پره اکلامپسی؛ مشکل دوران بارداری

ریحانه بصیرت؛ دانشجوی دکترای تخصصی علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی شیراز

شروع نقش مادرانه برای یک زن، در کنار آن حسِ شیرین نگرانی‌هایی هم بدنبال دارد.

همیشه توصیه شده است که قبل از اقدام به بارداری بهتر است چکاپ‌های لازم انجام شود تا با خیالی آسوده این دوران آغاز گردد.

یکی از نگرانی‌های این دوره 9 ماهه، پرفشاری خون است که خود انواع مختلفی دارد؛ از جمله فشارخون بارداری، پره اکلامپسی و اکلامپسی که مسمومیت حاملگی هم نامیده می‌‌شود.

تعریف پره اکلامپسی

پره اکلامپسی (Preeclampsia) اختلال پیچیده ای است که حدود 5 تا 8 درصد زنان باردار را درگیر می کند و با 2 علامت فشارخون بالا و وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری) بعد از هفته 20 حاملگی تشخیص داده می‌شود.

این اختلال در بیشتر موارد در اواخر حاملگی رخ می‌دهد ولی در هر زمانی از نیمه دوم بارداری و یا حتی بعد از زایمان (معمولاً در 24 تا 48 ساعت اول بعد از زایمان) ممکن است دیده شود.

بروز این اختلال قبل از هفته 20 حاملگی نیز در موارد نادری امکان دارد. جنینِ مادر مبتلا به پره اکلامپسی رشد ضعیفی دارد، چرا که جریان خون به جفت محدود شده است.

تشخیص پره اکلامپسی

پره اکلامپسی بویژه در مراحل اولیه، اغلب علامت روشنی ندارد. بعلاوه، بعضی از علائم پره اکلامپسی مثل ورم و افزایش وزن ممکن است شبیه عوارض معمول حاملگی باشند.

به همین دلیل مراجعه مرتب جهت مراقبت‌های حاملگی اهمیت دارد. البته باید توجه داشت که تمام زنانی که به پره اکلامپسی مبتلا می شوند ورم نخواهند داشت.

به طور معمول، افزایش فشارخون و پروتئینوری مشخصه‌های اصلی تشخیص این اختلال هستند.

فشارخون سیستولیک مساوی و یا بیشتر از 140 یا دیاستولیک معادل و یا بیشتر از 90 میلی متر جیوه فشارخون بالا تلقی می شود.

از آنجا که فشارخون در طول روز نوسان دارد برای اطمینان بیشتر، باید فشارخون بیش از یک بار اندازه گیری شود.

منظور از پروتئینوری، دفع پروتئین در ادرار به میـزان حداقل 300 میلیگرم در ادرار 24 ساعته و یا بیش از +1 درتست نـوار ادراری است.

براساس شدت این علایم، پره اکلامپسی به 2 گروه خفیف یا شدید طبقه‌بندی می‌شود.

پره اکلامپسی شدید با معیار فشارخون مساوی و بالای 110/160 میلی متر جیوه و 5 گرم پروتئین در نمونه ادرار 24 ساعته شناخته می‌‌شود.

تفاوت پره اکلامپسی با فشارخون حاملگی

بالا بودن فشارخون (بالغ بر 90/140 میلی متر جیوه) بعد از هفته 20 حاملگی بدون وجود پروتئین در ادرار "فشارخون حاملگی" خوانده می شود.

در صورتیکه در مراحل بعد پروتئین در ادرار دیده شود تشخیص به پره اکلامپسی تغییر می کند. این وضعیت تقریباً در یک چهارم زنانی که در ابتدا مبتلا به فشارخون حاملگی هستند، دیده می شود.

احتمال برگشت فشارخون به حالت طبیعی بعد از بدنیا آوردن نوزاد زیاد است. در صورتیکه فشارخون 3 ماه بعد از زایمان هنوز بالا باشد، مادر مبتلا به فشارخون مزمن تشخیص داده می¬شود.

علت پره اکلامپسی

با وجود مطالعات گسترده علت ایجاد این بیماری همچنان ناشناخته باقی مانده است. جفت زایی ناقص یکی از فرضیه های بروز بیماری است که منجر به کمبود اکسیژن جفتی و استرس اکسیداتیو می‌گردد.

به نظر می‌رسد فاکتورهای حاصل از ایسکمی جفتی باعث ایجاد پاسخ التهابی و فعال شدن سلولهای اندوتلیال در مادر شده که منجر به پرفشاری خون، پروتئینوری و ادم می‌شود.

از طرفی دیگر تاثیر رادیکالهای آزاد مخرب بر سیستم رنین -آنژیوتانسین هم در افزایش فشارخون دخیل است.

عوارض پره اکلامپسی

در شرایط پره اکلامپسی عروق مادر دچار انقباض شده و در نتیجه منجر به فشارخون بیشتر و جریان خون کمتر می‌‌گردد.

کاهش جریان خون، علاوه بر داشتن اثرات مخرب بر اندام های مهمی نظیر کبد و کلیه‌ها، با خونرسانی کمتر به رحم می تواند سبب مشکلاتی نظیر آسیب به جفت و کاهش رشد جنین شود.

بعلاوه در مواردی که زایمان زودرس انجام می‌شود جنین ممکن است نارس متولد شود. تغییرات عروق خونی ناشی از پره اکلامپسی ممکن است سبب نشت مایع از مویرگ‌ها شده و در نتیجه باعث تورم یا ادم گردد.

همچنین نشت مایع از عروق کوچک کلیه ها سبب ورود پروتئین از جریان خون به ادرار می‌شود. (وجود مقادیر بسیار اندک پروتئین در ادرار طبیعی است ولی مقادیر بالا نشان دهنده مشکل است.)

حدود 20 درصد زنان مبتلا به پره اکلامپسی شدید، دچار وضعیتی به نام سندرم HELLP (هِلپ) خواهند شد کـه شامل همولیز (شکسته شدن گلبول های قرمز خون)، افزایش آنزیم‌های کبدی و کاهش پلاکت‌هـای خون (ضروری برای انعقاد خون) می‌شود.

وجود این شرایط، هم برای مادر و هم جنین بحرانی و خطرناک است.

تفاوت پره اکلامپسی و اکلامپسی

در بعضی موارد نادر، پره اکلامپسی می تواند منجر به بروز حملاتی شود که اکلامپسی خوانده می شود.

در واقع پره اکلامپسی به این دلیل به این نام خوانده می شود که می تواند زمینه ای برای بروز اکلامپسی باشد (پیشوند "پره" به معنای "پیش" است).

مادران مبتلا به پره اکلامپسی باید تحت مراقبت کامل قرار گیرند، زیرا پیش بینی بروز تشنج بسیار مشکل است، هر چند اغلب پیش از بروز تشنجِ صرع گونه، علائمی نظیر سردرد شدید، تاری دید و درد شدید در قسمت های بالایی شکم همراه با تهوع و استفراغ دیده می شود.

نکات تغذیه ای در پره اکلامپسی

گرچه هنوز مطالعات هیچ ماده‌ای غذایی را بعنوان درمان یا پیشگیری قطعی برای پره اکلامپسی معرفی نکرده اند، اما برخی شواهد حاکی از اثرات مفید مکمل کلسیم است؛ در واقع اولویت با تامین کلسیم از طریق مواد غذایی است، اما از آنجاییکه خانم باردار بطور متوسط روزانه به mg 1000 کلسیم نیاز دارد، در اغلب موارد برای تامین این مقدار، دریافت مکمل توصیه می‌‌شود.

برای داشتن یک رژیم غذایی غنی از کلسیم؛ مصرف لبنیات، کلم پیچ پخته، کلم بروکلی، بامیه و بادام پیشنهاد می‌شود. درصورتیکه علاوه بر مکمل کلسیم، مکمل‌های دیگری مثل آهن استفاده می‌کنید، از مصرف همزمان آنها خودداری کنید.

در مورد مواد مغذی دیگری مثل ویتامین‌های D، E و C تنظیم یک رژیم غذایی صحیح توسط مشاوران تغذیه می‌تواند سودمند باشد.

مرکبات، کیوی، فلفل دلمه منابع خوب ویتامین C هستند که در کنار مصرف زرده تخم‌مرغ، شیر، ماهی و مغزها (منابع ویتامین D و E) نقش آنتی اکسیدانی بهتری ایفا می‌کنند.

تجویز این ویتامین‌ها بصورت مکمل نتایج متناقضی نشان داده است (در برخی مطالعات مفید بوده و برخی بی‌اثر گزارش شده است).

قبل از اقدام به بارداری با بررسی سطح سرمی ویتامین D، از کفایت آن مطمئن شوید. (در چندین پژوهش کمبود ویتامین D با بروز پره اکلامپسی مرتبط بوده است.)

در مورد میزان نمک مصرفی در پره اکلامپسی، نیاز به قطع مصرف و یا محدودیت های شدید نمی‌باشد؛ اما کنترل میزان دریافتی نمک در محدوده مناسب توصیه می‌شود. (ممنوعیت دریافت نمک خود می‌‌تواند منجر به تشدید ادم و عوارض دیگری گردد.) به منظور بهبود گردش خون به پهلوی چپ بخوابید.

با دریافت مایعات کافی از دهیدراته شدن پیشگیری کنید؛ زیرا در شرایطی که بدن با کمبود آب مواجه می‌‌شود مکانیسم‌های تنظیم فشارخون ممکن است دچار اختلال شوند.

سبزیجات بخاطر اینکه منبع خوبی از املاح معدنی همچون منیزیم و پتاسیم هستند، توصیه به مصرف روزانه به مقدار کافی از این گروه می‌‌شود.

با توجه به میزان پروتئین دفعی، رژیم غذایی مادر باید تامین کننده کالری و پروتئین کافی باشد. 

خاطر نشان می‌‌شود هیچ کدام از ویتامین ها یا مکمل‌ها را نباید بدون مشورت با متخصص مصرف کنید.