نگاهی به سلامت زنان هرمزگانی؛ از مرگ‌ومیر مادران باردار تا آمار بالای ایدز

در نیمه نخست سال 95، در استان هزمرگان 20 هزار و 186 مورد زایمان صورت گرفته که 150 مورد از این بارداری‌ها به دلیل ابتلاء مادران به بیماری‌هایی مانند تالاسمی، مشکلات قلبی، ریوی و... جزو بارداری‌های پرخطر بوده و منجر به فوت 7 نفر شده است. 4 مادر باردار نیز به دلایلی مانند عدم مراجعه به مراکز درمانی جهت انجام زایمان، خفگی جنین در شکم و مراجعه دیرهنگام به بیمارستان جان خود را از دست داده‌اند.

به گزارش به نقل از سایت مهرخانه، بخشی از مسایل مرتبط با سلامت و بهداشت زنان در شهرها و استان‌های مختلف عمومی است و می‌توان در خصوص این مسایل، برنامه‌های سراسری داشت اما برخی مسایل و مشکلات از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت هستند و هر شهر و استانی مسایل خاص خود را تجربه می‌کند و طبیعتاً برنامه‌های متفاوتی در این زمینه نیاز دارد. در خصوص استان هرمزگان نیز این مسأله صادق است و این استان با توجه به ویژگی‌های بومی و منطقه‌ای خود در زمینه سلامت زنان با مسایل خاصی مواجه است که شناسایی درست و دقیق این مسایل نیاز به تشریح دست‌اندکاران حوزه بهداشت و سلامت این دارد. اما از آن‌جایی که پیگیری‌های زیاد خبرنگار مهرخانه برای گفت‌وگو با مسؤولان بهداشت و درمان استان در خصوص مسایل مرتبط با سلامت زنان به نتیجه نرسید و همکاری‌های لازم صورت نگرفت، با استفاده از اخباری که طی یک‌سال اخیر از مسایل سلامت زنان استان در رسانه‌ها منتشر شده سعی کردیم نگاهی هر چند گذرا به مسایل سلامت زنان استان و اقداماتی که در این راستا انجام گرفته، داشته باشیم.

یکی از مسایل استان هرمزگان در زمینه بهداشت و سلامت زنان، فقدان بیمارستان تخصصی زنان در استان است که چندیست خبرساز شده است. براساس این خبرها استان هرمزگان با وجود نقش مهمی که در اقتصاد کشور دارد از وجود بیمارستان فوق تخصصی زنان و زایمان محروم است و مردم استان مجبورند از شهرها و روستاهای دور و نزدیک به شهر بندرعباس مراجعه کنند. بیمارستان شریعتی که از سال 67 به بیمارستان تخصصی زنان و زایمان تغییر کاربری پیدا کرده بود تنها مرکز تخصصی و آموزشی استان بود اما با توجه به فرسودگی ساختمان فعلی بیمارستان شریعتی، در اواخر سال 94 با موج انتقاد مسؤولان این مرکز درمانی به بیمارستان خلیج فارس انتقال یافت اما در نهایت به دلیل نارضایتی پزشکان و اعتراضات مردم در ارائه خدمات مطلوب، به ساختمان شریعتی بازگشت.

در اردیبهشت ماه سال 95 مجدداً بیمارستان با تفاهم وزارت بهداشت و سازمان تأمین اجتماعی و افزایش 150 تخت استاندارد زنان و زایمان به‌طور کامل به بیمارستان خلیج فارس انتقال پیدا کرد تا کلیه خدمات اعم از بیماری‌های زنان، خدمات و مراقبت‌های بارداری، زایمان، تصویربرداری و سایر خدمات تا اطلاع ثانوی به صورت تجمیعی در بیمارستان خلیج فارس ارائه شود.

وقتی پروژه بیمارستان جامع زنان به کما می‌رود
بیمارستان خلیج فارس تنها مرکز درمانی فوق تخصصی و دولتی زنان و زایمان است که بیماران سراسر استان به این مرکز مراجعه می‌کنند اما این بیمارستان علی‌رغم وجود پزشکان فوق تخصص زنان به دلیل کمبود امکانات و فضای مناسب قادر به ارئه خدمات مطلوب نیست و همین امر گلایه پزشکان و مردم هرمزگان را موجب شده است. پروژه بیمارستان جامع زنان با ظرفیت 140 تختخواب در 3 طبقه و با مساحت 6 هزار و 570 مترمربع با بیش از 21 میلیارد ریال برآورد هزینه که قرار است به عنوان مرکز تخصصی بیمارستانی زنان استان ارائه خدمات کند نیز در حال حاضر در کما فرو رفته و عملیات احداث این پروژه حیاتی متوقف شده است.

میزان مرگ‌ومیر مادران باردار
مسأله دیگری که در حوزه بهداشت و سلامت زنان اهمیت بسیار زیادی دارد و استان هرمزگان نیز از این قاعده مستثنی نیست، مرگ و میر مادران باردار است. البته، با توجه به میزان توسعه‌یافتگی هر استان و منطقه‌ای وضعیت متفاوتی در این خصوص وجود دارد.

آبان ماه سال گذشته دکتر حسین داودی؛ رییس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان اعلام کرد در نیمه نخست سال 95، در استان هزمرگان 20 هزار و 186 مورد زایمان صورت گرفته که 150 مورد از این بارداری‌ها به دلیل ابتلاء مادران به بیماری‌هایی مانند تالاسمی، مشکلات قلبی، ریوی و... جزو بارداری‌های پرخطر بوده و منجر به فوت 7 نفر شده است. 4 مادر باردار نیز به دلایلی مانند عدم مراجعه به مراکز درمانی جهت انجام زایمان، خفگی جنین در شکم و مراجعه دیرهنگام به بیمارستان جان خود را از دست داده‌اند.

به گفته داوودی وضعیت خوبی از این نظر در برخی از مناطق محروم استان مانند بشاگرد و جاسک حاکم نیست؛ به‌طوری که این مناطق فضایی جهت اسکان و ماندگاری پزشک متخصص ندارند و باید علاوه بر دانشگاه علوم پزشکی، دستگاه‌های دیگری مانند استانداری و فرمانداری‌ها نیز در این زمینه وارد عمل شوند زیرا توسعه امور زیربنایی مانند برخورداری مردم از آب شرب، راهسازی برای مردم مناطق محروم و سایر امور زیربنایی بر کاهش مرگ ماداران باردار تأثیرگذار است. طبق اعلام رییس دانشگاه‌ علوم پزشکی هرمزگان، این دانشگاه توسعه مراکز بهداشت و پیشگیری از مرگ مادران در شرق هرمزگان به ویژه بشاگرد و جاسک را مدنظر دارد اما از آن‌جایی که به‌ورز باید بومی منطقه باشد، دانشگاه هنوز موفق به جذب فرد واجد شرایط احراز این مسؤولیت نشده است. با وجود الزام به داشتن مدرک تحصیلی دیپلم از سوی به‌ورز، دانشگاه حتی حاضر به جذب و آموزش فردی با تحصیلات ششم ابتدایی در برخی مناطق محروم و کمتر برخوردار شده اما تاکنون موفق به جذب نیروی موردنظر نشده است.

رییس دانشگاه‌ علوم پزشکی هرمزگان با اشاره به برنامه‌های این دانشگاه برای سلامت مادران باردار اعلام کرد تصمیم بر این است که طی یک دوره 5 ساله تعداد مرگ‌ومیر زنان باردار هرمزگان به 18.5 نفر در یک‌صد هزار برسد. در این راستا پیش‌نویس طرح جامع حمایت از مادران باردار در مناطق کمتر برخوردار توسط دانشگاه به وزارت بهداشت ارایه شده و در صورت تصویب، با راه‌اندازی شبکه اورژانس شهری و روستایی و اسکان رایگان مادران باردار پرخطری که از مناطق محروم به مراکز شهرستان‌ها آمده‌اند از مرگ مادران باردار پیشگیری می‌شود.

همچنین به گفته داوودی صدور کارت شناسایی سلامت مادران باردار در غرب استان هرمزگان (شامل شهرستان‌های بندرلنگه، بستک و پارسیان) در دست انجام است و این کارت‌ها در سه رنگ سبز (نشانگر سلامتی کامل)، زرد (نشانه نیاز به مراقبت) و قرمز (نشانه وضعیت پرخطر مادر باردار) صادر می‌شوند. صدور این کارت‌ها به مراقبان کمک می‌کند ضمن داشتن آمار دقیق‌تر و دسته‌بندی پرونده‌ها، مراحل رسیدگی را با سرعت بیشتری انجام دهند.

برنامه‌هایی برای رفع کمبود ماما در استان
مشکل دیگر زنان استان هرمزگان در حوزه زنان و زایمان به کمبود ماما در این استان برمی‌گردد. به‌طوری که به گفته رییس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، این استان از کمبود 50 درصدی ماما رنج می‌برد. اکنون 550 ماما در استان فعالیت می‌کنند که 380 نفر آن‌ها در بخش بهداشت و 170 نفر در بخش درمان هستند؛ این در حالی است که باید به ازای هر هزار زایمان حداقل 30 ماما فعالیت کنند. داوودی اعلام کرد دانشگاه علوم پزشکی در نظر دارد از طریق برگزاری آزمون‌های استخدامی و نیروهای طرحی و همچنین استفاده از نیروی متخصص و باتجربه بومی هر منطقه به‌عنوان ماما در مراکز بهداشتی و درمانی روستایی این کمبود را مرتفع کند. همچنین، راه‌اندازی سامانه مادران پرخطر برای انجام مداخلات به‌موقع و سریع با هدف کاهش میزان و مرگ از مهم‌ترین برنامه‌های سال 96 عنوان شد.

هرمزگان رتبه اول ابتلای زنان به ایدز را در کشور دارد
یکی دیگر از مشکلات سلامت هرمزگان به بالا بودن آمار بیماری ایدز در این استان برمی‌گردد. دی ماه سال گذشته دکتر علی‌اکبر سیاری؛ معاون بهداشتی وزیر بهداشت، درمان و آموزش و پزشکی کشور اعلام کرد هرمزگان به عنوان یکی از پنج استان کشور با نرخ رشد ابتلای بالای ایدز است و در گسترش این بیماری بین زنان نیز جایگاه اول کشور را داراست. به گفته سیاری در حالی که میانگین کشوری ابتلای زنان به ایدز 18 درصد کل بیماران است این نسبت در هرمزگان به میزان 26 درصد کل بیماران رسیده و در مرحله بحران قرار دارد.

گفته می‌شود شهرستان‌های شرقی استان هرمزگان مانند میناب و رودان بیشتر در معرض ابتلا به بیماری ایدز قرار دارند. دکتر غلامعلی جاودان؛ معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان آذرماه سال گذشته اعلام کرد که از تعداد هزار و 420 نفر مبتلا به ویروس ایدز که 990 نفر آنها وارد مرحله بیماری شده‌اند، 81 درصد مرد و 19 درصد زن هستند که تعداد مبتلایان زن در هرمزگان چهار درصد بالاتر از متوسط کشوری است. به گفته او انتقال از سرنگ‌های آلوده با 60 درصد همچنان بیشترین راه انتقال ایدز در استان هرمزگان است و 27 درصد از موارد ابتلا به ایدز نیز شامل انتقال از طریق تماس جنسی محافظت نشده هستند. به‌طوری که با تغییر الگوی ابتلا به ایدز از اعتیاد تزریقی به تماس جنسی محافظت نشده، شاهد افزایش آمار مبتلایان از این طریق هستیم که در هرمزگان این روند 10 درصد بیشتر از متوسط کشوری است.

دلایل بالا بودن آمار ایدز در استان هرمزگان
دلایل متعددی را می‌توان برای بالا بودن آمار ایدز در استان هرمزگان ذکر کرد. دکتر صفری؛ مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های واگیر هرمزگان معتقد است دلایلی همچون وجود مناطق تجاری قشم و کیش، مهاجرپذیر بودن، وجود معتادین کارتن‌خواب و زنان تن‌فروش که در فصل زمستان وارد استان می‌شوند، تنوع فرهنگی و الگوهای پرخطر و ارتباط برخی از افراد با کشورهای حوزه خلیج فارس باعث افزایش آمار ابتلا به ایدز در هرمزگان شده‌اند.

مسأله دیگری که در این راستا مطرح می‌شود اقدامات دستگاه‌های دولتی از جمله وزارت بهداشت در خصوص کنترل و کاهش آمار ابتلا به ایدز در استان است. داوودی؛ رییس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان با اشاره به این‌که در برنامه‌های آموزشی و پیشگیری، اقداماتی مانند توسعه سه مرکز مشاوره بیماری‌های رفتار در جاسک، شماره دو بندرعباس و بندرلنگه انجام شده، اذعان داشت که باید پذیرفت ضعف در بیماریابی در افزایش بیماران مبتلا به ایدز استان تأثیر داشته است.

اجرای برنامه استراتژیک کنترل ایدز آغاز شده است
شهریور ماه سال جاری نیز منصور اخلاقی‌‌پور؛ مدیرکل امور اجتماعی استانداری هرمزگان و رییس کمیته نظارت بر اجرای برنامه استراتژیک کنترل بیماری ایدز در استان در جلسه کمیته استانی نظارت بر اجرای برنامه استراتژیک کنترل بیماری ایدز و عفونت HIV اعلام کرد این برنامه در قالب برش استانی از سند ملی تهیه و از ابتدای مرداد ماه سال جاری اجرای آن آغاز شده است. به گفته اخلاقی‌پور چهار کمیته تخصصی شامل کمیته‌های "آموزش و اطلاع‌رسانی"، "مراقبت و درمان"، "توانمندسازی و حمایت‌گری اجتماعی" و "کاهش آسیب" ذیل کمیته اصلی این برنامه تشکیل شده و هر یک از این کمیته‌ها دارای وظایف عملیاتی مشخصی هستند. او همچنین تشکیل انجمن‌ها و تشکل‌های مردمی در زمینه پیشگیری و کنترل بیماری ایدز را یکی از نیازهای ضروری استان در این زمینه دانست و از افراد علاقه‌مند و دلسوز خواست که در این زمینه ورود کرده و برای اخذ مجوزات قانونی به اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مراجعه کنند.

راه‌اندازی مراکز و پایگاه‌های سلامت شهری و روستایی
خبر دیگری که شهریور ماه سال جاری در خصوص حوزه بهداشت و سلامت در استان هرمزگان رسانه‌ای شد راه‌‌اندازی مراکز و پایگاه‌های سلامت شهری و روستایی در این استان بود. به گفته غلامعلی جاودان؛ معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان 163مرکز سلامت جامعه و پایگاه سلامت شهری و روستایی در هرمزگان راه‌اندازی شده است که از این تعداد، 34 مرکز سلامت جامعه، 34 پایگاه سلامت شهری و 95 مرکز بهداشتی درمانی روستایی هستند. در این مراکز خدمات بهداشتی و درمانی از جمله تغذیه، سلامت زنان باردار، کودکان، افراد میانسال، روان‌شناسی بالینی و دندانپزشکی به صورت رایگان یا با تعرفه‌های دولتی ارائه می‌شود. به گفته جاودان، هر 2 هزار و 500 نفر جمعیت استان زیر نظر یک مراقب سلامت هستند اما تلاش می‌شود در مناطق شهری هر 15 تا 20 هزار نفر جمعیت زیر نظر یک پزشک قرار گیرند.

مرکزی برای نگهداری و درمانی بیماران روانی مزمن زن
در زمینه بیماری‌های روانی زنان در استان هرمزگان اطلاع چندانی در دست نیست اما در این خصوص می‌توان به مرکز نگهداری و درمانی بیماران روانی مزمن زن با عنوان "مرکز سلامت" اشاره کرد. این مرکز حدود 6 سال پیش راه‌اندازی شده و 60 نفر از زنان دارای اختلالات حاد روانی از 16 تا 60 ساله را نگهداری می‌کند. از این تعداد، 15 نفر یتیم و به لحاظ مالی از اقشار بسیار ضعیف، 6 نفر مجهول‌الهویه، 20 نفر مطلقه، 10 نفر بدسرپرست و 9 نفر بیوه هستند. اکثر این افراد نیز سرپرستی ندارند که هزینه‌های آن‌ها را متقبل شود و یا خانواده آن‌ها توانایی پرداخت هیچ هزینه‌ای را ندارند.

به گفته منصور اخلاقی‌پور؛ مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری هرمزگان تاکنون 20 نفر از زنان دارای اختلالات حاد روانی در این مرکز به‌طور کامل یا نسبی درمان شده و به آغوش خانواده بازگشته‌اند که از این تعداد 5 نفر ازدواج کرده‌ و روانه خانه بخت شده‌اند. مرکز سلامت تاکنون از طریق کمک‌های محدود یارانه‌ای از سوی بهزیستی توانسته با مدیریت چند تن از افراد نیکوکار به صورت خصوصی به حیات و فعالیت خود ادامه دهد اما برای ارتقا خدمات‌رسانی و رفع مشکلات، نیازمند حمایت بیشتر است.