اگر روده‌تان تحریک‌پذیر است، بخوانید!
مهم نیست که تمام آزمایش‌های شما طبیعی هستند. مهم نیست که در بررسی‌های تکمیلی همه اعضای دستگاه گوارش شما سالم تشخیص داده می‌شوند. مهم این است که شما «درد» یا علایم ناخوشایند دیگری دارید و این درد خیلی‌وقت‌ها حسابی کلافه‌تان می‌کند. مبتلایان به نشانگان روده‌تحریک‌پذیر وقتی برای اولین‌بار با علایم نگران‌کننده این بیماری مواجه می‌شوند، ذهنشان ناخودآگاه به سمت بسیاری از بیماری‌های خطرناک دستگاه گوارش می‌رود. اما منفی بودن تمام تست‌های تشخیصی خیلی زود می‌تواند این نگرانی را از بین ببرد. هر چند دلخوش کردن به نتایج این آزمایش‌ها دردی را از بیمار دوا نمی‌کند. در مورد مبتلایان به نشانگان روده‌تحریک‌پذیر این یک اصل است: «باید بیمار درمان شود، نه آزمایش‌هایش!»
این علایم ازکجا می‌آیند؟
نشانگان روده تحریک‌پذیر با مجموعه‌ای از علایم پرسروصدا ظاهر می‌شود و تا مدت‌ها بیمار را رها نمی‌کند. این بیماری با درد و احساس ناراحتی در ناحیه شکم و اسهال و یبوست‌های پی‌درپی ظاهر می‌شود. بسیاری از مبتلایان به این نشانگان از نفخ و اتساع شکم و همچنین احساس تخلیه ناکامل مدفوع گاه و بیگاه رنج می‌برند. با وجود این همان‌طور که پیش‌تر گفته شد آزمایش‌های معمول هیچ نشانی از اختلال را نشان نمی‌دهند. به همین دلیل تا امروز تنها چند فرضیه در مورد علت این بیماری مطرح شده است. معروف‌ترین این فرضیه‌ها بر این اصل استوار است که مسیرهای عصبی روده به مغز به دلیلی ناشناخته بیش از اندازه حساس شده‌اند. در نتیجه علایم اغراق‌شده‌ای را از فعل و انفعالات دستگاه گوارش به مغز مخابره می‌کنند. اما چه چیز باعث این تغییرها در مسیر عصبی روده به مغز می‌شود؟
برخی از پژوهش‌ها تا امروز این نظریه را مطرح کرده‌اند که عفونت شدید دستگاه گوارشی می‌تواند به این ناهماهنگی سیستم عصبی بینجامد. باوجود این درصد بالای افسردگی و اختلال‌های اضطرابی در مبتلایان به این بیماری نقش عوامل روانی را در پیدایش و تشدید علایم این بیماری تقویت می‌کند. در کنار این فرضیه‌ها گروهی نیز این بیماری را در کنار بیماری‌های خودایمنی همچون لوپوس یا سلیاک قرار می‌دهند. به هر ترتیب بسیاری از متخصصان و پژوهشگران همچنان بر این باورند که نشانگان روده تحریک‌پذیر را نباید یک بیماری دانست؛ بلکه باید آن را یک اختلال کارکردی دستگاه گوارش به حساب آورد.
نقش درمان‌های مکمل در درمان نشانگان روده تحریک‌پذیر
طبیعت بیماری نشانگان روده تحریک‌پذیر به شکلی است که درمان قطعی برای آن وجود ندارد. یعنی داروهایی که برای بیماران تجویز می‌شوند، نمی‌توانند بیماری را به طور کامل از بین ببرند. بنابراین حدود نیمی از بیماران درصدد یافتن روش‌های جدیدتری برای درمان نشانگان روده تحریک‌پذیر هستند.
پروبیوتیک‌ها
تحقیقات نشان داده‌اند اگر روزانه 10 تا 100 بیلیون باکتری مفید وارد روده این بیماران بشود، بسیاری از علایم بیماری بهبود پیدا می‌کنند. پروبیوتیک‌ها همان باکتری‌های مفید هستند که تاکنون گونه‌های زیادی از آنها شناخته شده‌اند. موثرترین پروبیوتیک‌ها عبارتند از «لاکتوباسیل پلانتاروم» و «بیفیدوباکتریااینفانتیس». امروزه ماست‌هایی وارد بازار شده که حاوی این باکتری‌های مفید است. پزشکان به افراد دچار نشانگان روده تحریک‌پذیر توصیه می‌کنند این ماست‌ها را وارد رژیم غذایی روزانه خود کنند تا علایم روده‌ای آنها کاهش پیدا کند.
داروهای گیاهی
• محصولات نعناع:
انواع محصول‌های این گیاه از جمله عرق نعناع و نیز کپسول‌های نعنایی اثر مثبتی روی بیماری نشانگان روده تحریک‌پذیر دارند. طبق شواهد به دست آمده در تحقیق‌های مختلف، نعناع باعث تسکین علایم نشانگان روده تحریک‌پذیر می‌شود. البته نباید در مصرف کپسول‌های نعناع زیاده‌روی کرد. چون این داروی گیاهی، باعث شل‌شدن دریچه گوارشی بین معده و مری می‌شود. بنابراین ممکن است اسید معده را داخل مری پس بزند و باعث بیماری ریفلاکس شود. در ضمن تهوع و سوزش اطراف مقعد هم دو عارضه جانبی کپسول نعناع هستند که به دلیل همین شل شدن اسفنکترهای گوارشی ایجاد می‌شوند.
• ایبروگاست:
این شربت گیاهی حاوی عصاره 9 گیاه دارویی مختلف است. تحقیق‌ها و مطالعه‌های متعدد اثبات کرده‌اند که 4 هفته استفاده از ایبروگاست اثر فوق‌العاده‌ای در کم کردن علایم نشانگان روده تحریک‌پذیر دارد. در مورد استفاده از داروهای گیاهی به عنوان درمان مکمل بحث‌ها و مطالعه‌های زیادی صورت گرفته است. نکته مهم در رابطه با این داروها این است که اثرگذاری آنها به اندازه درمان‌های اصلی بیماری نیست. علاوه بر آن گاهی باعث عوارض ناخواسته می‌شوند یا حتی در کارکرد داروی اصلی بیماری هم تداخل ایجاد می‌کنند. بنابراین چنین داروهایی همیشه باید تحت نظر پزشک معالج مصرف شوند.
سایر درمان‌ها
در مورد کارایی یوگا و طب سوزنی در بیماری نشانگان روده تحریک‌پذیر هم حرف‌ها و نظرهایی وجود دارد اما تاکنون هیچ مطالعه علمی نتوانسته تاثیر مثبت چنین درمان‌هایی را در بیماری نشانگان روده تحریک‌پذیر اثبات کند.
نقش روان‌درمانی در درمان نشانگان روده تحریک‌پذیر
امروزه رابطه ذهن با جسم یا ارتباط مغزی – روده‌ای به عنوان تئوری اصلی در ایجاد بیماری نشانگان روده تحریک‌پذیر مطرح است. بنابراین اکثر مطالعه‌هایی که برای درمان این بیماری صورت می‌گیرد، حول و حوش همین محور است. طبق نتایج این مطالعه‌ها، روان‌درمانی، بسیاری از علایم نشانگان روده تحریک‌پذیر را از بین می‌برد. شناخت‌درمانی، رفتاردرمانی و هیپنوتیزم روش‌هایی هستند که تاثیر مثبت آنها در درمان اثبات شده است. هیپنوتیزم وضعیت روانی فرد را بهبود می‌بخشد. شناخت‌درمانی و رفتاردرمانی هم روش‌هایی را به فرد می‌آموزند که قادر باشد در مقابل استرس‌های بیرونی واکنش مناسبی نشان دهد. بنابراین چنین استرس‌هایی کمتر باعث شروع علایم جسمی نشانگان روده تحریک‌پذیر خواهند شد. علاوه بر این روش‌ها، بهتر است بیماران نشانگان روده تحریک‌پذیر در مورد بیماری خود مطالعه کنند و آن را کاملا بشناسند. در سال 2006 مطالعه‌ای در ایالات متحده آمریکا انجام شد و نشان داد که اکثر مبتلایان به نشانگان روده تحریک‌پذیر بیماری خود را به درستی نمی‌شناسند، بنابراین استرس بیشتر و در نتیجه علایم شدیدتری را هم تجربه می‌کنند. حتی بعضی مبتلایان تصور می‌کنند این بیماری به سوءتغذیه شدید یا سرطان منجر خواهد شد. این تصورهای غلط باعث ترس از بیماری می‌شود. در صورتی که نکته اصلی در مقابله با این بیماری آرامش ذهن و روان است.
نظر کارشناس/ دکتر عباسعلی محرابیان، متخصص گوارش و فوق‌تخصص آندوسکوپی
تاثیر رژیم غذایی بر نشانگان روده تحریک‌پذیر
شناخت غذاهای حساسیت‌آور در مبتلایان به نشانگان روده تحریک‌پذیر یا IBS بسیار مهم است. نشانگان روده تحریک‌پذیر یک اختلال نهفته نیست؛ بلکه یک بیماری مزمن با علایمی مثل آروغ زدن، گاز معده، دردهای شکمی، اسهال، یبوست و همچنین اسهال (و گاهی یبوست) است. دقت کنید بعضی از علایم نشانگان روده تحریک‌پذیر می‌تواند علامت جدی گوارشی مانند بیماری‌های التهابی روده باشد پس برای تشخیص، نظر تخصصی پزشک ضرورت دارد. دستگاه گوارش ما فقط معده و روده نیست بلکه سیستمی پیچیده، متشکل از اندام‌هایی است که دارای آنزیم‌های ترشح‌کننده هستند و انقباضات عضلات آن باعث می‌شوند تا غذای خورده‌شده، انرژی شما را تامین کند. بهترین زمان انتقال یعنی طول مدتی که غذا را می‌خورید تا زمان دفع، باید 12 تا 18 ساعت باشد. اگر این تعادل دستگاه گوارش بر هم بخورد تشخیص مشکل ساده نیست. اما از علت‌های اولیه که علایم نشانگان روده تحریک‌پذیر را تشدید می‌کنند، غذاهای آلرژی‌زا هستند. هنگامی که شخصی به غذایی حساسیت دارد، بدنش به این غذا به عنوان یک مولکول بیگانه (آنتی‌ژن) نگاه می‌کند و سیستم ایمنی به آن حمله می‌کند و آنتی‌بادی در خون رها می‌کند.
شما می‌توانید از 2 راه تشخیص دهید که به چه نوع غذایی آلرژی دارید؛ می‌توانید رژیم غذایی خود را به دقت بررسی و غذایی را که حتی برای یک بار عامل آلرژی شده شناسایی کنید. راه دیگر انجام آزمایش خون است. وقتی غذای آلرژی‌زا را بشناسید با حذف آن از رژیم‌غذایی خود مانع بروز علایم نشانگان روده تحریک‌پذیر می‌شوید.
در طول رژیم غذایی حتما به حذف لبنیات و اینکه آیا به شیر حساسیت دارید، فکر کنید و آن را بیازمایید که آیا به آن آلرژی دارید یا نه. عده زیادی از بیماران مبتلا می‌گویند که به شیر حساسیت دارند و با حذف آن، آثارش را دیده‌اند. به‌خاطر بسپارید که کلسیم برای سلامت، لازم و برای ساختن استخوان‌ها، دندان‌ها و انعقاد خون ضروری است و همچنین به اعصاب و عملکرد عضلات کمک می‌کند. اگر فرآورده‌های لبنی را از رژیم غذایی حذف می‌کنید، باید به فکر جایگزینی با سبزی‌ها و گیاهانی که منابع کلسیم‌‌اند، باشید و آن را جایگزین کنید. یک بیمار مبتلا به نشانگان روده تحریک‌پذیر به لاکتوز موجود در شیر مانند یک آنتی‌ژن نگاه می‌کند و برای مقابله با آن آنتی‌بادی تولید می‌کند. نتیجه این فقدان آنزیم برای لاکتوز در روده به وجود آمدن علایمی مانند آروغ، دردهای شکمی و اسهال است. تکرار این حالت یعنی تماس دایم با لبنیات می‌تواند دستگاه گوارش مبتلایان به نشانگان روده تحریک‌پذیر را ضعیف کند. لازم است لبنیات را حذف کرده و کلسیم موردنیاز را از سبزی‌ها و میوه‌ها تامین کنید یا از شیر بدون لاکتوز استفاده کنید. برای تشخیص دیگر غذاهای آلرژی‌زا نیز لازم است غذایی را که حدس می‌زنید مشکل‌ساز است حذف کنید و چند روز صبر کنید تا علایم را ببینید و همین‌طور همه غذاهای موجود در رژیم غذایی را امتحان کنید.
گفتگوی تکمیلی/ دکتر شهرام آگاه، فوق‌تخصص بیماری‌های گوارشی
7 سؤالی که درباره IBS زیاد می‌پرسند
مبتلایان به نشانگان روده تحریک‌پذیر، کم‌و‌بیش، به طور تجربی با علایم بیماری خود آشنا هستند. با وجود این، یک فرد به ظاهر سالم، اگر برخی علایم گوارشی را در خود مشاهده کند، باید برای پیگیری این بیماری به پزشک مراجعه کند. اگر فردی به تازگی علایمی مثل درد شکم همراه با تغییر قوام مدفوع یا تغییر در تعداد دفعات دفع مدفوع (اسهال، یبوست یا اسهال و یبوست متناوب) پیدا کرده، بهتر است به پزشک مراجعه کند. دکتر شهرام آگاه، فوق‌تخصص بیماری‌های گوارشی به 7 سوالی که درباره IBS زیاد می‌پرسند، پاسخ می‌دهد.
آیا سوءهاضمه و ترش کردن گهگاهی هم جزو علایم همین بیماری است؟ آیا می‌تواند نشانه‌ای از شروع بیماری باشد؟
سایر بیماری‌های گوارشی مثل سوءهاضمه یا ریفلاکس هم می‌توانند همراه نشانگان روده تحریک‌پذیر دیده شوند اما ریفلاکس یا سوءهاضمه به تنهایی IBS تلقی نمی‌شوند.
استرس تا چه اندازه در تشدید این بیماری نقش دارد؟
در بیشتر بیماران، استرس جسمی یا روحی روانی، علایم بیماری را تشدید می‌کند اما بسیاری از بیماران بدون استرس هم گاهی عود علایم یا بهبود را دارند. بنابراین استرس یک عامل است و عوامل دیگری که بعضا شناخته‌شده هم نیستند، در عود بیماری نقش دارند.
می‌گویند بعضی موادغذایی مثل عسل در بهبود علایم این بیماری نقش دارند. شما موافق‌اید؟ چه غذاهای دیگری روی این بیماری اثر دارند؟
بله؛ تغذیه نقش مهمی در کنترل و مهار این بیماری دارد. به‌عنوان نمونه، مواد محرک مثل قهوه و الکل بیماری را بدتر می‌کنند و برعکس بعضی مواد مثل نبات یا عسل طبیعی و بعضی گیاهان مثل نعناع، زیره و بابونه در کاهش نفخ بیمار و بارهنگ در کاهش اسهال بیمار موثر بوده‌اند.
می‌گویند ناشتا ماندن در حالت تشدید علایم، نقش تعیین‌کننده‌ای را در برطرف شدن علایم دارد. آیا این نظر از لحاظ علمی اثبات شده است؟
بعضی اوقات، بیماران با غذا خوردن دچار تحریک دفع مدفوع یا نفخ می‌شوند. در این بیماران، غذا خوردن، علایم را تشدید می‌کند اما این مساله، همیشگی نیست؛ یعنی دوره‌های تشدید علایم ربطی به نحوه رژیم و مصرف موادغذایی ندارند. در نتیجه، ناشتا ماندن هم تاثیری در بهبود علایم نخواهد داشت.
شیوه‌های پزشکی جایگزین همچون یوگا و هیپنوتیزم چه تاثیری بر این بیماری دارند؟
برخی مطالعه‌ها موثر بودن این روش‌ها را حداقل به طور موقت در کاهش علایمی مثل درد و یبوست نشان داده‌اند.
آیا درمان پیشگیرانه‌ای هم برای این مشکل وجود دارد؟ این درمان‌ها عارضه‌ای هم دارند؟
در بیماران مبتلا پرهیز از مصرف مواد محرک و الکل و نیز ورزش و پرهیز از استرس در جلوگیری از عود و تشدید علایم بیماری موثر بوده است.
IBS بیماری خطرناکی است؟
نه، IBS بیماری خطرناکی نیست و باید به بیمار اطمینان خاطر داد. مهم، رد بیماری‌های خطرناکی است که با IBS اشتباه گرفته می‌شوند مثل سوءجذب یا بیماری التهابی روده و پس از آنکه اطمینان حاصل کردیم بیماری IBS است بی‌خطر بودن را به بیمار اطمینان می‌دهیم.
منبع:www.salamat.com