سلامت روان هم خرج دارد، اما چقدر؟

روزنامه تماشاگران امروز - سیما محسنی: شما وقتی تحت فشار مشکلات زندگی قرار می گیرید، احساس اضطراب شدید می کنید. اگر در دوراهی بزرگی گرفتار شوید یا مجبور باشید برای آینده و زندگی خود تصمیمی مهم بگیرید چه می کنید؟

 

مشورت با بزرگ ترها و استفاده از تجربیاتشان احتمالا هنوز روشی درست است اما در لایه هایی از جامعه کم کم این مسئله جا افتاده که می توان به یک مشاور تحصیل کرده یا روانشناس (نه روان پزشک) مراجعه کرد. غیر از نگرانی هایی که به شکل سنتی وجود دارد، مسئله محدودکننده احتمالی بعدی مسائل مالی است. در این نوشته که حاصل گپ و گفت با دو کارشناس باتجربه است تلاش کرده ایم نگاهی اقتصادی به کسب و کار مشاوران و روانشناس ها داشته باشیم.

مسائلی کلی درباره هزینه های مراجعه به مشاور و روان پزشک

طبق تعرفه های رسمی سال 95 سازمان نظام روانشناسی، هزینه یک جلسه خدمات روان شناسی و مشاوره 45 دقیقه ای باید چیزی بین 30 تا 100 هزار تومان باشد. این نرخ بسته به مدرک تحصیلی مشاور و محل ارائه مشاوره متغیر است.

تعرفه های روان شناسی هر سال براساس پیشنهاد وزارت بهداشت و تصمیم شورای عالی بیمه تصویب و به آنها ابلاغ می شود. تمام مشاوران و مراکزی که پروانه سازمان نظام روان شناسی را دارند، موظف به پیروی از تعرفه تصویب شده هستند اما احتمال دارد شما هم مثل ما چیزهایی درباره حق مشاوره های 300 هزار تومانی به ازای یک جلسه 45 دقیقه ای شنیده باشید.

 

بله، چنین چیزهایی واقعیت دارد چون با وجود تعرفه ثابت، کم نیستند مشاورانی که یا زمانی کمتر از زمان استاندارد برای مراجع می گذارند یا عددی متفاوت از تعرفه موجود دریافت می کنند.

 

هر چند راه های برخورد با این به اصطلاح قانون شکنی در این حوزه مثل هر صنف دیگری وجود دارد اما گاهی تفاوت بین خدمات ارائه شده توسط افراد متخصص و نامدار این حرفه آنقدر محسوس است که اگر در صف طویل مراجعان آنها به شما نوبت برسد، دیگر جایی برای گله و شکایت از قیمت باقی نمی ماند.

 

نکته ای که حتما باید به آن توجه داشت این است که گاهی در طی مراحل مشاوره، آزمون هایی در راستای خدمات تشخیصی از مراجع گرفته می شود که به مبلغ حق مشاوره اضافه می کند. برای مثال آزمون هوش احتمالا حدود 200 هزار تومان برایتان آب می خورد!

وقتی از کف و سقف حق مشاوره مطلع شدیم، نظر یکی از کارشناسان را در مورد برآورد کلی هزینه مراجعه به مشاور پرسیدیم: «برای مراجعه به روانشناس یا مشاوری با مدرک دکتری به طور متوسط 150 هزار تومان و برای کارشناس ارشد این حوزه، چیزی در حدود 80 هزار تومان رقم کاملا مناسبی است.»

با همه اینها بد نیست بدانید در صورت داشتن هرگونه شکایت در مورد قیمت یا کیفیت خدمات ارائه شده یا رعایت نکردن موازین حرفه ای و اخلاقی در این زمینه می توانید با گزارش مواد به سازمان نظام روان شناسی به دنبال احقاق حق خود باشید. این سازمان با اخذ شکایات مراجعان، بازرسی های نوبه ای و سرزده، احضار به سازمان و تذکر یا حتی لغو پروانه شخص یا مرکز خاطی، بر فرآیند ارائه خدمات سلامت روان نظارت دارد.

مراکز خیریه و خدمات رایگان

در سابقه کار یکی از این دو کارشناس، مشغول بودن در یکی از مراکز نذر فرهنگی توجهم را جلب کرد. وقتی در مورد این مراکز پرسیدم متوجه شدم خدمات روان شناختی و مشاوره رایگان در همین تهران هم پیدا می شود! در مراکزی مثل نذر فرهنگی در برخی سراهای محله، روان شناسان و مشاوران داوطلب خدمات رایگان ارائه می کنند.

 

در میان آنها مراکز وابسته به بنیاد شهید یا بهزیستی، آموزش و پرورش، دانشگاه ها و مراکز مشاوره دانشجویی نیز خدمات رایگان یا ارزانی دارند که اتفاقا از کیفیت نسبتا بالایی نیز برخوردارند.

مهدی میرمحمد صادقی، مدیر کل دفتر مشاوره و امور روان پزشکی بهزیستی، قبلا در برنامه گفت و گوی ویژه خبری شبکه دو سیما گفته بود: «در سازمان بهزیستی کشور حدود 800 مرکز مشاوره داریم که جزو بخش خصوصی هستند و 300 مرکز مشاوره تخصصی هم وجود دارد. سازمان بهزیستی، یارانه ای را برای خدمات مشاوره و روان درمانی قرار داده است و برای کسانی که توان پرداخت مشاوره در بخش خصوصی را ندارند در برخی موارد تا صد در صد مبلغ مشاوره را پرداخت می کند اما متاسفانه ظرفیت این سازمان در این زمینه محدود است.»

او با اشاره به اینکه خط 1480 مشاوره تلفنی سازمان بهزیستی است، می گوید: «سال پیش یک میلیون و 200 هزار نفر با این خط تماس گرفتند و به حدود 800 هزار نفر از این افراد مشاوره رایگان ارائه شده است.»

حداقل تعداد جلسات مشاوره لازم

اینکه هر فرد به چند جلسه مشاوره نیاز دارد، به شرایط بستگی دارد. هر دو کارشناس ما روی مسئله پافشاری می کنند و تنها وقتی اصرار کردیم گفتند برای کار اصولی و رسیدن به نتیجه مطلوب حداقل چهار جلسه مشاوره نیاز است. اگر طی این جلسات از سمت مشاور تشخیص داده شود که فرد مراجعه کننده نیازمند به روان درمانی است، طبعا به تعداد جلسات بیشتری نیاز پیدا می کنید که می تواند تا حدود 12 جلسه هم برسد.

 

در برخی موارد مداخله روانپزشک و دارو درمانی ضرورت پیدا می کند که در این صورت فرد با صنف دیگری در ارتباط خواهدبود. روان پزشکان با توجه به تعرفه سازمان نظام پزشکی، در بخش دولتی از حدود 16 تا 20 هزار تومان و در بخش خصوصی حدود 50 هزار تومان از بیمار برای یک جلسه دریافت می کنند. طبیعی است که طول مدت ویزیت یک بیمار توسط روانپزشک با مدت زمان یک جلسه مشاوره کاملا متفاوت است، چیزی در حدود 10 تا 15 دقیقه.

آیا بیمه بخشی از هزینه ها را قبول می کند؟

یکی از اساسی ترین مشکلات این حوزه این است که هنوز هیچ یک از خدمات سلامت روان تحت پوشش بیمه نیست، مگر در مرحله ای که فرد به خدمات بیمارستانی و دارو محتاج باشد. به گفته احمد حاجبی، مدیر کل سلامت اجتماعی روان و اعتیاد وزارت بهداشت، مشکل عمده در ارتباط با بیماران روانی مزمن این است که در بیمارستان های روان پزشکی، بیماران روانی شدید در طول سال فقط می توانند از 56 روز بیمه استفاده کنند و گاهی بیماران را به اجبار زود ترخیص می کنند چون بیشتر آنها توانایی پرداخت هزینه ها را ندارند.

با این حال دکتر عباسعلی اللهیاری، رییس سازمان نظام روان شناسی و مشاوره، در جریان نشست هم اندیشی آسیب شناسی واگذاری روان شناسی بالینی اعلام کرد: «در برنامه ششم توسعه که نهایی شده و به صحن علنی مجلس شورای اسلامی هم رفته، قرار بر این است که از سال 96 خدمات روان درمانی و مشاوره هم به صورت پایه و هم تکمیلی مشمول بیمه شوند.»

دسترسی به مراکز ارائه دهنده خدمات سلامت روان

حدود 4 هزار نفر در سراسر کشور دارای پروانه اشتغال حرفه ای از سوی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره هستند که به گفته ریاست سازمان، این تعداد پاسخگوی نیازهای کشور نیست. به خاطر کمبود مراکز خدمات سلامت روان همه مردم هم دسترسی به این خدمات ندارند.

 

اگر شما به طور ناگهانی با دل درد عجیبی رو به رو شوید، دسترسی شما به اولین پزشک عمومی کمتر از یک ساعت، و در صورت نیاز به متخصص در عرض چند ساعت فراهم می شود اما اگر شما احساس اضطراب شدید یا افسردگی کنید؛ وقت گرفتن از یک مشاوره حداقل یکی دو روز زمان می برد. اگر مشکل شما در مرحله حادی باشد، مراحل درمان و مشاوره گاهی تا سه هفته همزمان نیاز دارد.

علاوه بر دور از دسترس بودن مراکز خدمات سلامت روان، کیفیت واحدی نیز بین این مراکز و متخصصان وجود ندارد و تفاوت بین کیفیت خدمات ارائه شده در این حوزه بسیار محسوس است.

به گفته خود کارشناسان این حوزه، روند تربیتی روانشناسان با مشکل رو به رو است یعنی دانش آموزان و دانشجویان این رشته در حین گذراندن دوره آکادمیک، تجربه کلینیکال پیدا نمی کنند و این موضوع در کیفیت کار ارائه شده کاملا حس می شود. البته برای فارغ التحصیلان دانشگاه های علوم پزشکی شرایط بهتری برای تجربه های عملی تحت نظر سرپرست وجود دارد.

 

به همین منظور سازمان نظام روان شناسی به تازگی برای ارائه پروانه کار به فارغ التحصیلان این رشته، داشتن سابقه کارورزی زیر نظر اساتید را ضروری اعلام کرده که احتمالا تغییری جدی در کیفیت کار مشاوران جدید ایجاد خواهدکرد.

 

هزینه های مشاوره و روان شناسی از یکسو و از سوی دیگر اعتماد مخاطب به دانش و راهکار ارائه شده، عواملی هستند که روی انتخاب مشاور و روانشناس تاثیر می گذارند. می توان با تحقیق و جست و جو از سوابق کاری و تحصیلی مشاور مطلع شد.

روان شناس خوب از سازمان روان شناسی و مشاوره مجوز و پروانه و مهر رسمی دارد و مجوز خود را در معرض دید قرار می دهد. یک روان شناس و مشاور خوب مشاوری است که شما با او راحتید و احساس امنیت دارید. با حوصله و بردبار است و برای درک مشکل شما عجول نبوده و کم حوصلگی نمی کند. روان شناس خوب و حرفه ای از حرف های شما تعجب نمی کند و شما را قضاوت نمی کند.

 

یک مشاور خوب ما را محکوم، سرزنش یا نصیحت نمی کند، رازدار است، به حوزه هایی که شما نخواسته اید وارد نمی شود، به جای شما تصمیم نمی گیرد، از استعداد شنوندگی بالایی برخوردار است و به شما اجازه می دهد راحت حرف بزنید.