دکتر ابراهیم فلاحی؛ متخصص تغذیه؛ معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی لرستان
هدف عمده تغذیه‌ای در کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت نوع 1 حفظ رشد و تکامل طبیعی آ‌نهاست. علل احتمالی، اختلال در افزایش قد و وزن کودکان دیابتی کنترل ضعیف قند خون، انسولین ناکافی و محدودیت بیش از حد انرژی است. از طرفی افزایش بیش از حد وزن میتواند به علت دریافت بیش از حد کالری یا تزریق بیش از حد انسولین باشد.
نیازهای تغذیه ای کودکان دیابتی همانند هم‌سن و سالان غیر دیابتی آ‌نهاست. با افزایش سن ، فعالیت فیزیکی و میزان رشد، نیاز به انرژی افزایش می‌یابد. توصیه می‌شود هر سه تا شش ماه قد و وزن کودکان در نمودارهای رشد ثبت شود تا نسبت به رشد مناسب آ‌نها اطمینان حاصل گردد.
میزان کالری به طور دائم در تغییر است; بنابراین هر سه تا شش ماه باید رژیم غذایی بازنگری شود. کالری باید برای رشد مناسب باشد و از افزایش وزن بیش از حد نیز جلوگیری کند. مشاوره با متخصص تغذیه برای طراحی برنامه غذایی متناسب با شرایط هر کودک بسیار مهم است.
وعده‌های غذایی روزانه در کودکان معمولا شامل سه وعده اصلی و دو یا سه میان‌وعده است که به فاصله زمانی بین وعده‌های اصلی و میزان فعالیت فیزیکی بستگی دارد. کودکان اغلب میان‌وعده‌ها و وعده‌های کوچک‌تر از نظر اندازه را ترجیح می‌دهند. میان‌وعده‌ها می‌توانند از کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) در بین وعده‌های‌غذایی جلوگیری و بخشی از کالری را تامین کنند.
اطلاعات مربوط به ارزیابی قند خون و نحوه استفاده از انسولین برای طراحی میان‌وعده و فعالیت فیزیکی لازم است. سطح لیپیدهای خون در کودکان دیابتی باید به طور منظم ارزیابی شود، زیرا این کودکان نسبت به کودکان سالم بیشتر در معرض خطر بیماری‌های قلبی- عروقی هستند.
برای طراحی میان‌وعده‌های غذایی مناسب باید ترجیحات غذایی کودک مد نظر قرار گیرد . رفتار درمانی در داشتن عادات غذایی مناسب موثر است. به هر حال وقتی برنامه غذایی طراحی شد سایر اعضای خانواده باید با آ‌ن برنامه آ‌شنا شوند و آ‌ن را در شیوه زندگی خانواده اجرا کنند.
در میان‌وعده‌ها کودک را باید به مصرف میوه و سبزی و شیر کم چرب تشویق نمود. استفاده از نوشیدنی‌های کم‌کالری مثل افشره نارنج و نوشیدنی‌های گازدار بدون قند نیز در میان‌وعده‌ها مناسب است.
در دیابت نوع 1 با توجه به نوع انسولین مصرفی، استفاده از میان‌وعده ای که حاوی حداقل 15 گرم کربوهیدرات باشد (مثل 1 واحد میوه و یا غلات) لازم است تا از افت قند خون جلوگیری شود. کودکان دیابتی به یک میان‌وعده صبح و یک یا دو میان‌وعده عصر نیاز دارند; مخصوصا اگر ناهار را زود و یا شام را دیر می‌خورند.
عادات غذایی کل خانواده تاثیر بسزایی بر کودک دیابتی دارد و در واقع داشتن عادات خوب غذایی در خانواده ضروری است. خانواده‌های کودکان دیابتی باید از خرید و نگهداری سه دسته از مواد غذایی زیر خودداری کنند:
1- مواد غذایی با سدیم بالا شامل: کالباس، سوسیس، هر نوع ماده غذایی کنسرو‌شده، چیپس و پفک
2- مواد غذایی با کلسترول بالا شامل: هر نوع ماده غذایی سرخ‌شده، انواع گوشت قرمز پرچرب، کله‌پاچه، مایونز، لبنیات پرچرب
3- مواد غذایی حاوی قندهای ساده شامل: انواع شیرینی‌ها، بیسکویت، نوشابه‌های تجارتی با طعم میوه، قند و شکر، عسل، مربا و انواع بستنی
میان‌وعده مناسب برای کودکان دیابتی میتواند از بین مواد غذایی مانند میوه‌جات، سبزیجات، غلات و حبوبات، شیر و لبنیات کم‌چرب انتخاب شود. مثلا نان سنگک و پنیر کم‌چرب و کم‌نمک یک میان‌وعده مناسب است. استفاده از مواد غذایی تازه و طبیعی به عنوان میان‌وعده بسیار بهتر از مواد غذایی تهیه‌شده در صنعت می‌باشد.
کیک، کلوچه و بیسکویت‌ها به‌عنوان میان‌وعده مناسب نیستند، زیرا حاوی شکر بوده و به سرعت قند خون کودک دیابتی را افزایش می‌دهند. به جای چیپس می‌توان از سیب‌زمینی بخار‌پز و یا آ‌ب‌پز به‌عنوان میان‌وعده استفاده کرد.
البته اندازه هر وعده بسته به وضعیت رشد کودک و میزان انرژی در نظر گرفته‌شده برای هر کودک و مقدار انسولین دریافتی متفاوت است.
در دیابت نوع 2، چون بیشتر با چاقی همراه است، باید مقدار کل انرژی طوری در نظر گرفته شود که از افزایش وزن بیشتر کودک جلوگیری کند; ولی دادن رژیم‌های کاهش وزن برای این کودکان مناسب نیست. تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی به اندازه کافی برای تامین رشد ضروری است که با دادن میوه و سبزی به‌عنوان میان‌وعده تامین خواهد شد.