گیاهان دارویی ایران، خواص درمانی پیاز و سیر

فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ (سوره عبس، آیه24)
«پس باید آدمی به غذای خود با تحقیق و تفحص بنگرد».
اهمیت پیاز onion سیر Garlic و تره leek در معالجه و پیشگیری بیماریهای مهم انسان
(Allium-cepa-L) و GARLIC (Allium-Sativium-L) و LEEK و دارای خواص، پوست ONION (Allium-Porrum) از خانواده‌ی (Liliaceae) غذایی و درمانی تقریباً یکسانی هستند. قسمت مورد استفاده آنها، ریشه، بولب، قرص (Bulb) تخم تنطور، (seed) بوده و اشکال دارویی مورد استفاده گرد (powder) کپسول، شربت، قطره، عصاره، اسانس و پماد است.
مکانیسم اثر درمانی این گیاهان، مبتنی بر جدیدترین مطالعات علمی جهان، شامل مواد مؤثری است که در ترکیب شیمیایی این گیاهان وجود دارد. مانند، پروستاگلاندینها، ترکیبات گوگرددار، اسید سیتریک Glucokinin ، Quercetin پروتئینها، آنزیمها، ویتامینها و املاح معدنی مهم:

پروستاگلاندینها:

پروستاگلاندینها مواد بیولوژیکی پرقدرتی هستند که اخبار و علائم داخل سلول و بین سلول در بدن انسان را هرچه تمامتر انتقال شیمیایی می‌دهند. اخیراً توجه زیادی راجع به اثرات درمانی آنها در سیستم‌های اداری، گوارشی، قلبی و عروقی، تنفسی و پوستی مبذول گردیده است.
پروستاگلاندین‌ها طبیعی از حلقوی شدن اسیدهای چرب اشباع نشده 20 کربنی، مانند اسید آراشیدونیک بدست می‌آیند. بدین ترتیب که ابتدا اسید چرب 20 کربنی به Prostanoic-acid تبدیل شده و سپس جسم حاصله در مجاورت پراکسیدازهای متفاوت به انواع پروستاگلاندین‌ها و یا یک گروه کشف شده‌ی جدید بنام Tromboxanes تبدیل می‌شود.
جدا نمودن و طبقه‌بندی پروستاگلاندین‌ها از عصاره‌ی این گیاهان به طریقه‌ی Thin layer chromatography انجام می‌گیرد و با استفاده از سیستم تجزیه جرمی Gas chromatography-Mass Spectrometry با شاهدهای استاندارد کلسترول صورت می‌گیرد و با ظاهر شدن پیکها در دستگاه M.S و آنالیز آنها در G.C مقدار و نوع P.G مشخص می‌گردد. انواع پرستاگلاندین‌های شناخته شده در پیاز، سیر و تره عبارتند از: PGD2, PGE2, PGE1, PGE2, PGF1, PGF2, PGA1, PGA2, PGD2 حداکثر فعالیت متابولیسمی آراشیدنیک اسید را در سیر و پیاز و تره شامل می‌باشند. سیر، بالاترین ظرفیت متابولیسمی را در پرستاگلاندین‌ها و ترومبوکسانها دارد.
موقعی که این گیاهان در جوشانده‌ها باشند و یا اینکه مهار کننده‌هایی مانند ایندومتاسین یا آسپرین موانعی بوجود آورند، سنتز پروستاگلاندینها انجام نمی‌پذیرد. بنابراین وجود Cyclo-Oxygenase در پیاز، سیر و تره مسلم می‌گردد.

ترکیبات گوگردار

Alliin-(S.Allyl_L.Cystein Sulfoxide): C6H11No3S که در اثر آنزیم Allinase تبدیل به Allicin می‌گردد.
Allicin (2_Propen_1_Sulfinothioic Acid_S_2_Propenyl Ester)C6H10OS2
سولفواکسایدهای موجود در پیاز بعلت خواص درمانی زیادی که دارند مورد توجه است. این مواد با آنزیمهای موجود در گیاه، تبدیل به Thiosulfinates می‌شوند که اثرات فعال‌تری نسبت به ماده‌ی اولیه دارا می‌باشند. تعداد 9 تیوسولفانات و تعداد 4 آنزیم از پیاز جدا شده است که اثرات درمانی آنها درباره‌ی Antiinflammatory, Antiasthmatic, Antliacterial مورد تحقیق قرار گرفته است.
مهمترین ترکیبات گوگرددار تخم پیاز عبارتند از:
Alkeny_disulfide, Alkeyl_Trisulfide, Di(1_Propenyl) Sulfiede, Di(n_Propyl)(disulfide
که با Lipoxigenase موجود در دانه‌ی پیاز جهت از بین بردن تومورهای در حال رشد پوست بکار می‌‎روند.

گلوکونین:

گلوکوکنین موجود در پیاز، یک عامل متسع کننده عروق و مهار کننده ادراری محسوب می‌شود که از رشد کریستالهای کلسیم اگسالات جلوگیری می‌نماید و دارای اثر کاهش قند خون است، که بنام Plant_Insulin نامیده می‌شود.
QUERCETIN:
کریستین موجود در پیاز یک گلوکزید می‌باشد که در درمان Capilary Fraglity بکار می‌رود. و بدین ترتیب باعث کاهش سختی عروق و نرمش مویرگی می‌شود.

اسید سیتریک:

از جمع شدن یون کلسیم در خون جلوگیری می‌نماید، ضد انعقاد خون است. و دافع سنگهای ادراری اوراتی، سیستئینی، واگسالات کلسیم می‌باشد. همچنین حلال سنگهای صفراوی و پیشگیری کننده از تشکیل سنگهای مجاری ادراری است و جلوگیری از تبلور اورات‌ها می‌نماید.

ویتامین‌ها:

مقدار ویتامین c در پیاز، سیر و پیازچه در شهرستانهای مختلف ایران برحسب میلی‌گرم درصد، به روش کلرومتری ویدومتری، و میانگین مقدار ویتامینهای آنها مطالعه شده است.
مقدار ویتامین c برحسب میلی‌گرم درصد، PH مقدار گلوکزگرم در لیتر، اندیس رفراکتومتری، اسیدیته، مقدار خاکستر، مقدار مواد جامد و دانسیته در انواع پیازهای شهرستانهای مختلف ایران و همچنین در مورد پیازچه و سیر خوراکی مطالعه و ثبت شده است.

اسیدهای آمینه:

در این گیاهان تعداد اسیدهای آمینه آزاد که بعضی از آنها نیز از گروه اسیدهای آمینه ضروری بدن می‌باشد وجود دارد. و از این نظر می‌تواند ارزش غذایی و درمانی بسیار خوبی داشته باشد.

املاح معدنی:

عناصر آهن، روی، مس، پتاسیم، سدیم، فسفر، کلسیم، منگنز، گوگرد، منیزیم، برم، ید، سیلسیم و کبالت در برگ، ریشه، ساقه‌ی زیرزمینی، دانه، تخم گیاهان پیاز، سیر و تره وجود دارد. مقادیر جزئی این املاح باعث می‌شود که اعمال مختلف حیاتی بنحو بهتری صورت گیرد. بعضی از این املاح از عناصر اصلی و ضروری برای سیستم‌های آنزیمی می‌باشند. نیاز روزانه بدن انسان به آنها به تفاوت بین چند میکروگرم تا چند میلی‌گرم املاح، نقش ویژه‌ای را بعهده دارند که کمبود یا افزایش آنها سبب بروز اختلالاتی خواهد شد. معمولاً کمبود مواد معدنی غذاهایی، مانند کربوهیدرات‌ها بویژه قندهای ساده و چربی فاقد املاح معدنی می‌باشند.
احتمال دارد در یک غذای خاص، مواد معدنی ضروری به اندازه‌ی کافی وجود داشته باشد (مانند پیاز) ولی در یک جامعه به عللی، مانند عادات غذایی یا عدم رغبت، این غذاها مصرف نگردد.
از طرف دیگر عناصر موردنظر، می‌توانند در غذایی وجود داشته باشند که نباید بیش از اندازه‌ی معین به مصرف برسد، زیرا مصرف بیش از حد موجب بروز عوارضی خواهد شد که سلامتی انسان را به مخاطره می‌اندازد.
در یک بررسی، یک نتیجه‌ی مطالعات روی ترکیبات سنگهای ادراری در ایران و مقایسه‌ی آن با آمار دیگر کشورها با همکاری دانشگاه اتونومای اسپانیا در مورد 103 مورد سنگهای مجاری ادراری در بیمارستان سینای تهران در سال 57 انجام گرفت، نتایجی در مورد پراکندگی انواع سنگهای کلیوی بدست آمد. در این بررسی نوع سنگهای مجاری ادراری در کشورهای پیشرفته صنعتی از کشورهای در حال توسعه متفاوت می‌باشد. حتی در کشورهای مختلف جهان نیز انواع سنگهای ادراری متنوع می‌باشد و این امر به میزان زیادی بستگی به نوع غذا و مسائل جغرافیایی دیگر دارد. و در درمان و تعقیب حال بیمار و تجویز رژیم غذایی مناسب باید دقت نمود.
در مکتب طب سنتی ایران، بوعلی سینا، رژیم غذایی بیماران را از حیث مواد سه‌گانه (پروتئین‌ها، چربیها و مواد نشاسته‌ای) برشمرده‌اند. محمدبن زکریای رازی، در کتاب ارزشمند «الحاوی» و بوعلی سینا، در کتاب «قانون» گیاه سیر را در جهت درمان مسمومیت به بیماران معتاد به استعمال دخانیات تجویز می‌نمودند.
تحقیقات اخیر نشان داده است که نیکوتین حاصل از کشیدن سیگار، بر روی ساختمان سلولهای آندوتلیال رگها بوِیژه بر روی سلولهای آئورت اثر نموده، آسیب می‌رساند و همین امر، اساس پاتوژنی Atherosclerosis زودرس می‌شود. بنظر می‌رسد یکی از مهمترین اثرات درمانی مؤثر سیر در این‌باره ناشی از وجود PGA, PGE و املاح معدنی موجود در گیاه، بویژه منگنز باشد.
در رژیم غذایی که شامل سیر و پیاز می‌باشد و جهت جلوگیری از Gastrointestinal_Cancer تجویز می‌شود، اساس اثرات درمانی این گیاهان، ناشی از وجود Dialkyl_Sulfide در آنها می‌باشد.
موارد مشروحه زیر درباره‌ی اثرات درمانی پیاز، سیر و تره توسط بنیاد اسلامی خدمات پزشکی امام خمینی (رحمةالله علیه) مورد تحقیق قرار گرفته است:

1- در سیستم ادراری (The Vrinary System):

الف. Antilitiac (عامل که از تشکیل سنگ جلوگیری می‌نماید، دفع Nephrolithiasis تسکین دردهای ناشی از Nephrocalcinosis.
ب. درمان (Urinary Tract Infections) عفونت‌های سیستم ادراری، مانند (Pyelonephritis).
ج. کاهش فشار خون سیستمیک (Hypertension) و همچنین درمان (Uremia).

2- دستگاه گوارش:

الف. حل نمودن سنگهای صفراوی و پیشگیری از تشکیل سنگ.
ب. کاهش تری‌گلیسیریدها V.L.D.L, L.D.L
ج. کنترل بیماری قند خون (دیابت شیرین)
3- سیستم محافظ بدن (پوست)
بدلیل وجود Prostaglandins, Thiosulfinates و املاح آهن، منگنز، گوگرد، ید، و عامل طبیعی هیداتاسیون (N.M.F) در این گیاهان جهت درمان Vitiligo, Psoriasis بکار می‌روند. کاربرد این گیاهان در درمان امراض مذکور، در کتاب «قانون» بوعلی سینا و «الحاوی» تألیف محمدبن زکریای رازی مورد تأکید قرار گرفته‌اند.
والسلام
رَبنا تَقبل مِنا اِنک السّمیعُ العظیم

پی‌نوشت‌ها:

1- بنیاد اسلامی خدمات پزشکی امام خمینی (رحمةالله‌علیه)

منابع تحقیق :
1- کتاب الحاوی تألیف ابوبکر محمدبن زکریای رازی ترجمه دکتر سید محمد طباطبائی جلد اول صفحات 390، 391، 373، 372 اسفندماه 1369
2- کتاب قانون در طب تألیف شیخ الرئیس ابوعلی سینا ترجمه عبدالرحمن- شرفکندی صفحات 88، 89، 330، 329، جلد دوم سال 1364
3- مجله علمی نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، سال نهم، شماره1 صفحات 22-14 دکتر غلامرضا پورمند سال 1362
4- کتاب بافت‌شناسی پزشکی تألیف دکتر محمدصادق رجحان چاپ و تجدید نظر دهم صفحات 430، 344، زمستان سال 1370
5- کتاب گیاهان داروئی- تألیف دکتر علی زرگری جلد پنجم صفحات 520-502 سال 1370
6- Robbins, pathologic basis of diseases, W.B. sounders, International Edition, page 54, 55 1989
7- The Merck Index.on Encyclopedia of chemical, drugs and biological, 11th Edition a:ge 44,45,108,1083,1989
8- Gen.Pharmacol Burk JF 21(3):273-6.1990
9- Essential of Nutrition and Diet therapyy sue Rodwell Williams Fith Edition, page, 544_575.1990
10- Pharmacognosy, varr E Tyler.Ninth Eeition page 473.1988
* یادآوری این نکته را ضروری می‌دانیم که در سالهای اخیر تحقیقات بسیار ارزشمندی در زمینه خواص گوناگون سیر و پیاز در ایران و سایر کشورها انجام شده و نتایج آن در مجلات معتبر انتشار یافته است.
افزون بر اینها، فرآورده‌های تجارتی از این دو گیاه به بازار دارویی کشور عرضه شده و مورد استقبال جامعه‌ی علمی کشور نیز قرار گرفته است.
بهرحال، علاقه‌مندان برای آگاهی بیشتر ضمن مراجعه به این مقاله‌ها می‌توانند به پایان نامه‌هایی که در این زمینه در دانشکده‌های داروسازی مشهد، تهران و اصفهان و دانشکده‌ی علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس وجود دارد مراجعه کنند. (به علت انبوهی مقاله و پایان نامه از ذکر مشصخات آنها خودداری می‌گردد).
منبع مقاله :
گروهی از نویسندگان، (1394) مجموعه مقالات کنگره بین المللی تاریخ پزشکی در اسلام و ایران، چاپ دوم.