صنایع دستی هرمزگان از سودای صادرات تا غربت در وطن

تاریخ خبر :1394/03/20-تا قبل از ورود کیسه های پلاستیکی که با خود تهدید آلودگی محیط زیست و ترس از سرطان را بیاورند، سبدهای حصیری بافته شده از الیاف گیاهی به نام کوگ (Koug) برای نگهداری نان استفاده می شد.

آبسردکن و یخچال هم مانند امروز عزیز نشده بودند و به جای آن جهله های سفالی (Jahle)که براساس کاوش های باستان شناسی قدمتی سه هزار ساله دارد، آب شرب را هفت تا هشت درجه خنک تر از دمای محیط به کام تشنگان می ریختند.

البته این تنها کارکرد جهله نبود و در کنار زیبایی ظاهری، کار فیلترهای کنونی را نیز انجام داده و طعم و بوی آب را هم می گرفته و آن را گوارا می کردند.

به جای فرش و موکت هم از تَک و سِوِند که هر دو از برگ درخت خرما بافته می شدند ولی با یکدیگر تفاوت داشتند، استفاده می شد.

سِوِند (Sevend) کاربردهای بیشتری از تَک داشته و برای ساخت دیوار، اتاقک و سقف منازل سنتی نیز استفاده می شد و این تفاوت کارکرد به شیوه ساخت آنها برمی گشت که ‘ تَک ‘، از درهم تنیده شدن و بافتن پیش (برگ) های درخت خرما و سِوِند از به هم دوختن شاخه های این درخت در کنار یکدیگر ساخته می شود.

برای ساخت تخت های سنتی که به آن گُفاره گفته می شود نیز از سوند استفاده می شد و شب ها به جای آن که صدای کولرهای گازی، خواب خفتگان را برآشوبد، با دراز کشیدن بر خنکای آن می توانستند همراه با تماشای آسمان شب، دل به افسانه و رویا داده و خیال خود را به جولان درآورند.

اما این دست ساخته ها که افزون بر طبیعی بودن و زیبایی چشم نوازشان درون و برون خانه ها را زینت بخشیده و هنرهای کهن را در معرض دید بیننده می گذاشتند، امروز دیگر خریدار چندانی ندارند.

تا حدود 20 سال قبل این وسایل استفاده های خود را داشتند و مردم برای تهیه آنها به تولید کنندگان مراجعه می کردند ولی با ورود وسایل صنعتی به منازل، بازار سنتی مصرف این محصول ها به علت ورود کالاهای صنعتی به منازل در حال کوچک شدن است.

در گذشته کالاهایی مانند جهله که سفالگری سنتی است و حصیر در استان هرمزگان فروش فراوانی داشته اند ولی اکنون با تغییر وضعیت اقتصادی و ذائقه مردم و ورود وسایلی همچون یخچال، فرش و موکت به بازار، کمتر کسی برای خرید صنایع دستی یاد شده تمایل دارد.

ادامه این روند، خطر منسوخ شدن تولید برخی از صنایع دستی را روز به روز افزایش داده که خود می تواند تهدیدی برای فرهنگ بومی و محلی استان به شمار رود.

یک صنعتگر بخش صنایع دستی هرمزگان می گوید: محصول زیادی تولید کرده ام که به دلیل مشکل بازاریابی به فروش نرفته و در انبار نگهداری می شوند.

فاطمه صادقی در گفت و گو با ایرنا ادامه می دهد: حضور و شرکت در نمایشگاه ها یکی از راه های بازاریابی و فروش صنایع دستی محسوب می شود ولی تعداد این نمایشگاه ها در سطح استان و کشور کافی نیست.

این صنعتگر حصیربافی یادآور می شود: سال گذشته پس از چند سال، نمایشگاه صنایع دستی در هرمزگان برگزار شد که غرفه های آن برای هنرمندان استان اجاره ای و برای هنرمندان خارج استان رایگان بود.

وی یادآور می شود: محل دایمی فروش صنایع دستی در هرمزگان نیز به دلیل نبود اطلاع رسانی کافی و تبلیغات مناسب بازدید کننده چندانی ندارد.

صنعتگر دیگری نیز می گوید: در حال حاضر مشتری چندانی برای جهله هایی که ساخته می شود، وجود ندارد و به ندرت کسی برای خرید این سفال ها مراجعه می کند.

علی رحیمی با اشاره به این که در گذشته خریداران برای تهیه جهله یک هفته در نوبت قرار می گرفتند، اضافه می کند: نبود بازار فروش جهله، موجب بی رغبتی جوانان برای فراگیری این صنعت دیرینه شده است که اگر بتوان بازارهای جدیدی برای این محصول پیدا کرد، خطر محو شدن و از بین رفتن این هنر نیز برطرف خواهد شد.

یک صادر کننده صنایع دستی هرمزگان نیز می گوید: صنایع دستی استان به دلیل ویژگی های خاص خود مانند قیمت و رنگ آمیزی مناسب در سراسر جهان مشتری دارد.

ناصر رهسپار با بیان این که در 9 نمایشگاه بین المللی صنایع دستی حضور داشته است، ادامه می دهد: شرکت کنندگان در نمایشگاه های بین المللی استقبال مناسب و بسیار خوبی از صنایع دستی هرمزگان انجام می دهند ولی برای تبدیل شدن صنایع دستی استان به یک نشان معتبر جهانی، نیازمند حمایت دولت و دریافت تسهیلات مناسب هستیم.

وی اضافه می کند: بازرگانان صنایع دستی کشورهای آفریقایی، با حجم بالایی از تولیدات کشورهای خود در نمایشگاه های بین المللی حضور می یابند و نیاز است که صادرکنندگان صنایع دستی ایران نیز حجم زیادی از این صنایع را در این نمایشگاه ها همراه داشته باشند تا موفق به تعریف بازارهای جدید صادراتی شوند.

مدیر گروه رشته صنایع دستی دانشگاه هرمزگان نیز در این خصوص می گوید: برای صنایع دستی باید کاربردها و بازارهای جدید تعریف شود و تولید این صنایع باید به سمت نیمه صنعتی شدن پیش برود.

نادر کمالی ادامه می دهد: بانوان هرمزگان یک ماه وقت خود را برای هنر خوص (س) دوزی گذاشته و لباس های محلی را با نوارهای نقره ای رنگی (خوس) که از لابه لای پارچه توری گذرانده شده اند، تزیین می کنند.

به گفته کمالی این زنان هنرمند پس از یک ماه به جای آن که دستمزدی عادلانه برای تلاشی هنرمندانه دریافت کنند، مبلغی ناچیز به دستشان می رسد و انگیزه خود را به تدریج از دست می دهند.

این درحالی است که می توان از این دست بافته ها برای تزیین و زیباسازی داخلی خودروها و فضای داخلی ساختمان ها استفاده کرد که در صورت ترویج این کاربردها میزان تقاضا افزایش یافته و دستمزد واقعی این افراد نیز پرداخت خواهد شد.

وی ادامه می دهد: می توان از کوزه و سفال ها همچون زمان ساسانیان برای آبیاری درختان استفاده کرد که بازدهی آن 10 برابر بیشتر از آبیاری قطره ای است و موجب صرفه جویی فراوانی در آب و انرژی می شود.

کمالی یادآور می شود: متاسفانه بین حرف تا عمل مسوولان فاصله فراوانی وجود دارد و نباید انتظار داست با حرف، گرهی از این مشکلات باز شود.

مدیر گروه رشته صنایع دستی دانشگاه هرمزگان اضافه می کند: به نظر می رسد سازمان میراث فرهنگی که متولی حوزه صنایع دستی در کشور است، با سیاست ارایه تسهیلات به صنعتگران کار بیهوده ای انجام می دهد زیرا این پول ها صرف خرید خودرو و وسایل دیگری می شود.

کمالی خاطرنشان می کند: برای بهبود وضعیت صنایع دستی باید دانشگاه وارد عرصه شده و به تربیت دانشجویان توانمند و کارآمد در تولید و فروش بپردازد اما دانشگاه نیز بر پرورش دانشجویان رشته های نظری متمرکز شده است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هرمزگان با سخنانی متفاوت می گوید: این دستگاه هر اقدامی که بتواند برای حمایت از صنعتگران صنایع دستی انجام می دهد و در زمینه بازاریابی نیز راهنمایی لازم به صنعتگرن صنایع دستی ارایه و حتی کارگاه های بازار یابی نیز برگزار می شود ولی گاهی صنعتگران تمایلی بری بهره گیری از این راهنمایی ها ندارند.

سهراب بناوند اضافه می کند: برای فراموش نشدن رشته های صنایع دستی برنامه هایی همچون ایجاد رشته دانشگاهی صنایع دستی با همکاری دانشگاه علمی کاربردی میناب در حال پیگیری است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هرمزگان خاطر نشان می کند: سال گذشته غرفه های نمایشگاه صنایع دستی هرمزگان بر اساس سهمیه و به رایگان در اختیار صنعتگران قرار گرفت.

بناوند بدون اشاره به آمار و ارقام، درآمد حاصل از تولید و فروش صنایع دستی را بسیار خوب ارزیابی می کند و می گوید: اکنون جوانان با مدارک بالای دانشگاهی به این صنعت روی آورده اند.

با شکاف و تفاوت های آشکاری که بین گفته های تولیدکنندگان و فروشندگان و صادرکنندگان صنایع دستی با اظهارنظر های متولیان دولتی این بخش وجود دارد، نتیجه گیری از این مبحث دشوار خواهد بود اما آنچه می توان با قطعیت و بر اساس مشاهده میدانی گفت، رخت بستن صنایع دستی از وسایل خانه ها و غربت جهله و سوند و تک در وطن است.

20 خرداد برابر با 10 ژوئن روز جهانی صنایع دستی نامگذاری شده است.