منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در استان ایلام بین N3330 الی N3350 عرض شمالی و E4615 الی E4640 طول شرقی واقع شده است. مساحت آن 29146 هکتار می باشد.

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخورداری از پوشش جنگلی بلوط و چشم اندازهای زیبا و دره‌های شگرف و قرار گرفتن در بین حوزه استحفاظی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان همواره مورد توجه بوده است. سوابق نشان می‌دهد که در این منطقه کل، بز، قوچ، میش، خرس، پلنگ و … به وفور زیست می‌نموده‌اند. اما در حال حاضر بعلت تعارض‌های فراوان، این منطقه از وجود چنین گونه‌های با ارزشی محروم شده یا بصورت لکه‌ای و اندک در آن زیست می‌کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشترین آسیب و تخریب منطقه طی سی سال گذشته صورت گرفته است، ولی کماکان بخاطر شرایط پستی و بلندی و غنای طبیعی از جایگاه زیستی با ارزشی برخوردار می‌باشد. بدین دلیل از طرف اداره کل حفاظت محیط زیست استان ایلام از سال 1363 تا 1375 به مدت 13 سال بعنوان منطقه شکار و تیر اندازی ممنوع تحت حفاظت و کنترل بوده است. سپس به منظور احیاء حیات وحش و پوشش گیاهی ضمن تغییر حدود از سال 1375 و بر اساس مصوبة شماره 154 شورای عالی حفاظت محیط زیست به منطقه حفاظت شده ارتقاء یافته و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست در آمده است.

موقعیت جغرافیایی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در شمال استان ایلام و در بین سه حوزه استحفاظی شهرستان‌های ایلام، شیروان چرداول و ایوان قرار دارد. وسعت منطقه 33 هزار هکتار و بصورت کوهستانی با پوشش جنگلی است. این منطقه در طول شرقی 46 درجه و 18 دقیقه تا 46 درجه و 37 دقیقه و عرض شمالی 33 درجه و 36 دقیقه تا 33 درجه و 45 دقیقه واقع شده است.

حد و حدود قانونی
حد و حدود منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به شرح ذیل تعیین شده است:
شمالاً: از دره شاه قلندر شیروان به طرف غرب در منتهی‌الیه زمین‌های کشاورزی و دامنه کوه قلارنگ به ابتدای جاده قلندر – ایلام و امتداد آن در ضلع جنوبی زمین‌های متعلق به کارخانه سیمان و در همان مسیر تا روستای سراب کارزان و متصل به جاده جیب‌رو بانکول تا محل تلاقی دره دراز ایوان.
غرباً: از محل دره دراز (سیکندر) به طرف ایوان متصل به زمین‌های کشاورزی روستای سراب و چشمه سفید تا متصل شود به بریدگی کوه شره‌زول (میش‌راه) و امتداد آن به زمین‌های زراعتی روستای گله‌جار و دامنه جنوبی کوه ‌واور منجل.
جنوباً: از دامنه کوه واور و منجل در امتداد زمین‌های منطقه شمالی (زمین‌های دانشگاه ایلام) و امتداد آن تا کمر صاف و پا دامنه کوه‌ها تا متصل شود به ابتدای جاده قلندر و قوچعلی و امتداد آن در خط‌الراس کوه شلم تا مله گون و جاده جیب‌رو ایلام – میش‌خاص.
شرقاً: در امتداد جاده جیب‌رو ایلام – میش‌خاص متصل به جاده جدید‌الاحداث حسن گاوداری تا متصل به بریدگی خط‌الراس جاده حسن گاوداری و کوه قلارنگ و امتداد حد واسط دره آبرفتی کوه قلارنگ، کوه سم‌خر تا متصل شود به دره شاه قلندر شیروان.

راه‌های ارتباطی
دو ورودی اصلی در جنوب و غرب منطقه حفاظت‌شده مانشت و قلارنگ که هر دو راه‌های اصلی دسترسی به منطقه را تشکیل می‌دهند عبارتند از جاده اصلی ایلام- سرابله که از قسمت مرکز منطقه و جاده ایلام – ایوان که از قسمت غربی منطقه عبور می‌کند. در واقع این راه‌ها، اصلی‌ترین ورودی‌های منطقه را تشکیل می‌دهند. راه‌های فرعی دیگری نیز در منطقه حفاظت شده وجود دارند که مهمترین آنها عبارتند از جاده تنگ ارغوان- زردآلو آباد، جاده قدیم ایلام – سرابله. سایر راه‌های فرعی منتهی به پارک، خاکی بوده و در اکثر قسمت‌های منطقه وجود دارند. روستای کارزان در شمال منطقه، روستای میش‌خاص در شرق منطقه و روستای سراب ایوان در غرب از طریق راه فرعی می‌توانند به منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دسترسی داشته باشند.

آبادی‌ها و شهرهای داخل و پیرامون منطقه حفاظت شده
در داخل محدوده حفاظت شده مانشت و قلارنگ هیچ گونه آبادی وجود ندارد، اما با توجه به اینکه منطقه مذکور در بین سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان محصور شده است، در محیط پیرامونی آن روستاهای زیادی استقرار یافته‌اند که فعالیت‌های معیشتی این روستاها عموماً کشاورزی و دامداری است.
شهر ایلام در جنوب و شهر چوار در جنوب غرب منطقه از جمله نقاط شهری هستند که در حاشیه منطقه قرار دارند. روستاهای سراب ایوان، گلزار، کله‌جوب در غرب، سراب کارزان، چشمه پهن، قنات آباد، چشمه رشید، چشمه خزانه، جوب دراز میرزابیگی در شمال منطقه، روستای حسن گاوداری در شمال شرق، روستای حیدرآباد، زردآلوآباد، داروند و طولاب در شرق منطقه واقع شده‌اند. این روستاها از جمله مهمترین آبادی‌های پیرامون منطقه هستند که اقتصاد آنها بر پایه کشاورزی و دامداری سنتی استوار است. در داخل منطقه حفاظت شده بخصوص در نواحی مانند چپه سورگه، دو قوله، میان تنگ، عشایر متحرک وجود دارند که هرساله به منظور چرای دام، به این مناطق ییلاق می‌کنند و به فعالیت‌های کشاورزی، باغداری، زنبورداری و دامداری مشغولند. آنها بیشتر در قسمت‌های دشتی و بعضاً در نقاط کوهستانی و جنگلی برای چرای دام مستقر هستند.

لازم به ذکر است که شهر ایلام در حاشیه جنوبی منطقه واقع شده و اثرات زیادی بر محدوده حفاظت شده می‌گذارد. اهالی این شهر عموماً از دره ارغوان، تنگ دالاب، میان تنگ و ارتفاعات منطقه برای استفاده تفرجگاهی و کوهنوردی بهره‌برداری می‌کنند. علاوه بر آن منطقه تحت تاثیر دخالت‌ها و بهره‌برداری‌های حداقل 40 روستای واقع در حاشیه آن است که تعدادی از آنها که خیلی با منطقه فاصله ندارند بدلیل دسترسی آسان و سریع موجبات تخریب و انهدام پوشش گیاهی منطقه را فراهم می‌کنند. سایر روستاها که فاصله بیشتری با منطقه دارند صرفاً برای چرای دام از منطقه استفاده می‌کنند و کمتر در تخریب منطقه نقش دارند.

وضعیت طبیعی
پستی و بلندی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ منطقه‌ای کوهستانی از سلسه جبال زاگرس است که سیمای آن از ارتفاعات خیلی مرتفع و تپه‌‌ماهورهای ناهمگن و دره‌های عمیق تشکیل شده است. حدود 70 درصد منطقه را تیپ اراضی کوهستانی، 19درصد را تیپ تپه‌ای و 11 درصد را تیپ اراضی جلگه‌ای مرتفع تشکیل می‌دهد.
بطور کلی منطقه به هفت واحد هیدرولوژیکی تفکیک شده است. دامنه تغییرات ارتفاعی بین 1105 تا 2650 متر از سطح دریا متغیر است (شکل 9). در ارتفاعات مختلف سیمای طبیعی منطقه نیز متفاوت خواهد بود. حداقل ارتفاع منطقه حفاظت شده در اراضی کشاورزی سراب ایوان و حداکثر آن در کوه مانشت قرار دارد. پستی و بلندی منطقه حفاظت شده در تمام سطح منطقه یکسان نبوده و بیش از 70 درصد آن کوهستانی است. کوه‌ها، دره‌ها و صخره‌های متعددی که در سطح منطقه وجود دارند، مناظر بسیار زیبا و بدیعی را بوجود آورده‌اند که از ارزش گردشگری و زیبا شناحتی برخوردار است. تضادهایی که در شکل و سیمای کوه‌ها و دره‌های منطقه حفاظت شده وجود دارد که هر کدام از آنها دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است و با بوجود آوردن شرایط زیستی مختلف و تنوع میکروکلیما، تنوع گیاهی منطقه را افزایش داده‌اند. همچنین به لحاظ داشتن منابع آبی (چشمه)، آثار تاریخی، فرهنگی و آثار فیزیکی – طبیعی فراوان جلوه‌های زیبایی بوجود آورده که دارای ارزش‌های اکوتوریستی است.

مهمترین کوه‌ها و دره‌های منطقه حفاظت شده
■ کوه‌ها
کوه‌های شمال و شمال غرب: کوه‌های مانشت با ارتفاع 2650 متر از سطح دریا (شمال منطقه)، کوه بانکول با ارتفاع 2315 متر از سطح دریا (شمال غرب منطقه). این کوه‌ها سیمای استپی دارند و در قسمت‌های پائین دست پوشش جنگلی دارند و پوشش آنها اغلب از مراتع یا درخت‌زار تشکیل شده است.
کوه‌های مرکزی: کوه گچان با ارتفاع 2330 متر و کوه قلارنگ با ارتفاع 2445 متر از سطح دریا. این کوه‌ها دارای سیمای جنگلی بوده و از جنگل‌های انبوه تا پراکنده تغییر می‌کند.
کوه‌های غرب: کوه گاوراه با ارتفاع 2335 متر و کوه کرمرو با ارتفاع 1970 متر از سطح دریا که دارای پوشش جنگلی انبوه تا پراکنده هستند.
کوه‌های جنوب: کوه سرگب با ارتفاع 2107 متر و کوه شلم با ارتفاع 2445 متر از سطح دریا که دارای پوشش جنگلی نیمه انبوه بلوط می‌باشند.
■ دره‌ها
دره شاقلندر:‌ معروفترین دره منطقه حفاظت شده بوده که در شمال منطقه واقع شده است. این دره دارای سیمای جنگلی بوده و چشم‌انداز زیبایی را به وجود آورده است.
دره یا تنگه ارغوان: این دره در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده واقع شده و به لحاظ داشتن گونه درخت ارغوان از اهمیت اکولوژیک برخوردار است. این تنگه از ابتدای جاده سایت اطلاعاتی شروع می‌شود.
دره یا تنگه دالاب:‌ این دره در ضلع جنوب غربی منطقه حفاظت شده واقع شده و بعد از روستای گله‌جار شروع می‌شود.

آب و هوا و اقلیم
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بخشی از حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان است که در بخش باختری کشور و در گستره چین‌خوردگی زاگرس میانی قرار دارد. این منطقه از نظر شرایط آب و هوایی تحت تاثیر سه سیستم کم فشار مدیترانه‌ای، سیستم‌هایی که منشاء اصلی آن اقیانوس اطلس شمالی است و سیستم‌های کم فشار سودانی می‌باشد که در این میان سهم سیستم‌های اول و دوم بیشتر است. به علاوه، وجود سلسله جبال زاگرس که در برابر جریانات غربی یک دیوار اقلیمی را تشکیل می‌دهند که در افزایش ریزش‌های جوی بخصوص در ارتفاعات منطقه اثر زیادی دارند. کوهستانی بودن منطقه، شکل و نحوه قرار گرفتن دره‌ها و کوهستان‌ها در بخش‌های مختلف منطقه نسبت به جریان‌های باران زا، موجب تغییرات شدید بارندگی در جای جای محدوده شده‌اند. میانگین بارندگی سالیانه محدوده منطقه حفاظت شده بر اساس نقشه خطوط همباران سالیانه معادل 632 میلی‌متر محاسبه شده است.

بیشترین بخش از بارندگی سالیانه در طی سه ماهه دی، بهمن و اسفند بوده و در ماه‌های تابستان بارندگی بندرت اتفاق می‌افتد. بنابراین، بر اساس بررسی‌های انجام شده فصل زمستان با 45 تا 50 درصد، پرباران‌ترین فصل سال و پائیز با 80/30 درصد دومین فصل پرباران منطقه می‌باشد. همچنین مطالعه توزیع بارندگی ایستگاه‌های مختلف حاکی از آنست که رژیم بارندگی منطقه مدیترانه‌‍‌ای است. میانگین دمای روزانه منطقه 8/9 درجه سانتی‌گراد، میانگین حداکثر دمای منطقه 4/18 درجه سانتی‌گراد، میانگین حداقل دمای منطقه 6 درجه سانتی‌گراد و متوسط ایام یخبندان 42 روز در سال است. حداقل مطلق دما 15- درجه سانتی‌گراد در بهمن ماه و ماکزیمم مطلق سالیانه 47 درجه سانتی‌گراد است.

تجزیه و تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد که به ازاء هر کیلومتر افزایش ارتفاع میانگین دمای سالانه 3/8 درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در منطقه میزان رطوبت نسبی از مهر ماه رو به افزایش است و تا دی ادامه دارد. میانگین حداکثر رطوبت نسبی در ایستگاه ایلام در دی ماه و حداقل آن در تیرماه است. از نظر طبقه‌بندی اقلیمی آمبرژه، منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دارای 4 نوع اقلیم متمایز است که عبارتند از مناطق مرطوب، آب و هوای مدیترانه‌ای، خشک و بیابانی.

زمین‌شناسی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در قلمرو زون ساختار زاگرس چین‌خورده است که وجود تاقدیس‌ها و ناودیس‌های منظم، حضور رخساره کربناته کرتاسه بالایی، رخساره افیولیتی و نیز فقدان گسل‌های کارستی از مهمترین ویژگی‌های آنست. سازند گورپی: بر اساس مطالعات انجام شده قدیمی‌ترین چینه‌های منطقه حفاظت شده، مارن و شیل کرتاسه فوقانی هستند که می‌توان آنها را معادل سازند گورپی ارزیابی نمود. کرتاسه فوقانی در منطقه در برگیرنده مارن‌های گورپی و عنصر آهکی امام حسن می‌باشد. این سازند از نظر سنگ‌شناسی به دو بخش تفکیک می‌شود. بخش گورپی شامل مارن‌، آهک رسی و شیل بوده ولی لیتولوژی غالب را مارن تشکیل می‌دهد. به همین دلیل غالباً از مورفولوژی پستی برخوردار است. رنگ این قسمت، خاکستری و کرم روشن بوده و وضعیت تپه‌ماهوری دارد.

در بخش میانی، بخش آهک امام حسن جای دارد که از نظر سنگ‌شناسی شامل تناوب آهک و آهک مارنی و دارای لایه‌بندی عالی است. با توجه به اینکه قسمت مذکور نسبت به بخش‌های بالایی و پائینی که هر دو از نوع مارنی هستند مقاومتر است، بنابراین بصورت برجسته‌تر از اطراف دیده می‌شود. این سازند بعضاً و بصورت پراکنده در ناودیس‌ها قابل مشاهده است. سازند پابده:‌ در محدودة مورد مطالعه سازند پابده از نظر سنگ‌شناسی شامل شیل‌های قرمز، سبز متورق و هوازده در تناوب آهک مارنی و آهک رسی است. از نظر فسیل‌شناسی سن این واحد چینه‌ای از پالئوسن تا ائوسن برآورد می‌شود. این سازند عمدتاً یال‌های پرشیب تاقدیس‌ها را که دارای روند شمال غربی-جنوب شرقی هستند، شکل داده است. سازند شهبازان: در این منطقه سازند شهبازان از نظر سنگ‌شناسی شامل دولومیت و آهک دولومیتی بصورت نازک لایه و با لایه‌بندی منظم است، بصورت تفکیک نشده با سازند آسماری دیده می‌شود.

سازند آسماری:‌ آهک‌های سازند آسماری در منطقه اغلب به دلیل عدم تفکیک‌پذیری از دولومیت‌های سازند شهبازان بصورت واحد آهکی و دولومیت آسماری- شهبازان نمایان هستند. سن این لایه چینه‌ای اولیگوسن در نظر گرفته می‌شود که پدیده کارستی‌شدن از مهمترین ویژگی‌های آن است. با توجه به مقاومت بالای این سازند در مقابل فرسایش در ناحیه زاگرس عموماً ارتفاعات را تشکیل می‌دهد. این سازند مهمترین واحد سنگ چینه‌ای در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ است که از خصوصیات بارز آن استعداد بالقوه بالای آن برای زمین لغزه و ظهور چشمه‌های مختلف است. سازند گچساران: در منطقه این سازند از نظر سنگ‌شناسی شامل مارن، آهک، گچ‌دار نازک لایه و تناوب با شیل، ژیپس و مارن بوده و در برخی قسمت‌ها، نمک و انیدریت نیز به آن اضافه می‌شود. این سازند از سازندهای حساس در برابر فرسایش محسوب می‌شود و اغلب در اثر فرسایش، تشکیل خاک دانه‌ریز به رنگ روشن را می‌دهد. سازند آغاجاری: این سازند در منطقه از نظر سنگ‌شناسی عمدتاً شامل ماسه‌سنگ، شیل و مارن است که به رنگ قرمز تا قرمز مایل به قهوه‌ای دیده می‌شود.

خاکشناسی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دارای 5 تیپ اصلی پستی و بلندی است (شکل 15) که عبارتند از تیب کوه‌ها، تپه‌ها، فلات‌ها و تراس‌های فوقانی، دشت‌های دامنه‌ای و واریزه‌های بادبزنی شکل سنگریزه‌دار که از نظر ساختار و مشخصات اصلی با هم اختلاف دارند. مشخصات خاک‌ها در هر یک از واحدها بطور خلاصه به شرح ذیل است: در واحد اراضی کوه‌های مرتفع با قلل مدور و دره‌های متعدد، خاک‌های کم عمق تا نیمه عمیق با بافت سنگین بر روی مواد آهکی متراکم قرار دارند. درصد مواد آهکی در خاک‌های تحتانی بطور عمده از 40 درصد بیشتر است. کربن آلی در خاک‌های سطحی حدود 1-5/1 درصد است.

در واحد اراضی کوه‌های نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگی و کشیده و عمدتاً از سنگ‌های آهکی دولومیتی و یا آسماری، خاک‌ها کم عمق و سنگلاخی با بافت سنگین و عمدتاً فاقد شوری هستند. اسیدیته خاک‌ها حدود 8-5/7 و مقدار کربن آلی در خاک‌های سطحی نزدیک به یک درصد است. در واحد اراضی تپه‌های کم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع سنگی و تپه‌های مرتفع با قلل سنگی و کشیده، مشخصات خاک‌ها کم و بیش شبیه کوه‌های نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگی و کشیده است.
در واحد اراضی تپه‌های کم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع با قلل مدور و دره‌های متعدد، اغلب خاک‌های نیمه عمیق تا عمیق و بدون سنگریزه یا سنگریزه اندک تا نسبتاً تکامل یافته با بافت سنگین تا خیلی سنگین که عموماً بر روی تراکم مواد یا لکه‌های آهکی قرار گرفته‌اند، دیده می‌شود. درصد مواد آهکی در خاک‌های تحتانی عمدتاً از 35 درصد بیشتر است.

در واحدهای اراضی با شیب ملایم خاک‌های نیمه عمیق تا عمیق سنگریزه‌دار با بافت سنگین دیده می‌شود و اغلب بر روی سنگریزه‌های زاویه‌دار آهکی متراکم می‌باشند، خاک‌ها فاقد شوری بوده و موادآلی در افق‌های تحتانی حدود 10-30 درصد است. در واحد اراضی فلات‌ها و تراس‌های با پستی و بلندی کم تا متوسط و دشت‌های دامنه‌ا‌ی تقریباً مسطح، خاک‌های بسیار عمیق تکامل یافته با بافت سنگین تا خیلی سنگین دیده می‌شود که درصد کربن آلی آنها حدود 8/0 و مقدار مواد آهکی آنها 20-30 درصد است. در واحد اراضی واریزه‌های بادبزنی شکل سنگریزه‌دار با شیب ملایم و بدون پستی و بلندی، خاک‌های کم عمق تا نسبتاً عمیق سنگریزه‌دار با بافت سنگین بر روی سنگریزه‌دار آهکی متراکم دیده می‌شوند که فاقد تکامل پروفیلی و تنها داری افق سطحی اکریک (Ochric) هستند.

منابع آب
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ که در شمال شهر ایلام واقع شده‌ است فاقد رودخانه‌های دائمی بوده ولی رودخانه‌های فصلی متعددی در سطح آن وجود دارند که مهمترین آنها رودخانه فصلی میان تنگ است که صرفاً در فصل‌های پرباران دارای آب بوده و در سایر فصول تقریباً خشک است. همچنین در سطح منطقه چشمه‌های زیادی وجود دارند که تعدادی از آنها به منظور تامین آب مورد نیاز باغداری و کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند . وجود برخی چشمه‌ها در ارتفاعات و تشکیل آبشارهای فصلی بر جاذبه‌های طبیعی منطقه افزوده‌ و چشم‌اندازهای زیبایی را ایجاد نموده‌اند. چشمه‌های داخل غار چهل ستون واقع در دامنه کوه قلارنگ بدلیل نداشتن راه دسترسی آسان به منطقه مورد استفاده حیات وحش قرار می‌گیرند و یکی از مهمترین جلوه‌های طبیعی منطقه است. چشمه‌های ارتفاعات گچان، انبار آب، سیوان، چشمه ژاپنی، پا دامنه مانشت، چشمه‌های منطقه دالاب، چشمه‌های شلم، تازی راه، هیوانان و چشمه سفید از جمله مهمترین منابع آبی منطقه هستند.

برخی از چشمه‌ها که در اثر خشکسالیها و استفاده‌های بی‌رویه دچار تخریب شده بودند در سال‌های اخیر توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان ایلام مرمت و بازسازی شده‌اند. همچنین در محدودة منطقه حفاظت شده نسبت به نصب و راه‌اندازی دو دستگاه تلمبه ‌بادی در زیستگاه‌های دوقوله و بانکول برای استفاده حیات وحش و عشایر بومی منطقه توسط اداره کل حفاظت محیط زیست اقدام شده است. شایان ذکر است که در داخل منطقه حفاظت شده در سال‌های گذشته برخی افراد بومی اقدام به احداث باغ نموده‌اند و برای آبیاری، از بسیاری منابع آبی بخصوص چشمه‌ها استفاده می‌کنند و در برخی موارد باعث بر هم زدن سیمای طبیعی منطقه شده‌اند.

چاه‌ها: در سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ تعدادی از صاحبان زمین‌های زراعتی (مستثنیات) و صاحبان نسق برای مصارف کشاورزی خود اقدام به احداث و حفر چاه نموده‌اند که مهمترین آنها عبارتند از چاه‌های آب دامنه مانشت، دو قوله و پا دامنه شلم. با توجه به مطالعات انجام شده سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از 7 حوزه آبریز تشکیل شده است که بسیاری از آنها وارد رودخانه‌های حوزه آبریز سیمره واقع در شمال منطقه و تعدادی از آنها وارد رودخانه‌های واقع در جنوب و غرب منطقه می‌شوند. تعدادی نیز از قسمت غربی منطقه وارد حوزه رودخانه کنگیر می‌گردند.

تنوع زیستگاهی
پوشش گیاهی
بررسی‌هایی که در ارتباط با پوشش گیاهی منطقه صورت گرفته حاکی از آن است که در گذشته نه چندان دور منطقه دارای پوشش گیاهی بسیار مناسبی بوده است. درختان بلوط که جنگل‌های تقریباً انبوهی را تشکیل می‌دادند و امروزه بصورت جنگل‌های نیمه انبوه یافت می‌شوند، گونه غالب منطقه است.
پوشش گیاهی منطقه به دو اشکوب فوقانی و تحتانی تقسیم می‌شود:
اشکوب فوقانی
همانگونه که قبلاً اشاره شد گونه غالب اشکوب فوقانی درخت بلوط با دو واریته Quercus belangeri و persica Quercus می‌باشد که در ارتفاع 2000 – 1800 متر دیده می‌شوند. البته در این اشکوب پسته وحشی (بنه Pistacia atlantica) همراه با انواع ولیک (Crataegus spp.) نیز بصورت پراکنده مشاهده می‌شود.
از ارتفاع 2000 متر به بالاتر ترکیب درختان جنگلی بترتیب فراوانی شامل بلوط ایرانی و انواع پسته وحشی (بنه) می‌باشد که درخت محلب (Prunus mahaleb) نیز بصورت پراکنده در ترکیب درختان دیده می‌شود.

نکته قابل ذکر این است که درخت بلوط به تنهایی 90 درصد از پوشش جنگلی منطقه حفاظت شده را تشکیل داده است. 6 درصد پوشش مربوط به درخت بنه بوده و 4 درصد باقیمانده را سایر گونه‌ها تشکیل می‌دهند.
اشکوب تحتانی
از مرکز شهر ایلام به طرف شمال غربی منطقه، مراتع مشجر که باقیمانده جنگل‌های خشک می‌باشد، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کنند. متاسفانه بدلیل تبدیل این مناطق به زمین‌های زراعی و بهره‌برداری مفرط و بی‌روبه از نباتات مرتعی اشکوب تحتانی، گونه‌های خوشخوراک و قابل تعلیف نابود شده و به جای آن نباتات خاردار و سمی جایگزین شده‌اند.
از نباتات مذکور که در مراتع مخروبه منطقه مشاهده می‌گردد می‌توان انواع فرفیون (Euphorbia spp)، شکر تیغال (.Echinops spp) و نوعی گل گندمی یکساله (.Centhaurea sp) را نام برد. همچنین در اراضی که به اراضی زراعی تبدیل شده‌اند و بعداً بدلیل کم بازدهی رها شده‌اند یا در دوره آیش می‌باشند، نوعی گلرنگ وحشی یکساله بنامCarthamus oxracanthea بصورت گونه غالب مشاهده می‌شود.
در ارتفاعات بالاتر می‌توان گونه Festuca ovina را ذکر کرد که بصورت غالب در عرصه مراتع بانکول و مشابه مشاهده می‌شود.
از گیاهان دیگر منطقه که بصورت پراکنده دیده می‌شوند، می‌توان به انواع فرفیونEuphorbia spp و چلیوی ایرانیPhlomis persica اشاره کرد.
از گراس‌های یکساله که در ارتفاعات پایین‌تر بدلیل فشار چرای دام جایگزین گراس‌های چند ساله شده و بصورت پوشش غالب درآمده است، می‌توان به Bromus tetctorum، Aegilops sp. و Hetranthelium اشاره کرد.
در ارتفاعات شلم، مانشت، قلارنگ و مله‌گون فشار چرای دام موجب از بین رفتن گونه‌های خوشخوراک شده و اغلب پوشش را گیاهان خاردار و سمی تشکیل داده‌اند.
در حاشیه چشمه‌ها و مسیر حرکت آب‌های فصلی گونه یونجه پنجه کلاغی و بعضی نباتات رطوبت‌پسند مشاهده می‌شوند.

تراکم پوشش گیاهی
از مرکز شهر ایلام به طرف شرق در امتداد جاده ایلام – شیروان در تنگه قوچعلی وضعیت پوشش گیاهی مناسب و تقریباً بصورت لکه‌ای نیمه متراکم گونه بلوط تیپ غالب را تشکیل می‌دهد. در ابتدای تنگ ویلنگ حد جنوبی منطقه در میان و در کناره بستر رودخانه فصلی گونه غالب که وابسته به رطوبت این رودخانه فصلی است، بصورت نوار باریکی از درختان ارغوان به حالت خودرو نظرها را جلب می‌کند. در ارتفاعات گچان گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد و در منطقه چپه سورگه به دلیل فشار چرای دام و نوع جنس خاک پوشش گیاهی بصورت لکه‌ای و در بعضی جاها بصورت بوته‌ای می‌باشد. در روی ارتفاعات قلارنگ به دلیل صخره‌ای بودن منطقه و عدم تشکیل خاک، قسمت‌های زیادی از منطقه عاری از هر گونه پوشش بوده و در بین صخره‌ها هر جا که کمی خاک وجود دارد، گیاهان مرتعی یا تک درختی روییده است. در جاهائیکه امکان تشکیل و پایداری خاک وجود داشته است، با توجه به ارتفاع، گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد.
در جبهه شمالی قلارنگ به طرف حد شمالی منطقه با کاسته شدن از ارتفاع و امکان تشکیل خاک گونه بلوط ایرانی در درجه اول سپس درخت بنه تیپ غالب را تشکیل می‌دهند.

در دره قلندر و دره میان تنگ هیوانان پوشش نیمه متراکم و آثار تخریب انسانی و فشار بیش از حد دام مشاهده می‌شود. در حد شرقی منطقه و تنگ دالاب یک پارک جنگلی توسط اداره کل منابع طبیعی استان بوجود آمده است که در آن از درختان کاج برای جنگلکاری استفاده شده است. پوشش جنگلی منطقه به کلاس 2 تعلق دارد که در جبهه غربی مانشت و ارتفاعات شره زول دیده می‌شوند. در شمال غربی منطقه بعد از روستای سراب کارزان پوشش بصورت نیمه متراکم در حد جنگل‌های کلاس 2 می‌باشد. در دامنه کوه مانشت و تنگ دالاب و همچنین ارتفاعات شلم و گچان نیز نمونه‌ای چشم‌نواز از لاله واژگون دیده می‌شود .

گونه‌های گیاهی نادر و در معرض انقراض
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هایی یافت می‌شوند که از نظر زیبایی‌شناسی و همچنین خواص دارویی و صنعتی بسیار قابل توجه هستند. ازجمله این گونه‌ها می‌توان به لاله واژگون، آویشن، قدومه، پونه، درمنه، چمن گندمی و چاودار کوهی اشاره نمود.

تنوع جانوری
بخش عمده جانوران ایران در اقلیم حیاتی پالئارکتیک قرارگرفته است. این منطقه بزرگترین اقلیم حیاتی جهان بشمار می‌رود و تمام اروپا، صحارا و شمال آفریقا، آسیای صغیر، خاور میانه، ایران، افغانستان، شوروی، مغولستان، چین شمالی، کره و ژاپن را در برمی‌گیرد. فعالیت‌های انسانی از قبیل شکار و صید بی رویه و تخریب و تبدیل زیستگاه‌ها موجب محدود گردیدن تعداد زیادی از گونه‌های جانوری این منطقه گردیده است. بخش عمده فون سرزمین ایران مربوط به این اقلیم حیاتی می‌باشد. البته کشور ایران بدلیل وسعت زیاد و موقعیت جغرافیایی خود از گونه‌های سایر حوضه‌های زیست جغرافیایی نظیر اورینتال و اتیوپیا نیز بهره‌مند می‌باشد. در شکل‌گیری زیستگاه‌های متنوع طبیعی کشور عوامل متعددی از قبیل وضعیت زمین شناسی، توپوگرافی، خاک و اقلیم موثر بوده و تضاد شدید میان عوامل اقلیمی و توپوگرافی در همراهی با تغییرات بارندگی و شرایط خاک تنوع حیرت‌آوری را در حیات گیاهی این کشور و به تبع آن زیستگاه‌های متنوع و حیرت‌انگیزی را برای زیست انواع جانوران فراهم آورده است. فون ایران را از نظر خاستگاه و منشا وابستگی می‌توان بقرار زیر توصیف نمود.
-گونه‌های پالئارکتیک 1/55%
-گونه‌های اندمیک 1/18%
-گونه‌های اورینتال 6/14%
-گونه‌های اتیوپیایی 6/8%
-گونه‌های دو یا چند خاستگاهی 4/3%

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ واقع در استان ایلام نمونه‌ای از طبیعت متنوع سرزمین ایران بشمار می‌رود که در گستره اراضی کوهستانی مناطق خشک و نیمه خشک کشور قرارگرفته است. این منطقه اگرچه بنا به ماهیت سرشتی خود منطقه‌ای آسیب‌پذیر و شکننده است، اما بعلت برخورداری از منابع آب غنی و پوشش گیاهی خوب و داشتن شرایط خاص پستی و بلندی و دارا بودن بیشه‌زارها، صخره‌ها، تپه‌ماهورها، دشت‌های نه چندان وسیع و دره‌های عمیق و با شکوه، طیف متنوعی از زیستگاه‌ها و رویشگاه‌ها را که هر یک از آنها توسط یک یا چند گونه گیاهی و جانوری اشغال شده است، بوجود آورده است. متاسفانه عواملی چند از قبیل استفاده نابجا و نادیده گرفتن ظرفیت منطقه از طریق تبدیل اراضی و چرای بیرویه دام و نابودی پوشش گیاهی مراتع منطقه در همراهی با شکار غیرمجاز و بیرویه موجودیت این منطقه را در معرض تهدید قرار داده است. آن چه مسلم است گونه‌های حیات وحش موجود منطقه بیانگر توان واقعی این منطقه نبوده و با توجه به شرایط و اشکال متنوع زیستگاه‌های منطقه پتانسیل و توان بالقوه آن در جذب و حفظ گونه‌های حیات وحش بیش از آن چیزی است که در حال موجود است. بطور حتم با کاستن عوامل تهدیدکننده منطقه و دادن فرصت کافی به حیات وحش آن، احیاء و غنی‌سازی گونه‌های جانوری منطقه دور از انتظار نخواهد بود.

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در گذشته‌ای نه چندان دور از پتانسیل خوبی برای زیست حیات وحش برخوردار بوده است. بخش‌های صخره‌ای و کوهستانی این منطقه نظیر کوه‌های قلارنگ، گچان، قوچعلی، سیه‌چل، سیوان، انبار آب، مانشت و شره زول در گذشته مامن مناسبی برای گله‌های بزرگ کل و بز بشمار می‌رفتند. در حالیکه امروزه این مناطق بدلایل مختلفی از جمله شکار بیرویه عاری و یا با کاهش شدید جمعیت این حیوان مواجه گشته‌اند. درحال حاضر این یکه تاز صخره‌های ستیغ و کوه‌های سترگ را فقط در ارتفاعات مانشت و شره زول منطقه موصوف می‌توان مشاهده نمود. همچنین دره‌ها و تپه‌ ماهورهای مرتفع و نیمه مرتفع این منطقه از قبیل منجل، دامنه کوه شره زول مانشت و بانکول درگذشته ماوا و مامن قوچ و میش ارمنی (Ovis orientalis gmelini) بوده است که بدلایل مختلف، خصوصا شکار غیرمجاز و بیرویه منقرض گردیده و زیستگاه‌های آن امروزه جولانگاه زادگان اهلی شده حیوانات مذکور گردیده است.

پهنه‌های زیستی ارزشمند منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ اگرچه در حال حاضر بدلیل دخالت‌های انسان و بهره‌برداری‌های گوناگون از آن محدود و کمربند پیوسته زیستگاه‌های آن گسسته شده است اما هنوز محدوده‌هایی از این منطقه وجود دارند که می‌توان نمونه‌هایی از انواع جانوران را در رده‌های مختلف در آنها یافت. در ادامه ضمن بررسی رده‌های مختلف حیات وحش منطقه بر ضرورت انجام پژوهش‌های علمی برای شناسایی هرچه بیشتر و بهتر فون این منطقه تاکید می‌نماید.

الف: پستانداران
تاکنون 20 گونه پستاندار وابسته به 6 راسته و 13 خانواده از این منطقه گزارش شده است. از راسته حشره‌خواران دو گونه خارپشت که در حواشی و بخش‌های جنگلی این منطقه زیست می‌کنند، شناسایی شده است. حشره‌خواران پستانداران بسیار مفیدی در کنترل آفات، بخصوص حشرات و لارو آنها بشمار می‌روند. از راسته خفاش‌ها نیز دو گونه وابسته به یک خانواده و از راسته خرگوش‌ها هم یک گونه در منطقه وجود دارد. گونه اخیر بدلیل فراوانی و پراکندگی در اغلب نقاط منطقه، طعمه بسیار مناسبی برای گوشتخواران و پرندگان شکاری است.

از راسته جوندگان چهار گونه در سه خانواده شناسایی شده‌اند. از گونه‌های مهم این راسته می‌توان به سنجاب ایرانی نمود که با جمع‌آوری بذور گیاهان منطقه و زیر خاک نمودن آنها نقش مؤثری را در تجدید حیات گیاهان خصوصاً جنگل‌های بلوط منطقه ایفاء می‌کند. یکی دیگر از گونه‌های این راسته تشی است که با توجه به برهم خوردن تعادل اکولوژیک منطقه و کاسته‌شدن جمعیت شکارچی‌های طبیعی آن، جمعیت زیادی پیدا کرده و موجب تخریب جنگل‌های بلوط منطقه گردیده است.
از راسته گوشتخواران 9 گونه در 5 خانواده شناسایی شده‌اند. از جمله گونه‌های مهم و در خطر تهدید این راسته می‌توان به پلنگ و خرس قهوه‌ای اشاره کرد. پلنگ که از گونه‌های شاخص منطقه است، ارتفاعات و مناطق جنگلی را برای زیست انتخاب می‌کند. دامنه گسترش این حیوان در گذشته بخش‌های وسیعی از منطقه از جمله کوه اسمعیل‌خان، میان تنگ و مانشت، هانیوان، سیه‌چل و کوه انبار بوده است. امروزه فقط در دامنه‌های جنوبی و ارتفاعات مانشت می‌توان این حیوان را مشاهده کرد.

خرس قهوه‌ای که یکی دیگر از گونه‌های شاخص منطقه بشمار می‌رود، در نقاط مرتفع منطقه موصوف بویژه ارتفاعات قلارنگ، مانشت و گچان دیده می‌شود. سایر گونه‌های گوشتخوار منطقه شامل گرگ، روباه معمولی، شغال، کفتار، گربه وحشی، سمور و راسو می‌باشند که در کل زیستگاه‌های منطقه پراکنش دارند.
از راسته زوج سمان دو گونه کل و بز در منطقه وجود دارند که بدلایل مختلف از جمله تخریب زیستگاه و شکار غیرمجاز، جمعیت آنها رو به کاهش نهاده است. گونه دیگر گراز می‌باشد که این حیوان بدلیل قدرت سازگاری بالا، استفاده از مواد غذایی متنوع، زاد و ولد زیاد و نیز عدم شکار از جمعیت فراوانی در منطقه برخوردار است.

ب-پرندگان
پرندگان در طبقه‌بندی جانوران جایگاه خاصی دارند و از نظر رده‌بندی بین پستانداران و خزندگان قرار می‌گیرند. ایران سرزمینی است که از فون پرندگان غنی و متنوعی برخوردار می‌باشد. طیف گسترده زیستگاه‌ها و موقعیت جغرافیایی این کشور که در تلاقی سه اقلیم حیاتی عمده جانوری قرار گرفته است در شکل‌گیری تنوع و کثرت پرندگان این سرزمین نقش مؤثر و بسزایی را ایفاء نموده است. بخش عمده فون پرندگان ایران مربوط به اقلیم ‌حیاتی پالئارکتیک می‌باشد. براساس گزارش منتشره توسط سازمان حفاظت محیط زیست، تعداد پرندگان ایران به بیش از 502 گونه می‌رسد. سهم پرندگان منطقه مورد مطالعه که تاکنون شناسایی گردیده است، 33 گونه متعلق به 18 خانواده می‌باشد. با توجه به اینکه غنای پرندگان هر منطقه وابسته به تنوع زیستگاه‌های آن است، بنابراین منطقه مذکور با دارا بودن صخره‌ها، کوه‌های مرتفع، تپه‌ماهور، جنگل‌ها، مراتع، درخت‌زارها، کشتزارها و انواع اکوسیستم‌های انسان‌ساخت از این نظر غنی بوده و شماری از طیف متنوع زیستگاه‌ها را تشکیل می‌دهد که هر یک محل زیست انواع خاصی از پرندگان می‌باشد. این زیستگاه‌ها بسته به وسعت، میزان منابع زیستی و امنیت بطور موقت یا دائم جمعیت محدود و یا قابل توجهی از آنها را در خود جای داده است. از جمله با ارزش‌ترین پرندگان این منطقه می‌توان به حضور تعداد قابل توجهی از گونه‌های پرندگان شکاری از خانواده عقاب‌ها، لاشخورها و شاهین‌سانان اشاره نمود که وجود آنها ارزش‌های این منطقه را دو چندان نموده است. این پرندگان از خزندگان و پستانداران کوچک منطقه تغذیه می‌کنند. در دره‌های باشکوه و زیبای منطقه که میعادگاه بسیاری از گردشگران نیز می‌باشد، پرندگانی چون کبک و تیهو که متاسفانه جمعیت آنها بدلیل شکار غیرمجاز کاهش چشمگیری یافته است، روزگار می‌گذرانند. فهرست گونه‌های پرنده این منطقه که هر یک از آنها در طی فعالیت‌های روزانه و شبانه خود از آشیان‌های اکولوژیک زیستگاه‌های منطقه بنحو مطلوبی استفاده می‌کنند .

ج- خزندگان
خزندگان جانوران مفیدی هستند که در تعادل اجزای طبیعت نقش مهمی دارند و اغلب آنها با شکار حشرات و جانوران موذی نقش مؤثری را در حفظ تعادل اکوسیستم‌ها ایفاء می‌کنند. خزندگان که نخستین مهره‌داران اشغال‌کننده کره زمین محسوب می‌گردند برای ادامه حیات خود فقط به غذایی برابر با ده درصد پستانداران هم‌وزن خود نیاز دارند. این موجودات قادرند در محیط‌های نامساعد و در همه اقلیم‌ها (به غیر از مناطق قطبی) زیست کنند.
خزندگان ایران در 5 راسته، 21 خانواده و 196 گونه زیست می‌نمایند. این جانوران نیز مانند سایر جانوران ایران به مناطق مختلفی از نظر منشا وابسته‌اند.
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌های متعددی از خزندگان زندگی می‌کنند که متاسفانه تاکنون بررسی‌های جامع و کاملی در مورد آنها صورت نپذیرفته است. جا دارد به منظور مطالعه و شناسایی هرچه بیشتر و بهتر این موجودات ارزنده و مؤثر، جایگاه ویژه‌ای برای آنها اختصاص داده شود.

اهمیت منطقه
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخوردار بودن از پوشش جنگلی بلوط و چشم اندازهای زیبا در فصول مختلف و دره‌های شگرف و قرار گرفتن در بین حوزه استحفاظی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان همواره مورد توجه بوده است. این منطقه بدلیل آب و هوای منحصر به فرد و تاثیری که بر آب و هوای شهر ایلام دارد، از اهمیت زیست محیطی بسزائی در استان ایلام برخوردار است.
این منطقه بدلیل شرایط طبیعی خود و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزش‌های پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی زیادی در زمینه‌های مختلف است که متاسفانه تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است. منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از نظر تفریح و تفرج نیز دارای قابلیت‌های فراوانی است و در فصول بهار و تابستان در روزهای تعطیل مورد استفاده علاقمندان طبیعت قرار می گیرد. منطقه مذکور غیر از تفرجگاه‌های طبیعی دارای مکان‌های باستانی فراوانی است که پاره‌ای از مسیرهای اکوتوریسمی آن بشرح ذیل هستند:

تنگ هیوانان (میان تنگ)
این تنگه با وسعتی حدود 50 هکتار در داخل منطقه حفاظت شده واقع شده است که بدلیل بالا بودن سطح آب‌های زیر زمینی همیشه سر سبز است. این ناحیه به لحاظ داشتن منابع آبی، چشم اندازهای زیبا، پوشش گیاهی مناسب، امکان دسترسی آسان و امنیت کافی و ….. از مهمترین تفرجگاه‌های منطقه است که همواره مورد توجه علاقمندان به طبیعت است.

تنگ دالاب
این تنگه در مسیر جادة ایلام- اسلام آباد در فاصلة 25 کیلومتری شهر ایلام قرار گرفته و دارای جنگل‌های انبوه بنه، زالزالک و بلوط و چشمه طبیعی آب است.
تفریحگاه دالاب از وسعت قابل توجهی برخوردار است و با توجه به مجاورت با ارتفاعات طبیعی و تفریحی و شکارگاه‌های منطقه و ییلاقی بودن آن، در بهار و تابستان مورد استفاده دوستداران و مشتاقان زیبایی‌های طبیعت قرار می‌گیرد.

تنگ ارغوان
این تنگه تقریباً در فاصله سه کیلومتری شهر ایلام در کنار تونل جدید آزادی واقع شده است. وجود جنگل‌های انبوه بلوط در دو سمت جاده و تیغه‌های سنگی و زیبای کوهستان و گردشگاه‌های مناسب و درختان ارغوان در طول تنگه و ترکیب رنگ‌ها در نظام طبیعی و مراتع پرپشت و گونه‌های نادر گیاهی مانند گون، طویلک، قارچ و استفاده از گیاهان معطر در محدودة این تنگه و ارتفاعات ییلاقی آن در مسیر گردکانه و سورگه صنعت زنبورداری را در تهیه عسل ناب ایلامی رونق بخشیده است.

غار چهل ستون
این غار در شرق منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در دامنه کوه قلارنگ واقع شده است که بدلیل داشتن منابع آبی داخل غار، وجود حیات وحش، قندیل، طول زیاد و … از ارزش گردشگری زیادی برخوردار است.

غار آبدالان
این غار در ارتفاعات کوه مانشت واقع شده که با توجه به گذشت زمان، نوع سنگ و خاک منطقه و فرسایش دسترسی به داخل غار بدون وسیله و امکانات تقریبا غیر ممکن است.

صخره‌ها
از جمله صخره‌های مهم و با اهمیت منطقه که دارای ارزش اکوتوریستی هستند، می‌توان به صخره‌های شش کلان واقع در غرب منطقه حفاظت شده و 25 کیلومتری جاده ایلام – کرمانشاه اشاره کرد.

کلنی لاله سرنگون
لاله سرنگون در منطقه حفاظت شده از اوایل اردیبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه در دو زیستگاه تنگ دالاب و پادامنه کوه مانشت و ارتفاعات کوه شلم رشد می‌کند که مناظری بدیع در منطقه ایجاد می‌نماید.
همچنین آثار تاریخی- فرهنگی داخل منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ همانند تپه چالاب ویلنگ، پناهگاه سنگ قوچعلی، مجموعه نانوایی قدیم ویلنگ، محوطه جنگلبانی ویلنگ و قلعه اسماعیل خان را می‌توان نام برد.
این منطقه به لحاظ برخورداری از تنوع اقلیمی، پوشش گیاهی مناسب و ریزش‌های جوی نسبتاً خوب و… دارای زیستگاه‌های متفاوتی است، بطوری که هم اکنون این منطقه مامن تعداد زیادی از گونه‌های مختلف جانوری است که اهمیت منطقه را از نظر حفاظتی نشان می‌دهد.

آثار تاریخی- فرهنگی
تپه چالاب ویلنگ
این اثر در انتهای دامنه جنوبی گچان واقع شده است و در تمامی سطح تپه و دامنه های اطراف آن انواعی از سفالینه های مختلف وجود دارد. وجود جوش کوره و سفالهایی که بر اثر تابش نور و حرارت زیاد از شکل افتاده اند نشان دهنده تولید سفال در طیف وسیع در این محل می باشد.
مساحت محدوده باستانی 10 هکتار و قدمت اثر مربوط به پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات).
– راه دسترسی: این اثر در 5 کیلومتری جاده قدیم ایلام- شیروان واقع است.

پناهگاه سنگ قوچعلی
این اثر در شمال شهر ایلام و شمال غرب مجموعه فرهنگی تنگه ارغوان و ابتدای جاده ایلام به -سرابله و صخره های کوه انارو در پائین نمای شرقی صخره پناهگاه سنگی قرار دارد و عمق آن در حدود 4 متر و طول آن بیش از 10 متر است. در حاشیه دامنه و سطح این اثر انواعی از تیغه های سنگی قطعات استخوان- زغال و خاکستر و تعداد محدودی سفال مشاهده می شود.
مساحت محدوده باستانی حدود 2000 متر مربع و قدمت آن مربوط به دوره های پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات) است.
راه دسترسی : جاده ایلام – سرابله (قبل از تونل آزادی).

قلعه اسماعیل خان
این بنا که ناشناخته مانده مربوط به اسماعیل خان پدر اسد خان (فتحعلی شاه) پدر حیدر قلی خان پدر حسین قلی خان ابوقداره است. این اثر در شمال شهر ایلام بر روی کوهی به همین نام مشهور است که دارای قلعه ای بر روی قله بوده که تمام منطقه بویژه دشت ایلام و چوار از این محل به خوبی قابل مشاهده است. حصار آن بسیار عظیم و در نزدیکی چشمه انبار آب واقع گردیده است. این اثر مربوط به دوره و حکومت فرقه اسماعیلیه در منطقه می باشد و محدوده اثر حدود 100 هکتار است.

راه دسترسی: دانشگاه ایلام – راه خاکی سایت مخابراتی.

مشکلات، فعالیت‌های مؤثر و عوامل تهدید کننده
1- جاده‌سازی: یکی از عوامل تهدید کننده منطقه فعالیت‌های جاده سازی می‌باشد که زیستگاه‌های با ارزش را از هم جدا و بصورت جزیره‌ای در آورده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– جاده اصلی ایلام به کرمانشاه که در مسیر خود در غرب منطقه از شهرها و روستاهای چوار، گله جار، سراب ایوان و ایوان می‌گذرد.
– جاده جدید الاحداث ایلام به کرمانشاه که از وسط منطقه و مناطق مسکونی سراب کارزان، سرابله، شباب و …. می‌گذرد.
– جاده قدیم ایلام به شیروان چرداول که از گردنه قلندر می‌گذرد.
– جاده شوسه ایلام به میش‌خاص موسوم به گردکانه
– جاده سایت گچان
– جاده سایت مخابراتی معروف به قلعه اسماعیل‌خان
– جاده سراب کارزان به چهار مله که از ارتفاعات بانکول می‌گذرد.
– جاده قدیم ایلام به شیروان
2- وجود خطوط انتقال نیرو انرژی مانند خط انتقال آب به پالایشگاه گاز ایلام.
3- شکار و صید غیر مجاز: متاسفانه بدلیل وجود اسلحه فراوان در دست مردم، علی‌رغم کنترل و پایش حفاظت محیط زیست استان، شکار و صید بی‌رویه همچنان به عنوان عامل اصلی کاهش جمعیت حیات وحش منطقه شناخته می‌شود.
4- عدم تعادل دام و مرتع: مراتع واقع در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بوسیله دام های طوایف ارکوازی، خزل و دهبالائی مورد تعلیف قرار می‌گیرد. نکته مهم در اینجا است که تعداد این دام‌ها حدود سه الی چهار برابر ظرفیت قابل تحمل مراتع است و در نتیجه در بسیاری از مناطق فشار چرای دام بسیاری از عرصه های با ارزش را تخریب نموده است.
5- حضور عشایر با دام بیش از ظرفیت بویژه در فصل بهای مصادف با زادآوری کل و بز.
6- تبدیل اراضی به کشت دیم و اجرای طرحهای طوبی: با توجه به محصور شدن منطقه توسط مراکز تجمع انسانی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان و نیازهای روز افزون این جوامع به مسکن، غذا، تفرج و … تبدیل اراضی ملی به زمین‌های کشاورزی، باغات و غیره در مناطقی به چشم می‌خورد که با پیگری‌های ادارات ذیربط از قبیل محیط زیست درصد این تصرفات تا حدودی کم شده است، اما به نظر می‌رسد در آینده با رشد جمعیت و افزایش نیازهای روزمره آن کنترل و احاطه دولت بر این مناطق با مشکل روبرو شود که نیاز به برنامه‌ریزی و تمهیدات بیشتر دارد.
7- از دیگر عوامل تهدید کننده منطقه می‌توان خشکسالی‌های چند سال اخیر به علاوه قطع درختان و استفاده از چوب آنها برای سوخت عشایر، بوته‌کنی و خطوط انتقال نیرو را نام برد.
8- قرار گرفتن در میان مثلث سه شهر ایوان، سرابله و ایلام و تردد واستفاده تفرجی بدون برنامه از منطقه توسط ساکنان شهرهای مذکور و روستاهای اطراف.
9- بیماری لورانتوس: گیاهی نیمه انگلی با نام محلی مخور است که در بیان عامیانه واژه سرطان درخت نام گرفته است. بصورت وسیعی در مناطق جنگلی استان بخصوص منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از جمله زیستگاههای بانکول، میان تنگ هیوانان، دامنه شمالی مانشت و قلارنگ و در سطح کمتری در سایر زیستگاههای منطقه رشد نموده و گونه های جنگلی آن از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است بطوریکه بر روی بعضی از درختان بلوط تا 17 پایه لورانتوس مشاهده گردیده است.
پیشنهادات
1- ساماندهی و اجرای طرح تعادل دام و مرتع با هماهنگی و مساعدت اداره منابع طبیعی.
2- اجرای طرح جامع مدیریت منطقه.
3- فعال نمودن دایمی یک پاسگاه محیط بانی در حوزه شهرستان ایوان در ضلع غربی منطقه و یک پاسگاه در شمال منطقه در حوزه شهرستان سرابله.
4- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات مانشت برای حفاظت کل و بز.
5- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات داربید برای حفاظت پلنگ.
6- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات قلارنگ برای حفاظت خرس.
7- ساماندهی مراکز تفرجی در منطقه و جلوگیری از ورود بازدیدکندگان در زون حساس و حفاظتی.
8- تبدیل ساختار مدیریتی و حفاظتی منطقه به یک واحد سرمحیط بانی و دو واحد محیط بانی با 12 نیروی اجرایی رسمی و 5 سرباز وظیفه همراه با اختصاص خودرو و موتورسیکلت، تامین سیستم ارتباطی بی سیمی.
امکانات و تجهیزات نظارتی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در چارت تشکیلات اداری حفاظت محیط زیست استان ایلام دارای سرپرستی منطقه با یک نفر رئیس، یک نفر تکنسین، سه نفر محیط‌بان و یک نفر محیط‌بان راننده می‌باشد که از خدمات پنج نفر نیروی شرکتی و یک نفر سرباز در دو پاسگاه سرپرستی منطقه حفاظت شده و پاسگاه محیط‌بانی رنو بهره می‌برد. اما با توجه به واقع شدن در بین سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان درکنترل بخش‌های شمالی و غربی منطقه ادارات حفاظت محیط‌زیست شهرستان‌های ایوان و شیروان چرداول مشارکت می‌کنند.

مدیریت منطقه
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بدلیل نزدیکی به شهر و مناطق مسکونی و سهولت دسترسی به راه‌ها و کثرت رفت و آمدها از آسیب پذیری بالایی برخوردار بوده و با توجه به اینکه از سال 1375 به عنوان منطقه حفاظت شده تحت کنترل و مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست قرار گرفته است، اما بدلیل عواملی که قبلاً به آنها اشاره گردید در معرض تهدید قرار دارد. احداث و تجهیز واحد سرپرستی منطقه و همچنین واحد محیط‌بانی رنو و کنترل و حفاظت از طرف اداره کل و ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان‌های ایوان و شیروان چرداول از جمله اقدام‌های مؤثر در مدیریت و حفاظت از منطقه می‌باشد.
اجرای مدیریت کاربردی و موفق در این منطقه مستلزم مطالعه جامع منطقه می‌باشد تا بر اساس آن ضمن شناخت ویژگی‌های اکولوژیکی و زیست محیطی آن استعدادهای بالقوه منطقه را شناسایی تا امکان حفاظت مطلوب بر اساس الگوی توسعه پایدار از منطقه فراهم شود. خوشبختانه طرح جامع مدیریت منطقه توسط مهندسین مشاور تهیه شده که انتظار می‌رود مدیریت منطقه بر اساس آن قرار گیرد تا احیای منطقه صورت گیرد و منطقه جایگاه واقعی خود را در میان مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست بدست آورد.

منبع : کویرها و بیابانهای ایران