881)؛ و Het Land Van Rembrandt ، از ک. بوسکن هوئت، چاپ دوم (هارلم، 1886)، IIB ، 57-61.
آثار دیگر عبارتند از «Nicolaas Tulp»، از ا. د. باومان، در NNBW، سوم (1914)، 1250-1251؛ «Nicolaas (Ckaes Pieterz) Tulp» از ی. س. تئیسن، در Gedenkboek van het Athenaeum en de Universiteit van Amsterdam»، (آمستردام، 1932)، 695-696؛ Rembrandt schilderijen ، از آ. بردیوس (اوترخت، 1935)؛ «De eeste Nederkandsche Pharmacopee»، از پ. وان دِر ویلن، در BGG، 16 (1936)، 57-63؛ Uit drie eeuwen Nederlandsche Geneeskunde، از ا. دو باومان (آمستردام، 1951)، بخصوص 64-71؛ و «Nicolaas Tulp en zijn manuscript»، از کوئریدو، در Shis، 5 (1970)، 305-311، درباره‌ی ترجمه‌ی Observationum به زبان هلندی به قلم خود تولپ.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول