نیکیتا سرگئی یوویچ خروشچف، رهبر پیشین اتحاد جماهیر شوروی سابق و پدر اصلاحات سیاسی و اقتصادی این کشور، 11 سپتامبر 1971 در 77 سالگی درگذشت. خروشچف زاده اوکراین بود. وی پس از طی تحصیلات خود، در جریان انقلاب اکتبر 1917م در کنار لنین و یارانش قرار گرفت و از 1929م دبیر حزب کمونیست در مسکو شد.
خروشچف در سال‌های بعد، مدارج ترقی در حزب کمونیست را پیمود و پس از مرگ استالین، در سال 1953م به مقام دبیر اولی حزب کمونیست شوروی سابق و در واقع رهبری این کشور نائل آمد، مقامی که استالین، 30 سال در اختیار داشت.
شهرت خروشچف در تاریخ شوروی، بیشتر به سبب افشاگری مهمی بود که پس از مرگ استالین علیه او در این کشور کرد و پرده از جنایات بیرحمانهاش برداشت. خروشچف در کنگره بیستم حزب کمونیست به تشریح جزئیات وحشتناک شکنجه و قتل عام مردم بیگناه در دوران استالین پرداخت و قساوتهایى را که استالین سالها در انکار آن کوشیده بود مطرح کرد.
او در ادامه سیاست استالین‌زدایى، بسیاری از اردوگاههای کار اجباری را تعطیل کرد و صدها هزار زندانی دوران استالین را گروه گروه آزاد ساخت. در آن نشست هیات‌های نمایندگی احزاب کمونیست و کارگری از 55 کشور خارجی و در مجموع 1436 نفر حضور داشتند. حزب توده هم «احمد قاسمی»، «غلامحسین فروتن» و «رضا رادمنش» را به کنگره بیستم فرستاده بود.
خروشچف در دوران زمامداری خود بودجه نظامی را کاهش داد و به تامین رفاه و آسایش سیاسی و اجتماعی مردم پرداخت. همچنین به مطبوعات نیز آزادی نسبی اعطا کرد و به آنان اجازه داد تا از دولت انتقاد کنند. در ادامه سیاست استالین‌زدایى، خروشچف بیش از نیمی از دبیران اول حزب کمونیست شوروی را از کار برکنار کرد.
او با طرح دکترین همزیستی مسالمت‌آمیز با غرب، جنگ سرد را تخفیف داد ولی مخالفت چین را برانگیخت که به‌ویژه با ممانعت صدور تکنولوژی هستهای شوروی به چین، دامنه آن بالا گرفت. ادامه اختلافات خروشچف با حاکمیت چین، ضربه بزرگی بر اقتدار وی وارد آورد. همچنین سازش خروشچف با آمریکا بر سر بحران موشکی کوبا و نیز شکست برنامه‌های توسعه کشاورزی او، موقعیت وی را بیش از پیش تضعیف کرد.
با تضعیف موقعیت داخلی و بینالمللی خروشچف و تشدید حملات چینیها به رهبر شوروی که دیگر علنا او را به تجدیدنظرطلبی و خیانت به آرمان کمونیسم متهم میساختند، از اواسط سال 1964م، توطئهای علیه خروشچف در کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی شکل گرفت و هنگامی که خروشچف در اکتبر 1964م برای استراحت به سواحل کریمه رفته بود در 15 اکتبر 1964م در جریان جلسه حزب کمونیست شوروی از همه مشاغل حزبی و دولتیاش بر کنار شد و پس از وی لئونید برژنف که تمام نفوذ و قدرت خود را مرهون حمایتهای ویژه خروشچف بود، به دبیر کلی حزب کمونیست شوروی و رهبری این کشور منصوب شد. به این ترتیب خروشچف تا پایان عمر از سیاست رسمی برکنار ماند.
