خواب کودکان

دکتر اکبر کوشانفر؛ متخصص کودکان 

خواب مراحل مختلفی به قرار زیر دارد

خواب با حرکات سریع چشم‌ها: در این مرحله، خواب یا رؤیا دیده می‌شود؛ مغز بسیار فعال، ضربان قلب کند و دمای بدن کم است و فرد به‌سادگی از خواب می‌پرد.

خواب بدون حرکت چشم‌ها: در این‌حالت مغز آرام است. در تاریکی شب هورمون ملاتونین که ریتم خواب را تنظیم می‌کند، از غذه هیپوفیز ترشح می‌شود. تابش نور خورشید به چشم از تولید ملاتونین جلوگیری می‌کند و تاریکی شب آزادسازی این هورمون را در خون افزایش می‌دهد. در این مرحله، خواب سنگین و از خواب پریدن مشکل است و در صورت وقوع، موجب احساس سرگیجه، آشفتگی و بی‌قراری می‌شود.

مقدار خواب مناسب در سنین مختلف

پژوهشگران مقدار خواب مناسب در سنین مختلف را از تولد تا پایان نوجوانی به شرح زیر اعلام کرده‌اند:

1-4 هفتگی: نوزادان معمولاً 15-18 ساعت در روز می‌خوابند؛ اما نوزادان نارس و کم‌وزن در یک دوره کوتاه بیشتر می‌خوابند. نوزادان و شیرخوارانی که قولنج یا دردهای شکمی دارند، الگوی خوابشان با چرخه شب و روز هماهنگ نیست و از الگوی خاصی پیروی نمی‌کنند.

1-4 ماهگی: هفته ششم زندگی، شیرخوار شروع به هماهنگ کردن ساعت بیولوژیک خود می‌کند و الگوی منظم خواب در او دیده می‌شود. در این زمان چند بار در شبانه‌روز و هر بار بین 4-6 ساعت می‌خوابد و کم‌کم سردرگمی در بین روز و شب پایان می‌یابد.

 4-12 ماهگی: در حالی‌که میزان خواب بهینه در این سنین 15 ساعت در شبانه‌روز است، بیشتر شیرخواران تا 11 ماهگی فقط حدود 12 ساعت می‌خوابند. یک الگوی خواب مناسب برای کودک در این زمان، باید از هدف‌های اصلی والدین باشد. هر چقدر شیرخوار بزرگ‌تر می‌شود، اجتماعی‌تر و الگوی خوابش نیز به بزرگسالان شباهت بیشتری پیدا می‌کند.

شیرخواران معمولاً در طول روز صد بار چرت می‌زنند! این چرت در شش ماهگی به دو بار می‌رسد و کودک می‌تواند تمام شب را بخوابد. چرت صبحگاهی معمولاً 9 صبح و یک ساعت طول می‌کشد و چرت بعد از ظهر ساعت 2-12 و یکی دو ساعت و آخرین چرت بین 3-5 عصر است.

 1-3 سالگی: در سن یکسالگی، کودک دیگر صبح‌ها چرت نمی‌زند؛ فقط یکبار در روز می‌خوابد و معمولاً به 10 ساعت خواب نیاز دارد. بیشتر کودکان زیر سه سال هنوز به خواب نیمروزی 1-3 ساعت نیاز دارند و معمولاً ساعت 8-9 شب به رختخواب می‌روند و بین 6-8 صبح بیدار می‌شوند.

 3-6 سالگی: کودکان در این سن ساعت 8-9 شب به رختخواب رفته و 6-8 صبح بیدار می‌شوند. در پنج سالگی کمتر به خواب نیمروزی احتیاج دارند و معمولاً در سه سالگی نباید دچار بی‌نظمی در خواب باشند.

 7-12 سالگی: در این سن با افزایش روابط اجتماعی، مدرسه و فعالیت‌های خانوادگی، ساعت خواب شبانه دیرتر می‌شود. آنها معمولاً ساعت 9 شب می‌خوابند و میانگین خواب آنها 9 ساعت است.

 12-18 سالگی: خواب مناسب به همان اندازه دوران کودکی برای سلامتی نوجوانان هم لازم است. کارشناسان دریافته‌اند که ممکن است نوجوانان بیشتر بخوابند، بدن آنها به 6-8 ساعت خواب در شبانه‌روز احتیاج دارد. اغلب افراد به 7-8 ساعت خواب نیاز دارند و بیش از این هم به هیچ وجه مفید نخواهد بود. اگر نتوانیم به خوبی بخوابیم، روز بعد احساس خستگی دائمی، بیحالی، حواس‌پرتی، کاهش قدرت اراده و تصمیم‌گیری خواهیم داشت و در موارد شدید، بی‌خوابی موجب چاقی، فشار خون و دیابت می‌شود.

امروزه پیشرفت‌های تکنولوژی بسیاری در زمینه علم ژنتیک و ابزارهای الکترونیکی در علم بررسی خواب و اختلالات خواب در کودکان صورت گرفته است. از نظر بالینی مشکلات خواب در کودکان و بزرگسالان یکسان است؛ ولی در کودکان تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد و تشخیص یک الگوی خواب طبیعی و اختلالات خواب در آنها بسیار پیچیده و نیازمند گرفتن یک شرح حال دقیق و معاینه بالینی از کودک و والدین اوست. آنها معمولاً درخواب صحبت می‌کنند و خواب‌های وحشتناک می‌بینند. این موارد اگر تکرار نشود، جزء رشد و نمو طبیعی کودک محسوب می‌شود.

برعکس، قدم زدن در خواب برای نوجوانان و بزرگسالان غیر طبیعی است و یک ناهنجاری خواب به‌شمار می‌آید. شرح حال خواب کودکان معمولاً از والدین گرفته می‌شود مهم‌ترین مشکل آنها فرستادن کودک به تخت خود در زمان خواب است. کلنجار رفتن، نارضایتی و مقاومت از جمله شکایات مشابه پدر و مادرهاست. بیدار شدن متعدد در طول شب، به خصوص در شب‌خوارانی که در تخت خواب والدین می‌خوابند و مرتب شیر مادر می‌خورند، بیدار شدن صبحگاهی، عدم موافقت کودک برای خوابیدن بدون والدین، کابوس‌های شبانه، خوردن غذاهای مختلف در طول شب و شب اداری از جمله این شکایت‌هاست.

برای یک کودک خردسال، این موارد طبیعی به‌شمار می‌آید؛ ولی به دلیل بیدارشدن والدین و تغییر خواب آنها، طبعاً شکایات والدین افزایش چشمگیری می‌یابد. یک پزشک متخصص کودکان و یک متخصص خواب باید رفتارهای طبیعی و الگوی خواب و بیداری کودک را به‌طور کامل برای والدین کودک شرح دهند و برنامه کامل و هوشمند‌انه‌ای برای خواب او در نظر بگیرند و در عین حال خواب والدین را در این برنامه بگنجانند. طبیعی است چنین کاری مستلزم ارائه گزارش ساعات خواب و بیداری کودک ازسوی والدین است.

خواب نیمروزی

پژوهشگران خواب نیمروزی به مدت 30-60 دقیقه را برای کودکان و بزرگسالان مفید می‌دانند و معتقدند افرادی که خواب نیمروزی کوتاهی دارند، کارآیی و حافظه بهتری برای یادگیری خواهند داشت. چرت بعد از ظهر نباید طولانی و با فاصله زیادی از ناهار باشد؛ زیرا با خواب شبانه تداخل پیدا می‌کند بهتر است 8 ساعت بعد از بیداری صبح و 8 ساعت قبل از خوابیدن شبانه باشد. خواب نیمروزی برای کودکانی که شب‌ها خواب کاملی ندارند، توصیه می‌شود.