مسجد جامع یزد ؛ مسجدی با بلندترین مناره در جهان

یکی از ساختمان های تاریخی کشور عزیزمان ایران مسجد جامع شهر یزد می باشدکه در قرن ششم هجری قمری ساخته شده است. این مسجد به دست افراد خیر زیادی بنا شده است که در سال های مختلف از آن زمان تا کنون مسئولان به ترمیم و بازسازی قسمت های مختلف آن مبادرت ورزیده اند. از مسجد جامع یزد می توان به عنوان بهترین، عالی ترین و بی بدیل ترین جاذبه های تاریخی ایران نام برد که در سالیان طولانی جزو مشهورترین این آثار هم بوده است.این مکان تاریخی توانست در سال 1313 در لیست آثار ملی ایران ثبت گردد.در این مقاله می خواهیم که شما را بیشتر با این بنا آشنا نماییم.

موقعیت جغرافیایی

ساخت این مسجد عظیم در قسمت مرکزی شهر یزد آغاز شد و مؤسسان آن اقدام به ساختن یک حصار دور تا دور این مسجد نمودند. این مسجد در زمینی به وسعت 9800 متر مربع ساخته شده است. اگر بخواهیم از مساحتی که کاشی های زیبا و کتیبه های بی نظیر آن را شامل می شود بدانید باید بگوییم چیزی در حدود 500 متر مربع می باشد. عرض و طول این مسجد بی نظیر به شرح زیر می باشد: 104 متر طول و 99 متر عرض. مسجد جامع یزد دارای 7 قسمت برای ورودی است که هرکدام به یک کوچه و یک مسیر برای خروج متصل می گردد. از مسجد جامع یزد می توان به عنوان آثار ارزشمندی یاد کنیم که در قلب شهر زیبای یزد می درخشد و می تواند چشم همگان را به خود خیره نماید. موقعیت جغرافیایی این بنا در قسمت غربی خیابان امام خمینی یزد می باشد که در نزدیکی یکی از قسمت های به نسبت قدیمی شهر یزد است. در قسمت جنوب شرقی این مسجد زیبا و در آخر خیابانی که این مسجد در آن واقع است می توانیم چهار سوق و بازار شاهی یزد را مشاهده کنیم که خود آن ها از عالی ترین مکان های تاریخی شهر یزد هستند و در سال هشت هجری تاسیس شده اند. در شهر یزد می توان سه بازار قدیمی مشاهده نمود که همه آن ها در قسمت انتهایی خود به چهار سوق می رسند. خروجی یک بازارچه از این سه تا به مسجد جامع می رسد که در نقطه اتصال آن ها با دو بازار چه دیگر، در قسمتی که به آن کوچه یهودی ها می گویند و در محله ی دار الشفاست؛ توانسته یکی از زیبا ترین و بکر ترین و دیدنی ترین  مجموعه ها را برای گردشگران فراهم آورد. با پا گذاشتن به این منطقه در واقع به دل تاریخ قدم گذاشته اید.

تاریخچه احداث مسجد جامع یزد

در رابطه با مدت زمان ساخت این مسجد با توجه به تمامی مستندات به دست آمده و تحقیقات انجام شده توسط کارشناسان امر، همگی بر این عقیده اند که ساخت این مسجد چیزی در حدود 100 سال زمان برده است، البته این زمان تنها مختص ساخت نیست بلکه در این مدت اقدام به گسترش این بنا نیز نموده اند. یکی از دلایلی که کارشناسان برای این زمان طولانی ذکر کرده اند وجود افراد مختلف در زمان های متفاوت بوده  برای ساخت هر تکه از این مسجد می باشد در واقع می توان گفت مسجد جامع یزد یک متولی نداشته وکار بنای آن با گذشت زمان از فردی به فرد دیگری واگذار می شده است. باتوجه به اسناد و مدارک به جا مانده از جمله اولین افرادی که اقدام به ساخت این بنا نموده است، عمرولیث صفاری می باشد. اما اگر بخواهیم معروف ترین این متوالیان را نام ببریم می توانیم به یکی از فرمانروایان یزد با نام علاالدوله کالنجار اشاره کنیم. او در بین سال های 474 الی 498 هجری شمسی در رابطه با ساخت این مسجد کارهای در خور توجهی را انجام داده است. اما همانطور که پیش از این ذکر نموده ایم این مسجد حاصل دسترنج یک شخص خاص نیست. از این رو بعد از اینکه کالنجار از دنیا رفت، دختر های فرامزبن علی که از نوادگان خاندان کاکویی بودند اقدام به دنباله روی از کار او نمودند و توانستند قسمت های تازه ای را این مسجد جامع افزوده کنند. اگر بخواهیم در کار باستان شناسی و تاریخ شناسی این بنا اندکی تحقیق بیشتر کنیم مشاهده می کنیم که از بنای اصلی و قدیمی مسجد جامع یزد نمی توانیم اثری را پیدا کنیم و تمامی قسمت های که امروزه به عنوان یادگار این اثر تاریخی عظیم می بینید آن قسمت از بناست که به دست حاکمان و قدرتمندان  و مبلغان دینی در زمان های متفاوت بازسازی و احیا شده بود. در این مسجد زیبا و تاریخی می توانیم کتیبه های با ارزشی را پیدا نماییم که از آن زمان ها به یادگار ما نده است. از جمله آن ها می توانیم به هشتی واقع شده در بخش ورودی مسجد و از سمت شرق آن؛ که یک کتیبه تاریخی بر روی کاشی است، در قسمت متن آن می توانیم وقف نامه این مسجد را مشاهده نماییم که به تاریخ 765 هجری قمری اشاره می نماید. این تاریخ را می توان به عنوان کهن ترین عدد زمانی که در این بنا و برروی کتیبه های آن یافته اند، دانست.بازهم در این مسجد کهن کتیبه های وجود دارد که به شکل لوح های سنگی و کتیبه هایی کاشی کاری شده در این زمان در دسترس ما خواهند بود، آن ها را می توان در این هشتی مشاهده نمود که در آن ها تاریخ هایی مانند، 770 هجری قمری، 777 هجری قمری، 820 هجری قمری، 863 هجری قمری، 875 هجری قمری و 947 هجری قمری را مشاهده می کنیم. کار ساختن این مسجد بزرگ و احیای آن در طول زمانی قریب به صد سال انجام شده است ولی اگر بخواهیم از زمان حکمرانی سلسله خاصی تحت عنوان مهمترین زمان ساخت برای آن نام ببریم می توانیم سلسله ایلخانی، صفویان، تیموریان، آل ظفر و قاجاریان را ذکر نماییم.

 معماری مسجد اعظم

با نگاه کردن به پیشینه تاریخی مسجد کبیر یزد بی شک به این نتیجه می رسیم که این بنا در لیست آثار بسیار خاص و استثنایی تاریخی قرار می گیرد که همواره در طول زمان های مختلف افراد بسیار زیبایی برای دیدن از زیباهایی آن از نقاط مختلف دنیا و ایران به شهر یزد سفر می کنند تا بتوانند ساعاتی را به بازدید از این اثر مشغول باشند و اندکی از راز و رمز های معماری و هنر آن را بشناسند. در این بنای زیبا شما می توانید یک ایوان  با ارتفاع نسبتا زیاد، دو شبستان و دو گرم خانه را که در بخش شرقی ساخته شده است مشاهده کنید. همچنین اگر به قسمت های غربی آن سری بزنید؛ شبستان ها، گنبد خانه، دو عدد پایاب و یک صحن وسیع را می بینید که به حالت مستطیلی طراحی شده است. همه بخش ها می توان گواه بر معماری و طراحی بسیار خاص و ویژه این بنای ارزشمند باشد. در بخش های متفاوت این مسجد برای وارد شدن افراد محل هایی را در نظر گرفته اند تا در صورتی که از هر موقعیت جغرافیایی به سمت این بنا می آیید مشکلی برای یافتن ورودی نداشته باشید که این خود به نوعی یکی از ویژگی های خاص این بنا است. در زمان سلسله قاجار ، مسئولان آن دوره سعی در بازسازی و ترمیم این بنا داشتند از این رو قسمت های وسیعی از این مسجد را خراب کردند و این حرکت باعث شد ظاهر این مسجد با دگرگونی های فراوانی مواجه شود و از حالت ابتدایی خود دور گردد. یکی از اطلاعات تاریخی که محققان از کتب و اسناد به جا مانده از روزگاران گذشته به دست آوردند این بود که بنای کنونی این مسجد که همگان مشتاق دیدار آن هستند و با بازدید از آن لحظات نابی را تجربه می نمایند و در مراسم مذهبی و آیینی مردم یزد مکانی برای گردهمایی محسوب می گردد. در مکانی واقع شده است که در روزگاران گذشته سه مسجد در کنار هم ساخته شده بود و علت آن شاید تغییراتی که پیش تر به آن ها اشاره نمودیم باشد. مسجد اول که با نام مسجد جامع عتیق شناخته می شود که کار طراحی و ساخت آن در سال های انتهایی قرن سوم هجری قمری، درست در هنگامی فرمانروایی عمرولیث صفاری بر ایران، انجام شده است. این قسمت از این مسجد در سال های بعد هم تعمیر و نگهداری می شد و حتی اینکار تا قرن پنجم هجری قمری هم انجام شده است که در همین هنگام در نزدیک این مسجد مناره هایی را اضافه نمودند که تا قرن ها بعد از ساخت هم پابرجا بود و از آن استفاده می گردید. علاالدوله در قرن پنجم هجری قمری بر یزد حکومت می کرد در همین هنگام بود که ساختن مسجد بعدی شروع شد.نام این مکان را مسجد جامع قدیم گذاشتند  که با همین عنوان در بین مردم شهرت دارد. در همین هنگام بود که یک گنبد خانه و چندین ایوان در این محوطه ساخته شد که باعث گسترش مسجد ابتدایی گردید. اما پس از این هنگام این دختران فرامرز بن کاکوئی بودند که بناهای بیشتری را که شامل شبستان و مقبره بود، در اطراف مسجد دوم بنا کردند و نقش بسیار زیادی در وسعت بخشی به این بنای تاریخی  داشتند. همانطور که گفتیم در این قسمت پیش از این سه مسجد وجود داشت دو مورد را برای شما نام بردیم مورد سوم که در واقع مسجد جامع نو نام نهاده شده بود، در سال های اولیه قرن هشتم هجری قمری تاسیس شد که دارای یک صحن به نسبت کوچک، گنبد خانه و یک ایوان عظیم می باشد. موسس مسجد جامع نو رکن الدین محمد قاضی است که با سعی و ممارست بی پایان اقدام به این کار نمود و تا به نتیجه رسیدن آن دست از کار نکشید.

کاشی کاری محراب مسجد

یکی از چیزهایی که در این مسجد زیبا چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند و باعث می گردد که لب به تحسین بگشاید معماری و طراحی های منحصر به فردی است که در شبستان، گنبد، کاشی کاری ها، مناره ها،صحن و گچ بری های این مکان تاریخی دیده می شود. محراب اصلی این مسجد که در گنبد خانه بنا شده است یکی از زیبایی های منحصر به فرد این بنا محسوب می گردد که با کتیبه، آجر های ضربی و کاشی های معرق مزین شده است و می توان از آن با عنوان یکی از نشانه ها و سنبل های هنر و طراحی و استعداد ایرانیان نام برد که در سطح جهان کم نظیر است و نه تنها مسافران ایرانی بلکه تمامی گردشگران از نقاط مختلف دنیا را مبهوت می نماید.

گنبد مسجد جامع یزد

شما می توانید در این مسجد شاهد یک گنبد بسیار زیبا باشید که نظاره کردن برای هر بیننده ای  باعث افتخار خواهد بود. این گند خاص از دو قسمت پوسته ای ساخته شده است که به همدیگر متصل هستند و دارای نقش های بسیاری زیبایی مانند گل صابونکی می باشند. در کنار این گل های زیبا شما می توانید ساقه های را ببیند که در کناره ی همه آن ها با خط بی نظیر کوفی کلمه  الملک الله نوشته شده است و مرتباً آن را تکرار نموده اند. این گنبد توانسته است در لیست آثار برتر ،پیش رو و تک در حوزه معماری دنیا قرار بگیرد. اگر برای بازدید به دنبال یکی از برترین و عالی ترین نقطه در این مسجد هستید باید بدانید که گنبد خانه، ایوان و قسمت هایی که در اطراف آن است همان بخش مورد نظر شما خواهد بود. در قسمت ایوان این بنای تاریخی که ارتفاع به نسبت زیادی را داراست می توانید به نظاره کارهای معرق خارق العاده، گره چینی ها و طرح هایی اسلیمی و گیاهی بنشینید که از جمله بی نظیر ترین آثار هنری به شما می آیند و مانند یک نگین انگشتری در این مسجد می درخشند و در چشم هر بازدید کننده ای با تلالو زیبایی خود خاطرات بکری را ثبت می کنند. در تاریخ اگر گذری کنیم می توانیم نشانه های از بنا کننده مناره های سر در این مسجد بیابیم، این نشانه ها به اسم آقا جلال الدین محمد  ملقب به مهتر جمال خواهد می رسد که در سلسله صفوی و در زمان فرمانروایی شاه طهماسب عنوان وزارت را در شهر یزد به عهده داشت. بلندی مناره های در مسجد جامع یزد به چیزی در حدود 52 متر و یا بیشتر می رسد که قطر آن ها را 8 متر اندازه گیری نموده اند.این مناره های توانسته اند به عنوان مرتفع ترین مناره ها موجود مساجد تاریخی در کل دنیا را کسب نمایند.اما با کمال تاسف در سال 1313 هجری شمسی تخریب شدند ولی بعد از بلافاصله کار ساخت دوباره و مرمت آن آغاز گردید. می توان این گونه نتیجه گیری کرد که طراحی ها و نقوشی که رد ساخت این بنای ارزشمند استفاده شده است و در جای جای آن می توان مشاهده نمود یکی از بی بدیل ترین کارهایی است که به دست انسان ها در طول تاریخ انجام گرفته است به گونه ای که نه تنها به وسیله کارشناسان و مسافران داخل کشور بلکه از دیدگاه گردشگران و کارشناسی خارجی این امر همواره مورد تحسین و تمجید بوده است. در آخر لازم می دانیم که یک جمع بندی کلی از این مسجد داشته باشیم. مسجد جامع یزد دارای قدمت بسیاری زیادی است و تاریخ ساخت آن به چیزی در حدود قرن هشتم باز می گردد یعنی در حدود سال های 777 الی 891 هجری قمری، این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی و تاریخی کشور در سال 1313 به ثبت رسیده است و دارای شماره 206 در این لیست می باشد. قصد ما از نوشتن این مقاله زیادتر کردن اطلاعات شما از یک مکان بسیار خاص تاریخی بود که شاید برای دیدن آن نیاز نباشد که هزینه بسیار زیادی را پرداخت نمایید ولی بی شک یکی از بهترین مکان هایی خواهد بود که در کشور عزیزمان شما می توانید از آن بازدید نمایید. در این مقاله شاید به تمامی جزئیات این مکان نپرداخته باشیم ولی تمامی همت ما بر این بوده است که در متنی خلاصه مهمترین بخش های مسجد را برای شما معرفی کرده و شما را به بازدید از آن ها به صورت حضوری ترغیب کنیم.