اگر بخواهیم سه آرزوی بزرگ بهداشتی را برای دنیای معاصر بشماریم، قطعا درمان یا ساختن واکسنی برای ایدز یکی از آنهاست.
پس از دو دهه تلاش گسترده دانشمندان برای رام کردن این بیماری مرگبار آرام‌آرام نتایج پژوهش‌های گوناگون در این زمینه به صفحه‌های نشریات علمی راه پیدا می‌کنند. درست یک سال پیش در همین صفحه از پروژه تحقیقاتی دکتر برتون و همکارانش برای ساختن واکسن ایدز گفتیم. امروز اما نوبت به مرکز ملی تحقیقات بیماری عفونی و آلرژیک آمریکا رسیده است؛ مرکزی دولتی که بودجه تحقیقاتی آن در زمینه ایدز یک تنه با مجموع بودجه تمام سازمان‌های تحقیقاتی جهان برابری می‌کند. دکتر آنتونی مافوچی، مدیر این مرکز ایمان دارد که تا رسیدن به واکسن ایدز راه چندانی باقی نمانده است. هرچند ویروس HIV مرموزتر از این حرف‌هاست و برای رسیدن به یک جواب قطعی باید همچنان منتظر ماند.
تا بیش از دهه 80 میلادی، ایدز نامی ناآشنا برای مردم جهان بود. در روزگار ما اما 33 میلیون نفر در جهان به ویروس این بیماری آلوده هستند. از سال‌های آغازین دهه 80 تا به امروز 25 میلیون نفر در جهان بر اثر این بیماری جان سپرده‌اند. طبق آمارهای آژانس ایدز سازمان ملل (UNAIDS) سالانه 2 میلیون نفر به دلیل ابتلا به این بیماری و عوارض آن می‌میرند.
در حال حاضر کشورهای جنوبی صحرای آفریقا بالاترین آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از این بیماری را به خود اختصاص داده‌اند. در عوض شیوع آلودگی به ویروس HIV و بیماری ایدز در ایالات متحده و اتحادیه اروپا در یک دهه گذشته با کاهش چشمگیری همراه بوده است. آگاهی‌رسانی عمومی، آموزش هوشمندانه روش‌های پیشگیری و به کار بردن جدیدترین شیوه‌های درمانی باعث شده است تا دیگر ایدز اولین دغدغه بهداشتی کشورهای پیشرفته نباشد.
با وجود این اداره کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا در سال گذشته اعلام کرد که سالانه 40 هزار مورد جدید این بیماری در این کشور شناسایی می‌شود.
چرا ساختن واکسن ایدز شبیه یک معجزه است؟
ویروس HIV مرموزترین و غیرمنتظره‌ترین عامل بیماری‌زایی است که دانشمندان تا امروز با آن مواجه بوده‌اند. این ویروس از هر وسیله‌ای استفاده می‌کند تا سیستم دفاعی بدن را گمراه کند.
از طرف دیگر ویروس ایدز با سرعتی باورنکردنی جهش پیدا می‌کند و دایما تغییر چهره می‌دهد. چنانکه به گفته دانشمندان تنوع ویروس‌های جهش‌یافته تنها در بدن یک فرد مبتلا به این بیماری با تمام انواع گوناگون ویروس آنفلوآنزا در سراسر جهان در طول یک فصل سال برابری می‌کند. به گفته دکتر دنیس برتون، استاد ایمونولوژی موسسه تحقیقاتی اسکریپ، کشف واکسن یا ساختن دارویی برای مبارزه با این ویروس به منزله تیراندازی به یک «هدف متحرک» است. با وجود این دانشمندان سال‌هاست که به دنبال پاشنه آشیل این ویروس هستند؛ بخشی که طی جهش‌های متعدد این ویروس کم و بیش ثابت باقی بماند.
در حال حاضر دانشمندان برای ساختن واکسن ایدز در دو جناح متفاوت در برابر این ویروس موضع گرفته‌اند.گروهی از پروژه‌های تحقیقاتی سال‌هاست که روی تولید واکسن‌هایی بر پایه پادتن‌های مشخص متمرکز شده‌اند، پادتن‌های پرقدرتی که توانایی نابودی طیف وسیعی از گونه‌های متناوب ویروس ایدز را دارا باشند.
در مقابل گروه دیگری از دانشمندان به فکر ساختن واکسن‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن را از طریق تحریک، تولید و تکثیر سلول‌های دفاعی T تقویت کند. هر دوی این رویکردها تا امروز به شیوه آزمایش و خطا پیش آمده‌اند و شیوه‌های پیشنهادی آنها با موفقیت و شکست‌هایی همراه بوده است. مثلا یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های تحقیقاتی با نام AIDSVAX در تایلند و هند نتوانست نتایج امیدوارکننده‌ای به دنبال داشته باشد. واکسن مورد استفاده در این پروژه تحقیقاتی بر پایه چند پادتن موثر ساخته شده بود و در سال 2003 میلادی به‌طور گسترده‌ای در ساکنان این مناطق مورد استفاده قرار گرفت. 4 سال بعد در سال 2007 میلادی شرکت داروسازی مرک واکسن تولیدی خود را به طور آزمایشی معرفی کرد. واکسنی که بر پایه تقویت و تحریک سلول‌های T ساخته شده بود. هر چند این پروژه پر سر و صدا زودتر از آن چیزی که تصور می‌شد متوقف شد. دانشمندان طی این پروژه تحقیقاتی متوجه شدند که افراد دریافت‌کننده این واکسن حتی نسبت به افراد معمولی بیشتر در خطر ابتلا به بیماری ایدز قرار دارند.
منبع: www.salamat.com