به گزارش ایسنا و به نقل از المانیتور، در سال 2003 پس از حمله آمریکا به عراق، نظام آموزشی این کشور کاملا از هم پاشید. نرخ بی سوادی به طرز وحشتناکی زیاد شده و دانشگاهها به میدان جنگ فرقه‌ای تبدیل شده‌اند.
خشونت سازمان یافته از جمله ضرب و شتم، تجاوز و تهدید به مرگ، دانشجویان و اعضای هیئت علمی را از دانشگاهها دور کرده است. در حالیکه خدمات دولتی آموزش عالی کاهش یافته است، خیرین موسسات خصوصی را جایگزین دانشگاهها راه‌اندازی کرده‌اند که اغلب با پیچیدگی‌های فرقه‌ای و مذهبی دست و پنجه نرم می‌کنند.
برخی خارجی‌ها نیز برای پر کردن این خلاء تلاش کرده‌اند. پیش از حمله ایالات متحده آمریکا، شاخص‌های آموزش و پرورش در کشور غنی از نفت و کنترل شده توسط رژیم بعثی، همانند سایر کشورهای با درآمد متوسط، پیشرفت داشت.
تاسیس اولین دانشگاه عراق در سال 1957
اولین دانشگاه این کشور، دانشگاه بغداد، در سال 1957 تاسیس شد. در سال 1968، دولت آموزش و پرورش را در همه سطوح رایگان و اجباری کرد.
در سال 1977، بی‌سوادی ریشه‌کن شد و ظاهرا کشور رو به رشد بود. اما راه انداختن جنگ هشت ساله با ایران در دهه 1980 توسط صدام حسین و تحریم‌های غرب بدلیل حمله به کویت در دهه 1990، این دستاوردها را کاهش داد.
تا سال 2000 نرخ باسوادی جوانان 15-24 ساله به 84.8 درصد تنزل کرد که کمی بالاتر از مصر همسایه منطقه‌ای عراق بود. شکاف جنسیتی نیز محدود شد. نرخ سواد زنان در سال 2000 به میزان 80.5 درصد بود، رقمی که مصر در سال 2006 به آن رسید. در عین حال، سرمایه‌گذاری کم در آموزش و پرورش توسط دولت منجر به زیرساخت‌های پیر و شکننده شد.
سقوط رژیم بعث در سال 2003 و جایگزینی آن با دولت منتخب ایالت متحده آمریکا نظام آموزشی عراق را ویران کرد. بی‌تجربگی ماموران آمریکایی که موفق به درک پیچیدگی‌ها و اهمیت حفظ صلح بین فرقه‌ها نبودند، مسئله بزرگ آموزش عالی بود.
قانون بعث زدایی
قانون "بعث زدایی" در سال 2003 منجر به اخراج هزاران معلم و استاد دانشگاه شد که اعضای حزب بعث بودند. قتل رئیس دانشگاه بغداد فقط چند روز پس از تصویب این قانون اتفاق افتاد.
در سال‌های بعد، قانون "ضد بعثی سازی" موجب رقابت شبه‌نظامیان محلی و جناح‌های سیاسی به منظور کنترل شدید آموزش عالی قرار گرفت.
در سال 2014، با پیشروی سریع داعش، وضعیت بدتر شد. چندین دانشگاه بزرگ دولتی، از جمله دانشگاه موصل که دومین دانشگاه بزرگ کشور است، اشغال و هزاران کتاب به آتش کشیده شد. کلاس‌ها لغو و ساختمان‌ها تخریب شدند.
گرچه آمار دقیقی وجود ندارد، اما تخمین زده می‌شود که صدها تن از کارکنان و اعضای هیات علمی دانشگاههای عراق طی دهه گذشته ترور شده‌اند.
در حالیکه چند آمار قابل اطمینان برای آموزش عالی عراق وجود دارد یکی از آنها که فاجعه آموزشی عراق را نمایان می‌کند، نرخ سوادآموزی است.
طبق داده‌های یونسکو، حدود 3.2 میلیون نفر از جمعیت جوانان 15-24 ساله در سال 2013 بی سواد بوده‌اند که افزایش تقریبا 2.4 میلیون نفری را از سال 2000 نشان می‌دهد. تنها نیمی از جوانان عراق امروز توانایی خواندن و نوشتن دارند.
کم‌کاری دولت در آموزش و پرورش منجر به گسترش صنعت دانشگاههای خصوصی شده است.
دانشگاههای خصوصی شیعیان
بخشی از سیاست جدید آموزش و پرورش، رونق ساخت دانشگاههای خصوصی شیعیان است، مانند دانشگاه "اهل البیت" در نجف، که نوعی علوم اسلامی و فقه را که قبلا توسط رژیم بعث ممنوع شده بود، تدریس می‌کند.
این دانشگاههای مذهبی تنها توسط ایران تامین نمی‌شوند، بلکه توسط شیعیان که اغلب در عراق و همچنین در کویت، لبنان و بریتانیا مستقر هستند، حمایت می‌شوند.
در اواخر در دهه اول قرن 21 دانشگاههای خصوصی دیگری تاسیس شدند که متمرکز بر علوم سخت، مانند مهندسی و پزشکی بودند. این دانشگاهها به طبقه متوسط جامعه نگاه دارند که مشتاق آن هستند تا از خشونت و تنفر فرقه‌ای جلوگیری کنند.
در کنار این کارآفرینان داخلی، قدرت‌های خارجی نیز در این مسیر قدم گذاشته‌اند. ایالات متحده آمریکا اولین قدرت خارجی بود که با افتتاح "دانشگاه آمریکایی عراق" (AUI) در سال 2007 نقش مهمی در تامین آموزش و پرورش این کشور داشت.
دانشگاه آمریکایی عراق در حال حاضر 1600 دانشجو از سراسر عراق را در موضوعات مختلف در زمینه کسب و کار، اجتماعی و علوم سخت ثبت‌نام می‌کند و شعار آن "یادگیری امروز، رهبری فردا" است.
این دانشگاه طوری طراحی شده است تا نخبگان آینده کشور را بر اساس مدل دانشگاههای آمریکا در قاهره و بیروت تربیت کند.
دانشگاه آمریکایی عراق در بغداد ساخته نشد بلکه در حومه سلیمانیه، یک شهر امن و نسبتا موفق در منطقه کردستان تاسیس شد. به این ترتیب، AUI منافع واشنگتن را با گروهی از کردهای نخبه و غرب‌گرا متصل می‌کند.
کلنگ‌زنی اولین شعبه دانشگاه المصطفی الامین
پس از تاخیر زیاد، کلنگ اولین شعبه دانشگاه المصطفی الامین که سرمایه‌گذاری آن توسط دانشگاه آزاد اسلامی ایران تامین می‌شود در 14 اوت 2017 زده شد.
انتظار می‌رود که این دانشگاه سه دانشکده متمرکز بر علوم اسلامی، از جمله حقوق، ادبیات و الهیات داشته باشد. دانشگاه با هدف ثبت‌نام 450 دانشجو در اولین سال تحصیلی، شروع به کار می‌کند. هدف بعدی این دانشگاه جذب 1350 دانشجو است.
همین طور به طور جداگانه، در 27 ژوئیه امسال، دانشگاه علوم پزشکی تهران برای ساخت اولین دانشگاه پزشکی خارجی عراق به توافق رسید.
دانشگاه المصطفی الامین یک پیروزی آشکار برای دانشگاه آزاد اسلامی و آرمان‌های قدرت نرم ایران در منطقه است. با وجود همسایگان و امضای بیش از 50 تفاهمنامه همکاری علمی و آکادمیک با دولت بغداد، حدود 3000 دانشجوی عراقی در دانشگاههای ایران ثبت نام کرده‌اند.
در واقع برنامه ایران برای توسعه تحصیلی در خارج از کشور تاکنون تا حد زیادی هدفمند بوده است. دانشگاه آزاد اسلامی چندین شعبه خارجی دارد که بنیانگذار آن اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت ایران بین سال‌های 1989-1997 بود. در سال 1990 اولین دانشگاه آزاد اسلامی در بیروت افتتاح شد و پس از آن در سال 1995 در دبی نیز یک شعبه تاسیس شد.
پس از آنکه در سال 1997 مدت ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به پایان رسید، دانشگاه آزاد اسلامی گسترش قابل توجهی در خارج از کشور پیدا کرد. این دانشگاه در سال 2004 یک مرکز در آکسفورد تاسیس کرد و در سال 2010 توانست دولت افغانستان را برای تاسیس شعبه‌ای در کابل متقاعد کند.
دانشگاه آزاد اسلامی هنوز امیدوار است که به روسیه و اتریش گسترش یابد و در این کشورها نیز شعبه داشته باشد.
نتیجه‌گیری
به جز لبنان، که دانشگاه آزاد اسلامی در چندین شهر آن فعالیت دارد، بقیه شعبات خارجی این دانشگاه کوچک هستند. مهمتر از همه، هیچ یک از شعبه‌های دانشگاه آزاد اسلامی در خارج از کشور هنوز قادر به جذب استعدادهای ناب و نخبگان محلی نیستند و اعتبار لازم را هنوز کسب نکرده‌اند.
در شرایطی که برخی تحلیلگران مدعی دخالت ایران در عراق با استدلال احتمال افزایش تنش‌های فرقه‌ای هستند، دیگران، به ویژه ایرانی‌ها معتقدند که بدنبال بازسازی آموزش عالی در عراق و همکاری مبنایی برای تبادل دانش و ایده‌ها هستند.
با این حال، بعید است بدون توانایی دولت عراق برای ایجاد موسسات معتبر و با کیفیت، عوامل خارجی و بنیانگذاران موسسات خصوصی بتوانند بحران آموزشی عراق را اصلاح کنند و با این روند، دانشجویان نخبه عراقی به امید آینده‌ای بهتر از کشور خارج خواهند شد.
