88. مجموعه
1. حزب أبومَدیَن یا القصیدة الرائیة: شعر، عربی، از ابومدین شعیب بن حسن مغربی انصاری اندلسی تلمسانی(589)
قصیدهای است رائیه در 248 بیت در استعاذه از شرور به درگاه الهی. گفتهاند قرائت این قصیده در جلوگیری از شرّ جنّ و انس تأثیر بسزائی دارد.
آغاز: «قال الشیخ العارف.. أبومدین شعیب.. اعلم أنه نافع إن شاء الله تعالی من العین والنظرة و البلغم و الحمرة و السوداء...»
آغاز قصیده:
تعوّذتُ بالرحمن فی السّرّ والجهر/ من الشرک والشیطان ما دمتُ فی الدهر
بدأتُ ببسم الله فی أول السطر/فأسماؤه حصن منیع من الضّرّ
انجام:
و صلِّ علی جبریل فی کل مرة/صلوةَ امرئ لا تنقضی أبدَ الدّهر
و صلِّ علی الآل الکرام جمیعِهم/مع الصحب والأنصار السّادة الغُرّ
2. الدور الأعلی: تعویذ، عربی، از محییالدین محمد بن علی معروف به ابن عربی (638)
مناجاتی است کوتاه در 5 صفحه که مؤلف از خود انشاء کرده است. به عقیدة بعضی این مناجات دارای خواصی ازقبیل حفظ از قرین سوء و امّ الصِّبیان والریح الاحمر و قولنج و نجات در سفر برّی و بحری و امان از گزیدن عقرب و مار و.. است.
آغاز: «اللهم یا حیُّ یا قیّوم! بک تحصّنتُ، فَاحمِنی بحمایة کفایة وقایة حقیقة برهان حرز امان بسمالله».
انجام: «و قبراً منیراً و حساباً یسیراً و مُلکاً فی الفردوس کبیراً؛ و صلی الله علی سیدنا محمد و آله و صحبه».
3. الدُرّ الأغلی بشرح الدور الأعلی: تعویذ، عربی، از محمد بن محمد تافلانی مفتی قدس
شرحی است بر رسالة «الدور الأعلی» ابن عربی(638) این شرح به طور متوسط با توضیح الفاظ و بیان مقصود مؤلف به نحو مزجی برگزار شده است.
آغاز: «الحمد لله العلی الأعلی الفتّاح الذی وهب أحبابَه الدورَ الأعلی و الصلوة علی نبیه المنزَّل علیه سبّح اسم ربک الأعلی».
انجام: «ما تهلّلتِ النفوسُ المرضیّة الراضیة بتلاوة الدور الأعلی الذی فیه أسرار غیر متناهیة. تم».
4. شرح القصیدة النونیة للبستی: ادبیات، عربی، از: ؟
ابوالفتح علی بن محمد البستی الشافعی(400 یا 401) قصیدهای دارد نونیه در 91 بیت در مکارم اخلاق و آداب که معروف و مشهور است. نسخة حاضر شرح آن قصیده از یک شخص مجهول است که آن را در اواخر محرم 1127 شرح کرده است. شارح ابتدا یک بیت را میآورد و بعد لغات و الفاظش را شرح و ترکیب نحوی آن را بیان میکند و در آخر معنی آن را به نثر میآورد.
آغاز شرح: «الحمد لله الذی سهّل لعباده المتقین إلی مرضاته سبیلاً و جعل أتباع رسوله محمد(ص) دلیلاً».
آغاز قصیده:
زیادة المرء فیدنیاه نقصان/و ربحه غیر محض الخیر خسران
و کلّ وجدانِ حظٍّ لا ثبات له/فإن معناه فی التحقیق فقدان
انجام قصیده:
خُذها سوایر أمثال مهذبة/فیها لمن یبتغی التبیان تبیان
ما ضرّ حسّانها والطبع صائغها/إن لم یَصُغها قَریحُ الدهر حسّان
انجام شرح: «قال ابناثیر: و لیس الفاضل من لایغلط، بل الفاضل من یُعَدُّ غلطه. کفی المرء فضلاً أن یعدّ معایبه».
5. العروض: ادب، عربی، از راغب محمد پاشا افندی، صدر اعظم(1176)
رسالهای است مختصر و موجز در عروض و قوافی، شامل یک مقدمه و چند باب و یک خاتمه با حواشی از مؤلف.
آغاز: «یا من تأهب فی بحور معرفته سُفن الأفکار و باهت لکمال العجز فی إنشاد محمدته ألسن الاذکار. صلِّ علی من جعلته».
انجام: «و کذا التزام الرّخیل حرفاً معیناً و عدّ فضلة، وسمی کل واحد منهما إعناتاً و لزوم ما لایلزم. والله تعالی بالصواب أعلم».
نوع خط: نسخ، کاتب مجموعه عمربن محمد، رسالة اوّل 1190، رسالة دوم 1191، رسالة چهارم 1191، رسالة پنجم 1181، عناوین شنگرف، صفحة اول کتیبة مذهّب و فاصله جملات با دوایر کوچک مذهب، تمامی صفحات جدول شنگرف (نسخة ش 544).
89. مجموعه
1. حاشیة شرح مختصر الأصول (حاشیة جدید): اصول، عربی، از سید شریف علی بن محمد حسین جرجانی(816)
2. حاشیة شرح مختصرالاصول (حاشیه قدیم): اصول، عربی، از: مؤلف پیشین
آغاز: «قوله: "من لطف الله سبحانه تعالی"، یعنی من لطف الله سبحانه لعباده إحداث الموضوعات اللغویة؛ فإنه أی الله تعالی».
نوع خط: نسخ، بی کا، 14 ذیحجه 978، با حواشی به نقل از مؤلف (نسخة ش 598).
90. مجموعه
1. الاعتقادات: اعتقادات، عربی، از شیخ صدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی (381)
2. جامعالحکایات: داستان، عربی، از: ؟
مؤلف در این کتاب داستان‌های مختلف را که همه به صورت خیال‌پردازی و رمان پرداخته شدهاند جمعآوری کرده است. نسخة حاضر تنها چهار داستان را شامل است و از اوّل و آخر افتادگی دارد. فهرست قصص موجوده عبارتند:
ـ حکایت عفریت و جرجیس بن حمریس بن بلقیس بن خالت ابلیس؛
ـ قصة القرندلی الثالث؛
ـ قصة زلیخا بنت طیبوش مع یوسف؛
ـ قصة وصول الخلیفه (هارون الرشید) إلی دار البنات.
آغاز افتاده: «لصدیق الخیاط الفلانی، فأتی به فقال: صدیقی الخیاط قم و اخرج الیه اخذ فاسک. فلما سمعت ذلک».
انجام افتاده: «و أما الخلیفة فإنه ضاق صدره و عیل بصره و اشتعل سره و ما یدری ما خبرها».
نوع خط: نسخ، رسالة اول قاسم بن ناصر بن محمد بن حسین، بی تا (نسخة ش 599).
91. مجموعه
1. المبدأ و المعاد: حکمت، عربی، از صدر المتألهین محمد بن ابراهیم شیرازی (1050)
آغاز: «سبحانک اللهم یا مُبدع المبادی والعلل و غایة الثوانی و الأوائل اهدنا سبیلاً مستقیماً نسلکه إلی جنانک».
2. رسالة فی المعاد: حکمت، عربی، از صدر المتألهین محمد بن ابراهیم شیرازی (1050)
رسالة مختصری است در بیان احوال بعد از مرگ تا قیامت کبری به طور موجز و مختصر در نه فصل بدون خطبه و مقدمه. به احتمال زیاد این رساله بخشی از کتب فلسفی ایشان است که کاتب جداگانه کتابت کرده، ولی با مراجعه به کتب مطبوعة مؤلف ازقبیل اسفار، الشواهد الربوبیة، مبدء و معاد، عرشیه، مشاعر، مفاتیح الغیب، أسرار الآیات، و..» معلوم شد این رساله با ابواب مشابه آن کتب در چندین موارد اشتراک عبارتی دارد، لکن غیر از آنهاست. فهرست فصول آن عبارت است از:
فصل: فی أنّ عذاب القبر حق بقول مجمل؛.
فصل: فی الإشارة إلی حقیقة الحشر؛
فصل: فی الإشارة إلی الصراط؛
فصل: فی الإشارة إلی کیفیة وزن الأعمال و ذکر المیزان؛
فصل: فی الاشارة إلی صحائف الأعمال و کرام الکاتبین؛
فصل: فی الإشارة إلی طبقات أهل الحساب؛.
فصل: فی ذکر أصناف الخلائق یوم الآخرة؛
فصل: فی الإشارة إلی خازن الجنة و خازن الجحیم؛
فصل: فی الاشارة إلی حالات یحدث یوم القیامة و إلی وقوف الخلق فی العرصات.
آغاز: «فصل فی أنّ عذاب القبر حق بقول مجمل: کل من شاهد بنور البصیرة باطنه فی الدنیا لرآه مشحوناً بأنواع الموذیات و أصناف السباع».
انجام: «لمن یری حتی یطلع الخلائق من هول مشاهدتها علی عدمهم وقعاتهم فنسره شرره لولا أن صانها الله، لأحرقت السموات والأرض. تمت الرسالة».
3. فصوص الحکم: حکمت، عربی، از ابونصر محمد بن محمد بن طرخان فارابی (339)
آغاز: «الأمور التی قِبَلِنا لکل منها مهیة و هویة و لیست مهیته هویته و لا داخلة فی هویته».
4. لغز الزبدة: معما، عربی، از شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی(1031)
گفتار کوتاهی است در معما به نام لفظ «زبده» که مراد کتاب زبدة الأصول خود شیخ بهائی است که برای تقویت ذهن و رفع کسالت نوشته است.
آغاز: «أما بعد الحمد والصلاة.. لایخفی علیکم أیها الأصحاب العظام و الأحباب الکرام المختصون من الله سبحانه بالإفهام».
نوع خط: نسخ، عناوین شنگرف، رسالة اول حسن بن محمدصادق القمی الحسینی، 22 صفر 1094 (نسخة ش 606).
92. مجموعه
1. حدائق الحقائق(65 برگ): اخلاق، عرفان، از تاجالدین محمدبن ابیبکر عبدالقادری راز الملقب بالصدر(666)
کتاب مهمی که مؤلف از احادیث نبوی و آثار بزرگان دین پیرامون مواعظ و نصایح و معارف دینی جمعآوری و در شصت باب مرتب کرده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... قال العبد الضعیف.. هذا مختصر من کتاب الله تعالی و سنة رسوله علیه الصلوة والسلام و آثار صحابته».
انجام: «بمنّه و لطفه و جوده و کرمه و الحمد لله رب العالمین و صلواته علی ملائکته المقربین».
2. بیان الاعتقاد فی ما یکثر إلیه احتیاج العباد(35 برگ): اعتقادات، عربی، از ابوزکریا یحیی بن ابیبکر العامری الیمنی الحنفی(893)
مصنف بعد از آنکه رسالهای به فارسی در بیان اعتقاد تألیف کرده بود، به خواهش جمعی کتاب حاضر را در بیان عقاید به عربی جهت سهولت حفظ برای مبتدئین پرداخته و آن را در سه باب قرار داده است: باب اول فی مسائل الاعتقاد سی و دو فصل، باب دوم فی مسائل ألفاظ الکفر و کلمات الارتداد ده فصل، باب سوم فی مسائل کتاب الاستحسان ممّا یکثر إلیها احتیاج العباد شش فصل.
آغاز: «الحمد لله المتوحد بأزلی الوجود و الذات و المتفرّد بقِدم النعوت و الصفات ذاته منزه عن التغیر».
انجام: «إن نقش خاتم رسول الله کان ثلاثة أسطر: الأول محمد و الثانی رسول و الثالث الله. و کان نقش خاتم علی بن أبیطالب ـ رضی الله عنه ـ الملک لله. تم المختصر فی بیان الاعتقاد».
نوع خط: نسخ، عناوین شنگرف، بی کا، رسالة اول 861، رسالة دوم 886، فهرست کتاب در اول نسخه آمده، در اول نسخه مهر کروی با سجع «محمد امین صلاحی» و تملک حسین الادیب اغریبوزی با مهر مکعبی «عبده حسین» (نسخة ش 612).
93. مجموعه
1. الأثولوجیا یا معرفة الربوبیة: حکمت، عربی، از شیخ یونانی افلوطین (270-205 قبلاز میلاد)
این کتاب شامل ده میمر بدین ترتیب است:
میمر اول و دوم و سوم: فی النفس؛.
میمر چهارم: فی شرف عالم العقل و حسنه؛
میمر پنجم: فی ذکر الباری و إبداعه ما أبدع و حال الأشیاء عنده؛.
میمر ششم: و هو القول فی الکواکب؛
میمر هفتم: فی النفس الشریفة؛
میمر هشتم: فی صفة النار و فی القوة و الفعل؛
میمر نهم: فی النفس الناطقة و أنها لاتموت؛
میمر دهم: فی العلة الأولی و الأشیاء التی ابتدعت؛ منها ما فی الإنسان عقلی و الإنسان الحی فی العالم عقلی.
آغاز کتاب:
المیمر الأول من کتاب أرسطا طالیس الفیلسوف المسمی بالیویانیة «أثولوجیا»، و هو قول علی الربوبیة، تفسیر فرفوریوس الصوری و نقله إلی العربیة عبدالمسیح بن عبدالله بن ناعمة الحمصی و أصلحه لأحمد بن المعتصم بالله أبویوسف یعقوب بن إسحاق الکندی ، جدیر لکل ساعٍ لمعرفة الغایة التی هو عایدها للحاجة اللازمة إلیها.
2. عرضنامه: اخلاق، فارسی، از بابا افضل محمد بن حسن مرقی کاشانی(ق 6)
نستعلیق، بی کا، بی تا، عناوین شنگرف، رسالة اول در ربیعالثانی 1041 مقابله و تصحیح شده است (نسخة ش 622).
94. مجموعه
1. الأربعون حدیثاً یا الأربعون الودعانیة: حدیث، عربی، از ابینصر محمد بن علی بن عبیدالله، ابن ودعان (قرن 6)
ابن ودعان چهل خطبه از خطب پیامبر را با حذف سند در اربعین خود جمع آوری نموده و در نسخة حاضر بعد از هر حدیث شرحی لغوی از مؤلفی ناشناس درج شده است.
آغاز:
حدّثنا الشیخ الإمام الأجلّ أبوطاهر أحمد بن محمد بن أحمد السلفی الإصفهانی(576) قال: قرأت علی أبینصر محمد بن علی بن عبید الله بن أحمد بن صالح بن سلیمان ودعان الحاکم بالموصل بإسناده... الحدیث الأول عن أنس بن مالک قال: خطبنا رسولُ الله (ص) علی ناقته الجذعاء، فقال: أیها الناس، کأنّ الموت فیها علی غیرنا کُتب.
انجام: «و علی الجمع «خلّفه»: ترکه خلفه بعد موته. «فالمهناة له»؛ أی: التنعم والتمتع بذلک المال. «التبعة»: الإثم. و الحمد لله رب العالمین».
2. وصایای حضرت پیامبر به علی «51 پ- 72 پ»: حدیث، عربی، وصایایی است که حضرت پیامبر اکرم به علی با عنوان «یا علی ـ یا علی» فرموده است.
در نسخة حاضر احادیث «فصل، فصل» تقسیمبندی شده که عناوین بعضی ابواب عبارت است از: فصل فی الوضوء و الصلوة، فصل فی الصوم، فصل فی الصدقة و السخاء، فصل فی الإخلاص، فصل فی الدعاء، فصل فی الأمر بالمعروف، فصل فی برّ الوالدین، فصل فی العلم و العالم، فصل فی حفظ اللسان، فصل فی الحیاء، فصل فی الورع... .
آغاز:
قد حدّثنی الشیخ الإمام الأجلّ الحجّاج الناصح عمر بن مطهر محمد النسفی بإسناد صحیح عن علی بن أبیطالب ـ کرّم الله وجهه ـ أنه قال: دعانی رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فقال: یا علی! أنت منّی بمنزلة هارون من موسی ـ علیهما السلام ـ غیر أنه لا نبیَّ بعدی.
انجام:
فقد حذّرتک أصلَ کلّ بلیة و أمرتک بأصل کلّ نعمة جلیلة و أعطیتک فی هذه الوصیة علم الأولین و الآخرین و الحمد لله ربّ العالمین.
نوع خط: نسخ جلی، معرب، عناوین شنگرف، بی کا، رسالة اول اواخر ذیحجة 699 در بخارا، رسالة دوم اواخر ذیحجة 699 برای جلالالدین (نسخة ش 629).
95. مجموعه
1. الوجیزة فیالدرایة: درایه، عربی، از شیخ بهاءالدین محمدبن حسین عاملی (1031)
2. مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین: فقه، عربی، از مؤلف پیشین
نسخة حاضر فقط مقدمة کتاب را شامل است.
3. الرعایة فی شرح بدایة الدرایة: درایه، عربی، از شهید دوم زینالدین بن علی عاملی(966)
آغاز: «نحمدک اللهم علی حسن توفیق البدایة فی علم الدرایة و الروایة و نسألک حسن الرعایة».
4. کشف المحجة لثمرة المهجة: اخلاق، عربی، از رضیالدین علی بن موسی بن طاووس حلی(664)
آغاز: «یقول عبد الله و مملوکه.. أحمد الله ببیان المقال و لسان الحال حمداً دائم الاتصال و الکمال».
نوع خط: نسخ، عناوین شنگرف، محمدعلی بن حسین شمس اردکانی، 19 ربیعالاول 1101 (نسخة ش 655).
96. مجموعه
مؤلف لوامع الأسرار فی شرح مطالع الأنوار در خطبة کتابش گفته: «الحمد لله فیّاض ذوارف العوارف و مُلهِم حقایق المعارف واهب حیاة العالمین». لفظ «فیّاض» در کلام وی مورد مناقشة علما واقع شده و در تبیین مراد وی از این کلمه جرح و تعدیلهایی بین بزرگان صورت گرفته است. ابتدا میرسید شریف جرجانی (816) در حاشیهاش بر لوامع الأسرار در همین مورد میگوید: «قال وحید زمانه ـ تغمّده الله بغفرانه ـ "الحمد لله فیاض ذوارف العوارف، الفیاض الوهاب". من فاض الماء فیضاً؛ و فُیوضُه إذا کَثُر». بر حاشیة سید شریف مخصوصاً بر تفسیر وی از کلمة «فیاض» حواشی متعددی نوشته شده که بعضی از آنها که فقط پیرامون لفظ «فیاض» بود به «فیّاضیه» مشهور شدهاند. در این مورد به الذریعة 78/6 و 133 و 134 و 135 مراجعه شود. نسخة حاضر سه رساله از حواشی بر حاشیة سید شریف را شامل است. دو رسالة اول «فیّاضیه» و رسالة سوم حاشیه بر حاشیة سید شریف بر لوامع بدین تفصیل است:
1. الفیاضیة (3 صفحه): ادب، عربی، از خواجه شرفالدین حسنشاه البقال (قرن 11)
آغاز: «اعلم أنه قد تقرر عندهم ان الذوات المعتبرة فی الصفات لیس لها تعیّنٌ و خصوصٌ أصلاً، لکن قد».
انجام: «و هو أن یکون مبالغة للمُفیض کالدّرّاک والحساس فی مبالغة المدرک والمُحِسّ فتأمّل».
2. الفیاضیة (16 برگ): ادب، عربی، از سیدشاه فتحالله بن حبیبالله حسینی
آغاز: «الحمد لله رب العالمین.. هذا ما خطر ببالی من الإیراد علی ما وجدت مما قالوا فی توجیه کلام السید السند العلامة المحقق المدقق ـ قدس سرّه الشریف ـ فی الفیّاض فی حاشیته علی شرح المطالع... الفیّاض: الوهّاب؛ من فاض الماء فیضاً».
انجام: «و یحتمل أن یراد بالفیّاض مبالغة المُفیض المأخوذ من الفیض، بمعنی الصدور. هذا ما خطر بالبال مع الاعتراف بالقصور؛ و الله أعلم بحقائق الأمور».
3. حاشیة حاشیة الجرجانی علی لوامع الأسرار: منطق، عربی، از ؟
حاشیهای است بر شرح مطالع به طور مختصر و موجز با عناوین «قوله ـ قوله»، در فهرس نسخ خطی مرعشی شمارة(39) مؤلف آن جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908) دانسته شده است.
آغاز: «قوله ـ قدّس سره الشریف ـ : "الفیاض: الوهّاب إلخ". قد نقل ههنا حاشیة عنه و هی قوله: الفیاض منقول إلی معنی الوهاب و النقل بواسطة أو بغیر واسطة».
انجام: «هذا آخر ما تیسّر لنا بتوفیق الله تعالی من تحشیة بذکر ما فیها و ما علیها و توجیهها بقدر الإمکان مع عدم الخلوّ من السهو و النسیان؛ فإنهما مما حیل علیه الإنسان. و صلّی الله علی خیر خلقه محمد و آله و أصحابه و أزواجه و سلّم تسلیماً کثیراً».
4. إیضاح المقامات الزمخشریة: ادب، عربی، از احمد بن سلام نجفی
مؤلف مقامات جارالله زمخشری(538) را اختصار و در مواردی که نیاز به توضیح داشته شرح داده است. شرح به صورت مزجی برگزار شده و در شهر کرمان تألیف شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی هدانا للإسلام و کرّمنا علی سایر مخلوقاته من الأنام و صلّی الله علی خیر خلقه محمد و آله السادات الکرام... أما بعد، لما ساقنی القضاء و القدر إلی بلاد کرمان».
انجام: «فأدرکوه ببیت هند و قاتلهم حتی قتلوه. هذا آخر ما أردناه. اللهم صل علی محمد و آله أجمعین الطیبین الطاهرین و سلّم تسلیما کثیراً».
و در آخر کتاب مؤلف به خط خود نوشته است: «قد بالغتُ فی مقابلة هذه النسخة من أولها إلی آخرها و أنا مؤلفها الفقیر أحمد بن سلام النجفی».
5. صحت و مرض (9 برگ): عرفان، فارسی، از محمد بن سلیمان فضولی بغدادی(970)
آغاز: «حمد بیحدّ احدی را سزاست که ریاض بدن را با آب روان پرورده و حسن را مظهر عشق و عشق را زیور حسن کرده».
نوع خط: نستعلیق، بی کا، بی تا، عناوین شنگرف، رسالة چهارم به خط مؤلف،(نسخة ش 657)
97. مجموعه
1. حاشیة مختصر المعانی: بلاغت، عربی، از نظامالدین عثمان بن عبدالله خطائی (901)
2. حاشیة حاشیة الخطائی علی مختصر المعانی: بلاغت، عربی، از ملا عبدالله بن حسین یزدی(981)
نوع خط: نسخ، عناوین شنگرف، حسن بن علی در قسطنطنیه 4 جمادی الأولی 1085، اولش تملک علی بن احمد بن محمد بن علی و تملک سید محمد استانبولی با مهر بیضوی «هذا... السید محمد» (نسخة ش 663).
98. مجموعة سه رساله از: رضی الدین علی بن موسی بن طاووس حلی (664)
1. مهج الدعوات و منهج العنایات: دعا، عربی؛
2. المجتبی من الدعاء المجتبی: دعا، عربی؛
3. الدروع الواقیة من الأخطار: دعا، عربی؛
نوع خط: نسخ جلی، ابومسلم بن محمدعلی جوشقانی، 1040ق، عناوین و سرفصلها شنگرف، تملک واقف به این عبارت «اشتراه ابراهیم بن فتح الله خوئی فی اصفهان سنة 1199» با مهر مربعی وی «یا علی یا إبراهیم»، در آخر کتاب تاریخ تولد ابراهیم آقا بن محمد صادق شریف حسینی به سال 1275 ق (نسخة ش 9).
99. مختصر الفتوح: تاریخ، عربی، از: ؟
مختصری است از کتاب الفتوح جمالالدین ابی عبدالله بن عمر بن واقد مشهور به واقدی (207) که کسی آن را بهدستور یکی از امرا خلاصه کرده است و شامل بیان فتح شام و مصر و عراق و دیاربکر و ربیعه و بلاد ارمنیه بهدست سپاهیان اسلام است.
آغاز: «الحمد لله الذی فضّل دین الإسلام علی سایر الأدیان و ألهم حکّام أبناء الزمان لتشیید مبانی الإیمان و الصلوة والسلام».
انجام: «و رجعوا مؤیّدین منصورین و کتبوا إلی عمر بن الخطاب و هذا آخر ما انتهی إلینا من فتوح الشام».
نوع خط: نسخ، بی کا، 24 جمادی الاولی 1034، عناوین شنگرف، در اول نسخه تملک مصطفی قاضی حلب و حاج ابراهیم معروف به دباغزاده (نسخة ش 259).
100. مرصاد العباد من المبدإ إلی المعاد: عرفان، فارسی، از ابوبکر عبدالله بن محمد رازی، نجمالدین دایه (654)
آغاز: حمد بیحدّ و ثنای بیعدّ پادشاهی را که وجود هر موجودی نتیجة جود اوست.
نوع خط: نسخ جلی، بی کا، بی تا، آیات و روایات و اشعار شنگرف، تملک یحیی بن بابا ابرینج خراسانی سال 764ق در اوّل کتاب (نسخة ش 82).
101. معالم التنزیل: تفسیر، عربی، از ابومحمد حسین بن مسعود فرّاء بَغَوی (516)
نسخة حاضر از ابتدای سورة حضرت مریم تا انتهای قرآن کریم را شامل است و از آخر چند برگ افتادگی دارد.
نوع خط: نسخ، احمد بن عبدالرحمان بن ابراهیم بن عبدالله، اوایل رمضان 775، تملک ابراهیم بن موسی العبایچی، عناوین شنگرف، کتاب با خطوط مختلف و در دورانهای مختلف نوشته شده و خیلی مشوش است. از اول یس تا آیة 143 سورة صافّات ناقص است (نسخة ش 166).
102. مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب: ادبیات، عربی، از جمالالدین عبدالله بن یوسف، ابن هشام(762)
نوع خط: نسخ جلی، محمد بن رستم بن بسطام حنفی، 4 محرم 904، عناوین شنگرف، تملک مصطفی افندی.
103. مفاتیح الغیب(تفسیر کبیر): تفسیر، عربی، از امام فخر رازی (606)
* نسخة حاضر جلد سوم تفسیر است.
نوع خط: نسخ، عبدالحی 1035، تملک مصطفی بن کرامه 1035، آیات شنگرف (نسخة ش 74).
* نسخة حاضر جلد ششم و از «سوره بقره آیه 238» تا «سوره آلعمران آیه 79» را شامل است.
نوع خط: نسخ، بعضی عناوین شنگرف، در اول نسخه مهر مربعی «المتوکل علی الله العلیم محمد بن علی» (نسخة ش 79).
* نسخة حاضر از اوّل کتاب تا «إیاک نعبد» را شامل است.
نوع خط: نسخ جلی، بی کا، بی تا،(نسخة ش 81)
* نسخة حاضر جزء 18 و از اوّل سورة مریم تا سورة انبیاء آیة 48 «و لقد آتینا موسی و هرون الفرقان» را شامل است.
نوع خط: نسخ قدیم، عناوین شنگرف، مقابله و تصحیح شده است .(نسخة ش 605).
104. مقدمة الأدب: ادبیات، عربی، از ابوالقاسم محمود بن عمر زمخشری(538)
بحثهای ادبی مربوط به اسماء و افعال و حروف و تصریف اسماء و افعال، و معانی آنها را جهت علاء الدوله ابوالمظفر اَتسز بن خوارزمشاه در پنج قسم به تفصیل زیر تنظیم کرده است:
قسم اول اسماء، قسم دوم افعال، قسم سوم حروف، چهارم تصریف اسماء، پنجم تصریف افعال.
نسخة حاضر قسم اول اسماء را شامل است.
آغاز: «الحمد لله الذی فضّل علی جمیع الألسنة لسان العرب کما فضّل الکتاب المنزّل به علی سائر الکتب».
انجام: «"قدر کَفّةِ"»: قدر راحة. مثقال «ذرّة» علی حدة علی حیاله «اللهم» لا هُمَّ. و الحمدلله وحده».
نوع خط: نسخ جلی، بی کا، بی تا، عناوین و بعضی علائم شنگرف، معانی لغات به فارسی در زیر سطور به شنگرف (نسخة ش 653).
105. مکارمالأخلاق: اخلاق، فارسی، از رضیالدین ابیجعفر محمد النیشابوری (598)
مؤلف، مکارم و کرایم اخلاقی را به طور موجز و مختصر با الفاظی شیوا و خیلی ادیبانه در چهل باب بیان کرده است. در هر باب ابتدا از آیات و احادیث نبوی برای بیان موضوع استمداد جسته؛ بعد طی اشعاری به عربی و فارسی و حکایات و قصص دلربا اداء معانی کرده و حقاً شاهکاری آفریده است که ازجمله کتب نادره و نفیس زبان فارسی است. مؤلف کتابش را برای نجیرالدین نصربن احمد الدهستانی تألیف کرده و کوشیده ابواب کتابش را بهترتیب حروف تهجی اوایل موضوعات قرار بدهد. فهرست ابواب عبارت است از:
1: فضیلت کرم خلق؛ 2: اقسام خلق و ماهیت آن؛ 3: تطهیر نفس از اخلاق ذمیمه و کسب خصال حمیده؛ 4: سخاوت و بخل؛ 5: عزت و ذلت و ایذاء و استهزاء؛ 6: بطالت و کسل؛ 7: تواضع و تکبر؛ 8: ثبات و تردد؛ 9: جد و جهد؛ 10: حیا؛ 11: حزم؛ 12: حقد و حسد؛ 13: خلف وعده؛ 14: دنائت و ضد آن؛ 15: حفظ الغیب و مذمت غیبت؛ 16: رحمت و قسوت؛ 17: صدق و کذب؛ 18: صمت و ضد آن؛ 19: شجاعت و بزدلی؛ 20: صبر؛ 21: ضرر و عناد و تهمت و قطیعت و طیب مسالمت و سخن و اصلاح ذات البین؛ 22: طمع؛ 23: عدل و ضد آن؛ 24: عتاب؛ 25: عجب؛ 26: عشق؛ 27: عفو؛ 28: عفت؛ 29: غضب و حلم؛ 30: در فکرت؛ 31: رفق و ضد آن؛ 32: قناعت؛ 33: شکر و کفر آن؛ 34: کتمان سر؛ 35: لعب و لهو؛ 36: در مشورت؛ 37: سعایت و نمیمت؛ 38: وفا؛ 39: هدایت؛ 40: یقین.
نسخة حاضر یک برگ از مقدمة کتاب افتادگی دارد. در برگ اول نسخه، این کتاب را به زمخشری نسبت دادهاند که اشتباه است.
آغاز افتاده:
نصر الدهستانی دست داذه بوذ... تازه شد به اتمام اجازت فرموذ و به... راند که دیباچة آن به ذکر من مطرّز باید... اشارت او را به امتثال تلقی کرده آمد هم بذان دولت معاونت جسته شد.. باب اوّل آن در فضیلت کرم خلق، از دلایل شرف مکارم اخلاق یکی آن است کی خداوند ـ جلّت قدرته ـ سید همه خلق را به حسن خلق بر نظر عقول اولی الابصار جلوه کرده است.
این نسخه کهنترین نسخة این کتاب است، ولی در تصحیح آن مورد استفاده قرار نگرفته است.
انجام: «و صاحب شریعت در فضیلت یقین فرموده است: من أقل ما أوتیتم الیقین و عزیمة الصبر؛ و من أوتی حظّه منهما، لم یبال ما فاته من قیام اللیل و صیام النهار؛ و الله الموفِّق والهادی إلی الرشاد. تمّ».
این نسخه چون برای یکی از امرا کتابت شده، خط بسیار زیبا با انواع ریزهکاریهای نگارش اعم از علایم بین جملات و نوشتن حروفات به نحو و شکل خاص که در آن دوران مرسوم بوده و... دارد و یکی از بهترین نمونههای رسمالخط فارسی در سدة هفتم هجری است.
نوع خط: نسخ جلی، تحریر زیبا، عبداللطیف بن حسن مکنی به ابیبکر ربیع الاول 679 به دستور نجمالدین محمود که کاتب از وی چنین یاد کرده است:
أمر هذا الکتاب بالکتابة الصدر الکبیر الخبیر الموقر ملک أکابر العصر أکفی کُفاة الدهر المتصف بمکارم الأخلاق مشهور الآفاق نجم الدولة و الدین محمود ـ رفع الله قدره ـ تبقی الکتابة و الخط و التی کتبت/تحت التراب علیها العشب قد نبتا. بورک لصاحبه بحق محمد سید الأبرار و آله الأخیار حامداً و مصلیاً.
عناوین اشعار و ابیات با خط درشت، علایم نگارش با شنگرف، اولش مهر بیضوی «العبد الفقیر عبدالله الشهیر ببهاءالدین»، یک رباعی از عیسی بن ناصرالدین که در ربیعالاول 780 به خط خود در حاشیة صفحه 87 نوشته است (نسخة ش 628).
106. منتخب حیاة الحیوان: متفرقه، عربی، از مصطفی بن محمد بن خلیل (قرن 11)
مؤلف از کتاب حیاة الحیوان متوسط دمیری آنچه را لازم میدانسته بعین الفاظش انتخاب و در کتاب حاضر جمع کرده و انتخاب و نقل آن را در دهة اول ربیعالاخر 1094 در مدینه به پایان رسانیده است.
آغاز: «الحمد لله الذی شرّف نوع الإنسان بالأصغرین القلب واللسان و فضّله علی سائر الحیوان».
انجام: «و ختم بمَلِک النّحل الذی استخرج الله من لعابه الشمع والعسل و جعل أحدهما ضیاءً و الآخر شفاءً».
نوع خط: نسخ، به خط مؤلف، عشر اول ربیعالاخر 1094، اول نسخه «قتل پاشازاده صالحبک در مصلی یومالخمیس 28 ذیحجه 1157 در قلعة بوغاز کسن» (نسخة ش 490).
107. من لایحضره الفقیه: حدیث، عربی، از شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه قمی(381)
نسخة حاضر از ابواب القضایا و الأحکام تا آخر کتاب و مشیخه را شامل است .
نوع خط: نسخ جلی، بی کا، 1063، عناوین ابواب شنگرف، تملک محمدرضا 1310، در اول نسخة وقف علیاکبر با تولیت عبدالرسول حسینی و وقف دوبارة مرحوم ابراهیم شریف حسینی در رمضان 1230 (نسخة ش 225).
108. منهج السالک إلی ألفیة ابن مالک: نحو، عربی، از نورالدین ابیالحسن علی بن محمد الأشمونی الشافعی (ق 8)
شرحی است بر الألفیة محمد بن عبدالله بن مالک مشهور به ابن مالک (673) این شرح به صورت مزجی برگزار شده و خیلی مبسوط است.
آغاز: «قال الإمام العالم الهمام.. أما بعد حمد الله علی ما منح من أسباب البیان و فتح من أبواب التبیان و الصلاة و السلام علی من رفع بماضی القوم قواعد الإیمان».
نوع خط: نسخ، احمدبن عبدالرحمان الواطی مالکی، 10 جمادیالاخر 1090، عناوین شنگرف (نسخة ش 569).
109. نتیجة الفکر و نخبة النظر: اعتقادات، عربی، از ابراهیم مأمونی شافعی(قرن 11)
دانشمندی به نام ابومسعود عمادی بر تفسیر کشّاف و تفسیر بیضاوی پیرامون تفسیر آیة «فذرهم حتی یلاقوا یومهم الذی فیه یصعقون» (سورة طور، آیة 45)، که آنها کلمة «یوم» را به «نفخة اولی» حمل کردهاند اعتراض کرده است. مؤلف در کتاب حاضر بر آن است که با استناد و بهرهوری از کتاب البدور السافرة فی أاحوال الآخرة تألیف جلالالدین سیوطی و کتاب آیات العشر فی الحشر تألیف علامه بن کمال وزیر و تفسیر بیضاوی و حواشی تفتازانی بر تفسیر بیضاوی، اعتراض عمادی را دفع کند. او کتاب را به غازی پاشا وزیر هدیه کرده و در سال 1070 از تألیف آن فارغ شده است .
آغاز: «الحمد لله الذی أثار همم العلماء فی کل عصر لاستنباط دقائق العلوم».
انجام: «إذ کان یأبی أن یشارک فی الفضل».
نوع خط: نسخ خفی، شمسالدین محمد السلمونی ازهری در زمان حیات مؤلف، عناوین و سرفصلها شنگرف و بعضی عناوین با خط درشت و زنگار، صفحات جدولدار تملک ابراهیم دباغزاده در اولش (نسخة ش 84).
110. نزهة القلوب و فرحة المکروب فی تفسیر غرائب القرآن: علوم قرآن، عربی، از ابوبکر محمد بن عبدالعزیز سجستانی(330)
آغاز نسخه: «أنذرتهم: علمتهم بما تحذّرهم منه؛ و لا یکون المعلم منذراً حتی یحذّر بإعلامه. فکل منذر معلم و لیس کل معلم منذراً».
نوع خط: نسخ معرب، بی کا، بی تا، احتمالاً تحریر سدة هشتم یا قبل از آن، مقابله و در حواشی تصحیح شده است (نسخة ش 626).
111. نواهد الأبکار و شوارد الأفکار (حاشیة أنوار التنزیل): تفسیر، عربی، از جلالالدین عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی(910)
آغاز: «بسمله و صلّی الله علی سیدنا محمد سید المرسلین و صحبه و آله سبحان و بحمده منزل الکتاب تبصرة و ذکری لأولی الألباب».
نوع خط: نسخ، محمد مالکی، 14 محرم 1003، عناوین و بعضی علائم شنگرف، تمامی صفحات جدول مرصع، تملک حاج محمد باقر با مهر «محمد» و تملک محمدبن محمدالکفوی حنفی (نسخة ش 187).
112. نهج البلاغة: حدیث، عربی، از شریف رضی محمد بن حسین موسوی (406)
* نوع خط: نسخ، محمدتقی بن داود مازندرانی شعبان 1108، سرفصلها شنگرف و به خط درشت، تصحیح کتاب 20 ذیقعدة 1134 در ظَهر صفحه اوّل، تملک محمدباقر بن محمدعلی کاشانی با مهر بیضوی «محمد باقرالعلوم 1129» (نسخة ش 125).
* نوع خط: نسخ جلی، مهر علی بن محمد با مهر بیضوی وی «الراجی علی الله علی بن محمد 1111»، کتابت سال 1112، سرفصلها شنگرف، تملک محمدحسن در اصفهان 1140 با مهر بیضوی ناخوانا، تملک اولاد فتحالله، مهر مربعی «و تلک حجّتُنا آتیناها إبراهیمَ علی قومه» در آخر کتاب و عبارت «اخوی عزیز نور چشمی عمر برخورداری پسر السلطان محمد»، در آخر کتاب اشعاری از ابویوسف یعقوب بن احمد و الشیخ الامام ابوبکر حسن بن یعقوب در وصف نهجالبلاغه (نسخة ش 131).
و آخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین
پی نوشت ها :
فهرست تصاویر تصویر ش 1: انجامة نسخة بسیار نفیس أساس البلاغة زمخشری، تحریر 698ق .
تصویر ش2: تصویر روی جلد نفیس تفسیر عباس، جلد تیماج قهوه ای سوخت، با ترنج با سر با نقش گل و بوته، مذهّب جدولدار.
تصویر ش3: صفحة آغاز تفسیر ابن عباس با تذهیب و سرلوح مذهب مرصع .
تصویر ش 4: دستخط محقق کرکی در پایان کشف الغمّه که برای شاگردش پس از اتمام تدریس کتاب مذکور در سال 937 ق در کاشان نوشته است.
تصویر ش 5: ظهرِ صفحة برگ اول نسخة بسیار نفیس ترجمة عربی المزامیر که مورد تأیید امام رضا(ع)قرار گرفته است. تحریر سال 706ق ، با علامت وقف «موقوفات رمضانیه 1230ق» به خط و مهر شیخ‌الاسلام خویی.
